Το πρόβατο Λέσβου είναι μοναδικός ζωικός γενετικός πόρος όχι μόνο για τη χώρα μας αλλά και διεθνώς και αυτό επειδή μπορεί να παράξει ικανοποιητικά υπό δύσκολες συνθήκες παραγωγής, έχει ελάχιστες απαιτήσεις σε φροντίδα και παρουσιάζει ανθεκτικότητα και μακροζωία. Η Γενωμική Επιλογή είναι μια σύγχρονη μέθοδος επιλογής των ζώων η οποία βασίζεται σε γενωμικά δεδομένα. Αυτά προκύπτουν από τη γονοτύπηση δηλ. τον προσδιορισμό του γονοτύπου των ζώων με χρήση μεγάλου αριθμού γενετικών δεικτών. Το πρόβατο της Λέσβου έχει γίνει αντικείμενο μελέτης και έχει ήδη ξεκινήσει γενωμική επιλογή μια διαδικασία, που όπως εξηγεί στο «Ε» ο Αντώνης Κομινάκης | Αναπληρωτής Καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών στο αντικείμενο της Γενετικής Βελτίωσης των Αγροτικών Ζώων, που επιτρέπει να επιλέγονται τα ζώα πολύ νωρίς (π.χ. μόλις απογαλακτιστούν) ως γονείς της επόμενης γενιάς με σχετικά υψηλή ακρίβεια. Παράλληλα επιτρέπει σε χώρες όπως η δική μας, που δεν είχαν σχήματα απογονικού ελέγχου κριών, να αναπτύξουν αποτελεσματικά σχέδια γενετικής βελτίωσης καθιστώντας τες άμεσα ανταγωνιστικές έναντι του εισαγόμενου γενετικού υλικού. 

Η συνέντευξη παραχωρήθηκε με αφορμή την εσπερίδα που πραγματοποιήθηκε πριν λίγες ημέρες από την Ένωση Κτηνοτρόφων Προβάτου Φυλής Λέσβου και είχε θέμα «Πρόγραμμα γενετικοί πόροι στην κτηνοτροφία. Αποτελέσματα 2017-2023» κατά την οποία ο κ. Κομινάκης πραγματοποίησε ομιλία με θέμα «Γενωμική επιλογή στο πρόβατο Λέσβου : από τη θεωρία στην πράξη». 

Η συνέντευξη   

ΕΡ. Γιατί το πρόβατο της Λέσβου έγινε αντικείμενο μελέτης; 

ΑΠ. Το ενδιαφέρον για τη συγκεκριμένη φυλή προβάτων καλλιεργήθηκε ήδη από τα φοιτητικά χρόνια όταν καθηγητές μας στο ΓΠΑ μιλούσαν με θαυμασμό για το εν λόγω πρόβατο. Η προσωπική εμπειρία ξεκινά με Ημερίδα για τη φυλή στο απώτερο παρελθόν με παράλληλη επίσκεψη στη βορειοδυτική Λέσβο, την κοιτίδα του προβάτου, όπου επιβεβαιώθηκε ο θαυμασμός. Ο τελευταίος εντάθηκε ακόμα περισσότερο μέσω της εμπλοκής ως επιστημονικός σύμβουλος αρχικά στο Συνεταιρισμό Παρακοίλων και Πέτρας και πιο πρόσφατα στο Συνεταιρισμό Σκαλοχωρίου και της Ένωσης Κτηνοτρόφων Φυλής Προβάτων Λέσβου (ΕΚΠΦΛ) σε θέματα γενετικής βελτίωσης. Εν τω μεταξύ έχουν εκπονηθεί πτυχιακές εργασίες, διδακτορικές διατριβές και αρκετές επιστημονικές εργασίες αναφορικά με τη γενετική σύσταση και βελτίωση της φυλής με την εμπλοκή νέων επιστημόνων από το νησί και όχι μόνο. Σήμερα, θεωρώ ότι έχουμε μια ξεκάθαρη εικόνα αναφορικά με τις (ανα)παραγωγικές δυνατότητες της φυλής αλλά και το ρόλο της ως διαμορφωτή του φυσικού τοπίου, του τοπικού γευστικού πολιτισμού και της παραγωγικής αλυσίδας του νησιού. Αναφορικά με την τελευταία, τονίζεται ότι το συγκεκριμένο πρόβατο στηρίζει σχεδόν εξ ολοκλήρου την παραγωγή τριών τυριών με γεωγραφική ένδειξη (φέτα, κασέρι και Λαδοτύρι Μυτιλήνης ΠΟΠ), με το τελευταίο να συνιστά το εμβληματικότερο όλων. Η συμβολή της φυλής ως αναπόσπαστο και καθοριστικό κομμάτι της παραγωγικής διαδικασίας και η σύνδεσή της με την παραγωγή ενός μοναδικού ΠΟΠ τυριού παρουσιάστηκε στην κατακλειδική ομιλία της Ημερίδας με τίτλο: ‘Προτάσεις αναβάθμισης της αλυσίδας αξίας του Λαδοτυριού Μυτιλήνης’. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της ομιλίας, είναι δυνατή η αναβάθμιση της αλυσίδας παραγωγής μέσω της ουσιαστικής συνεργασίας όλων των εμπλεκόμενων στην αλυσίδα παραγωγής του εν λόγω τυριού δημιουργώντας θέσεις εργασίες, προστιθέμενη αξία για την τοπική κοινωνία και συμβάλλοντας στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και στην τοπική ανάπτυξη.  

ΕΡ. Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προβάτου της Λέσβου; 

ΑΠ. Το πρόβατο Λέσβου είναι μοναδικός ζωικός γενετικός πόρος όχι μόνο για τη χώρα μας αλλά και διεθνώς. Γιατί; επειδή μπορεί να παράξει ικανοποιητικά υπό δύσκολες συνθήκες παραγωγής (φτωχές βοσκές και σιτηρέσιο, ξέστη, ξηρασία, κρύο κλπ), έχει ελάχιστες απαιτήσεις σε φροντίδα και παρουσιάζει ανθεκτικότητα και μακροζωία. Η φυσική επιλογή έχει προικίσει το ζώο αυτό με μια παχιά ουρά η οποία συνιστά πολύτιμη ενεργειακή δεξαμενή. Η δεξαμενή αυτή ‘γεμίζει’ κατά τις περιόδους που αφθονεί η τροφή και ‘αδειάζει’ κατά τις δύσκολες περιόδους διαβίωσης (π.χ. περιόδους ξηρασίας, κρύους χειμώνες και έλλειψη τροφής) καλύπτοντας τις ενεργειακές ανάγκες των ζώων. Παραδοσιακά, το πρόβατο Λέσβου εκτρέφεται με ένα σύστημα το οποίο περιλαμβάνει μερική βόσκηση των ζώων σε ελαιώνες και λοιπούς βοσκότοπους όπου κυριαρχεί η αστοιβή. Υπό τις συνθήκες αυτές, τα ζώα παράγουν κατά μ.ο. 160 – 170 χγρ ανά έτος. Για κάποιους, οι αποδόσεις αυτές φαντάζουν χαμηλές αλλά θα πρέπει να αναλογιστούμε ότι το σύστημα αυτό συνδέεται με χαμηλό κόστος παραγωγής λόγω μερικής κάλυψης των διατροφικών αναγκών των ζώων από τη βοσκή ενώ παράλληλα εξασφαλίζεται υψηλή ποιότητα γάλακτος λόγω βόσκησης. Αλλά και υπό εντατικές συνθήκες (καλές σταβλικές εγκαταστάσεις και καθεστώς διατροφής) η φυλή επίσης διαπρέπει με μέσο όρο εμπορεύσιμης γαλακτοπαραγωγής που κυμαίνεται από 202 έως 360 χγρ ανά προβατίνα και έτος, για τα κοπάδια της ΕΚΠΦΛ. Τα στοιχεία αυτά καταρρίπτουν το  μύθευμα ότι η φυλή δεν έχει υψηλή παραγωγικότητα το οποίο καλλιεργήθηκε από ομάδα ‘προθύμων’ υποστηρικτών ξένων φυλών προβάτων. Θυμάμαι χαρακτηριστικά την ‘επίθεση’ που δέχθηκα σε μια από τις πρώτες ομιλίες μου όπου τόνιζα ότι τα ξένα ζώα είναι ‘άχρηστα’ στις συνθήκες του νησιού και ότι η χρήση τους θέτει σε κίνδυνο την παραγωγή ΠΟΠ προϊόντων. Σήμερα, μαθαίνω ότι οι πάλαι ποτέ πολέμιοι της φυλής Λέσβου άλλαξαν γνώμη σχετικά με την αξία της επιβεβαιώνοντας τη ρήση ενός Ιταλού συγγραφέα: ‘Δεν είναι κακό να αλλάζεις γνώμη. Το να αλλάζεις γνώμη σημαίνει ότι έχεις απόθεμα από γνώμες’. Συνοψίζοντας, λόγω των παραπάνω χαρακτηριστικών, το πρόβατο Λέσβου έχει αποκτήσει ιδιαίτερη φήμη και είναι περιζήτητο σε όλη τη χώρα. Μετά από πολλά έτη επιτρέπεται, επιτέλους, η εξαγωγή ζώων από το νησί και είμαστε σε θέση να προσφέρουμε ζώα αναπαραγωγής σε άλλους κτηνοτρόφους της ηπειρωτικής και νησιωτικής χώρας που ενδιαφέρονται για τη φυλή. Με κατάλληλο marketing, η φυλή θα μπορούσε να ξεπεράσει τα σύνορα της χώρας μας συνιστώντας εξαγώγιμο γενετικό υλικό σε άλλες χώρες.

EΡ. Τί είναι η γενωμική επιλογή του προβάτου της Λέσβου, πώς γίνεται και που αποσκοπεί; 

ΑΠ. Η Γενωμική Επιλογή είναι μια σύγχρονη μέθοδος επιλογής των ζώων η οποία βασίζεται σε γενωμικά δεδομένα. Αυτά προκύπτουν από τη γονοτύπηση δηλ. τον προσδιορισμό του γονοτύπου των ζώων με χρήση μεγάλου αριθμού γενετικών δεικτών (60 χιλιάδων). Λόγω του ότι οι δείκτες είναι πολυάριθμοι και διάσπαρτοι σε όλο το γονιδίωμα, μας δίνουν αξιόπιστες πληροφορίες σχετικά με το γενετικό δυναμικό των ζώων για τις διάφορες ιδιότητες. Η όλη διαδικασία περιλαμβάνει αρκετά στάδια και απαιτεί τη γονοτύπηση σχετικά μεγάλου αριθμού ζώων (>500 άτομα) στα οποία καταγράφεται επίσης μία ή περισσότερες ιδιότητες. Ακολουθεί κατάλληλη στατιστική ανάλυση. Στο τελευταίο στάδιο γονοτυπούμε τα υποψήφια ζώα αντικατάστασης και προβλέπουμε με σχετικά μεγάλη βεβαιότητα αν θα είναι βελτιωτές ή μη. Η διαδικασία αυτή μας επιτρέπει να επιλέγουμε τα ζώα πολύ νωρίς (π.χ. μόλις απογαλακτιστούν) ως γονείς της επόμενης γενιάς με σχετικά υψηλή ακρίβεια. Παράλληλα επιτρέπει σε χώρες όπως η δική μας που δεν είχαν σχήματα απογονικού ελέγχου κριών, να αναπτύξουν αποτελεσματικά σχέδια γενετικής βελτίωσης καθιστώντας τες άμεσα ανταγωνιστικές έναντι του εισαγόμενου γενετικού υλικού. Ακριβώς αυτό κάνουμε και στο πρόβατο Λέσβου. Εχουμε ήδη γονοτυπήσει 758 ζώα (662 προβατίνες και 96 κριούς) και έχουμε ήδη προβεί σε επιλογή των βελτιωτών κριών οι οποίοι παράλληλα παρουσιάζουν ανθεκτικότητα στην τρομώδη νόσο. Σχεδιάζουμε την επέκταση της διαδικασίας και σε παραμέτρους ποιότητας γάλακτος με σκοπό την παραγωγή ζώων που έχουν υψηλή γαλακτοπαραγωγή και παράλληλα διατηρούν υψηλές περιεκτικότητας σε λίπος και πρωτεϊνη γιατί, όπως είπαμε, το γάλα τυροκομείται και αισιοδοξούμε ότι το παράδειγμά μας θα ακολουθήσουν και άλλοι Συνεταιρισμοί στο νησί.