Ο Μπιγκάρ από τη Σομαλία, 17 χρόνων, είχε πολλές προσδοκίες για τη ζωή του. Ζούσε στη Μογκαντίσου, στην πρωτεύουσα της χώρας. Η γειτονιά του, είχε «καταληφθεί» από την ισλαμιστική οργάνωση «Αλ Σαμπάπ». Οι περισσότεροι φίλοι του, ήταν μέλη της. Υπήρχε σε καθημερινό επίπεδο πίεση από όλους να γίνει μέλος της φονταμενταλιστικής οργάνωσης. «Το παιδί δεν ήθελε, προφανώς γιατί δεν ήθελε να μπει, γιατί είχε άλλα όνειρα για τη ζωή του, όπως το να πάει σχολείο», λένε στο «Ε» οι φροντιστές του.

Προσπάθησε να κρυφτεί σε ένα χωριό της περιφέρειας της Μογκαντίσου, αλλά μέλη της «Αλ Σαμπάπ» τον απήγαγαν και έμεινε υπό κράτηση για μεγάλο χρονικό διάστημα, ωστόσο κατάφερε να δραπετεύσει. Η μόνη επιλογή που είχε ήταν να εγκαταλείψει τη χώρα. Ταξίδεψε ως την Τουρκία και μέσω διακινητών ήρθε με βάρκα στη Λέσβο πριν από εννιά μήνες.

Σήμερα έχει βρει καταφύγιο, αλλά και ένα προσωρινό σπίτι στον ξενώνα της «Praksis», στη Μυτιλήνη, το οποίο μοιράζεται με άλλους 19 ανήλικους ασυνόδευτους πρόσφυγες. Στη Μυτιλήνη υπάρχουν δέκα ξενώνες που φιλοξενούν 192 ασυνόδευτους ανήλικους πρόσφυγες σε χώρους που έχουν νοικιάσει οι ΜΚΟ «Praksis», «Μετάδραση», «Ηλιακτίδα». Δέκα ακόμη ανήλικοι ασυνόδευτοι έχουν «ξεμείνει» στη Μόρια και συγκαταλέγονται στις νέες αφίξεις, μετά τις ημέρες του χιονιά.

Η Χρυσούλα Πατσού, εκπρόσωπος Τύπου της «Praksis» και ο συντονιστής του ξενώνα της «Praksis», Γιώργος B., ξενάγησαν το «Ε» στην ανοιχτή δομή φιλοξενίας, ένα σπίτι 400 τ.μ., που χρηματοδοτείται από τη ΜΚΟ «Save the Children». Οι υπόλοιποι ξενώνες χρηματοδοτούνται από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες (UNHCR).

Η «Praksis» φιλοξενεί σήμερα είκοσι ανήλικους ασυνόδευτους πρόσφυγες από 13 έως 17 ετών, αλλά σε επείγουσες καταστάσεις έχει φιλοξενήσει και πολύ μικρότερα παιδιά. Η μορφή του ξενώνα παρέχει προσωρινά χαρακτηριστικά φιλοξενίας. Δηλαδή παρέχει ένα προσωρινό σπίτι, μέχρι οι μικροί φιλοξενούμενοι να μεταφερθούν σε δομές της Αθήνας ή να προχωρήσουν στην Ευρώπη μέσω του προγράμματος οικογενειακής επανένωσης.

Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι πρόσφυγες είναι κατά συντριπτική πλειοψηφία αγόρια: «Η λογική της οικογένειας που το στέλνει, όταν δεν την έχει χάσει, είναι ότι το αγόρι μπορεί να αντεπεξέλθει καλύτερα στις δύσκολες συνθήκες του ταξιδιού», λέει η κ. Πατσού.

Από παλιά στη Λέσβο

H «Praksis» μάλιστα, είχε παρουσία από παλιά στη Λέσβο. Όταν λειτουργούσε η Μονάδα Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Προσφύγων στο παλιό κτήριο του Σανατορίου στην Αγιάσο, η εν λόγω οργάνωση είχε νοικιάσει ένα διαμέρισμα για τους πρόσφυγες που έκλειναν τα 18 και τους φιλοξενούσε. Σήμερα, τρεις διερμηνείς διευκολύνουν τη συνεννόηση μεταξύ των φροντιστών και των φιλοξενούμενων παιδιών, ένας αραβόφωνος, ένας που μιλά φαρσί (για τα παιδιά από το Ιράκ και το Αφγανιστάν) και ένας που μιλά ουρντού (για τα παιδιά από το Πακιστάν). Ένας από τους σημερινούς διερμηνείς, είχε έρθει στη Λέσβο πριν αρκετά χρόνια ως ασυνόδευτος ανήλικος πρόσφυγας με βάρκα και ζούσε στη συνέχεια στο διαμέρισμα της «Praksis»!

Το προσωπικό

Έντεκα φροντιστές συντηρούν τον ξενώνα με τη μεγάλη αυλή - χώρο δραστηριοτήτων και παιχνιδιού για τα προσφυγόπουλα, αναλαμβάνοντας την 24ωρη διαχείριση του ξενώνα, καλύπτουν τις πρώτες και βασικές ανάγκες των παιδιών, ενώ ο ξενώνας διαθέτει δύο ψυχολόγους, δικηγόρο, κοινωνική λειτουργό και έναν υπεύθυνο για την εκπαίδευση των παιδιών.

«Όταν ήμασταν σε αναζήτηση σπιτιού, κάποιοι ιδιοκτήτες δεν θέλησαν να μας νοικιάσουν το σπίτι τους, όμως ήρθαμε και σε επαφή με ανθρώπους πολύ φιλικούς και αλληλέγγυους με τους πρόσφυγες. Υπήρχε πρόβλημα, όπως θα υπήρχε αν ο χώρος αυτός λειτουργούσε ως σχολείο γιατί τα παιδιά, όπου κι αν συγκεντρωθούν, θα κάνουν φασαρία», λέει ο Γιώργος.

Ο ξενώνας της Βαβέλ!

Τα είκοσι παιδιά προέρχονται από εννιά διαφορετικές εθνικότητες και κάποια μιλούν γλώσσες που είναι αδύνατο να υπάρχει φυσική παρουσία διερμηνέα: εκείνα από το Μπαγκλαντές που μιλούν μπενγκάλι (βεγγαλική), εκείνα που μιλούν σομάλι (σομαλική) και είναι δυσεύρετοι οι διερμηνείς, εκείνα από την Αιθιοπία (αχμαρικά). Ωστόσο μιλούν αγγλικά και πάντως με νοήματα ή άλλες κινήσεις, καταφέρνουν να γίνουν κατανοητά!

Τα περισσότερα παιδιά διδάσκονται αγγλικά και ελληνικά. «Δυστυχώς δεν υπάρχει η δυνατότητα, η εκμάθηση να γίνει μέσα από το δημόσιο σχολείο προσωρινά. Η ανάγκη αυτή καλύπτεται από το «Mosaik Support Center», με μαθήματα που γίνονται δυο φορές την εβδομάδα, αλλά τα διαβάζουμε κι εμείς εδώ. Έχουμε δει θεαματικά αποτελέσματα».

Στην τραπεζαρία του ξενώνα, όπου οι ανήλικοι παίρνουν το πρωινό τους

Εκτός σχολείου

«Το πρόβλημα με τη Λέσβο», προσθέτει, «είναι ότι ενώ όλα τα παιδιά έχουν εκφράσει τη βούληση να πάνε σε σχολείο, δεν έχουν ξεκινήσει ακόμα οι απαιτούμενες διαδικασίες, δεν έχουν οριστεί σχολεία, ούτε έχει βγει η προκήρυξη για τους αναπληρωτές, παρόλο που έχουν τοποθετηθεί συντονιστές εκπαίδευσης. Μόνο ένα από τα παιδιά του ξενώνα είναι σε τμήμα ένταξης δημοτικού σχολείου της Μυτιλήνης και τα αποτελέσματα είναι εκπληκτικά».

Έχουν όμως κι άλλες δραστηριότητες: «Κάποια παιδιά είναι γραμμένα σε τοπικές ποδοσφαιρικές ομάδες της Μυτιλήνης και καθημερινά προπονούνται. Άλλα παιδιά κάνουν προπονήσεις πολεμικών τεχνών σε γυμναστήριο της Μυτιλήνης, κάποια άλλα κάνουν καλλιτεχνικές δραστηριότητες, όπως ζωγραφική». Όλ’ αυτά τα χρηματοδοτεί ο ξενώνας. 

«Ξαναγίνονται παιδιά»

Πώς επιδρά στις ζωές των προσφυγόπουλων, το νέο σπίτι; «Ξαναγίνονται παιδιά, ηρεμούν, βλέπουν ότι είναι σε ένα ασφαλές πλαίσιο και εντάσσονται σε ένα καθημερινό πρόγραμμα εκπαίδευσης και δημιουργικών δραστηριοτήτων. Μέσα στην ημέρα, τους βλέπουμε να νιώθουν ξανά παιδιά, να βάζουν έστω και για λίγο στην άκρη τα τραύματα και τις άσχημες αναμνήσεις και να σκέφτονται τη ζωή τους με μια διαφορετική οπτική».

Οι έφηβοι από 15 ετών και άνω, μπορούν να βγαίνουν μόνοι τους έξω για βόλτα, βάσει συγκεκριμένου ωραρίου. Τα παιδιά κάτω των 15 «υποχρεούμαστε βάσει του κανονισμού να τα συνοδεύουμε στις βόλτες τους. Έχει παρατηρηθεί, ωστόσο, πολλά παιδιά ανά την Ελλάδα, παρόλο που έχουν ενημερωθεί για τις δομές, να φεύγουν και να μην επιστρέφουν», προσθέτουν οι φροντιστές.

Το μεγαλύτερο διάστημα παραμονής ενός παιδιού στον ξενώνα της Μυτιλήνης, είναι εννιά μήνες.

1.300 σε αναμονή

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης, στην Ελλάδα υπάρχουν 2.300 ανήλικοι ασυνόδευτοι πρόσφυγες. Οι διαθέσιμες κλίνες είναι 1.312 και σε λίστα αναμονής βρίσκονται 1.301 ανήλικοι. Σε όλη την Ελλάδα υπάρχουν πενήντα δομές φιλοξενίας (Κρήτη, Θεσσαλονίκη, Βόλος, Αθήνα, Σέρρες,), ενώ υπό συνθήκες κράτησης βρίσκονται 18 ανήλικοι.

Η ταυτοποίηση ανηλίκων

Η διαδικασία καταγραφής ενός ανήλικου: Όταν φτάνει στη Μόρια, περνά από ιατρικές εξετάσεις. Για να καταγραφεί ως ανήλικο, ταυτοποιείται μέσα από ιατρικές εξετάσεις -κάτι για το οποίο αμφιβάλλουν οι οργανώσεις. «Γίνονται εξετάσεις στα δόντια κυρίως. Τα παιδιά δεν έχουν ενημέρωση για το τι πρέπει να πουν κατά τη διαδικασία ταυτοποίησης κι έτσι πολλές φορές έχει καταγραφεί ανήλικος ως ενήλικας, αλλά και το αντίστροφο». Στη συνέχεια τα παιδιά τίθενται υπό κράτηση μέσα στη Μόρια, σε ειδική πτέρυγα που δεν είναι ανοιχτή δομή. Είναι υπό την επιτήρηση της Αστυνομίας.

Διαμένουν για κάποιο χρονικό διάστημα εκεί το οποίο εξαρτάται από τους χώρους φιλοξενίας τόσο στη Λέσβο, όσο και στην υπόλοιπη χώρα. Όταν όλοι οι χώροι φιλοξενίας στην Ελλάδα ήταν γεμάτοι, οι ανήλικοι αναγκάστηκαν να μείνουν υπό κράτηση για περισσότερους από πέντε μήνες. Άλλα παιδιά, πιο τυχερά, έφυγαν αμέσως λόγω διαθεσιμότητας κλινών. Στο βαθμό που εντοπίζονται ελεύθερες θέσεις, το ΕΚΚΑ εκδίδει έντυπο τοποθέτησης για να μεταβεί το παιδί σε ανοιχτή δομή φιλοξενίας και με την άδεια εισαγγελέα, μετακινείται.

H «Praksis»

Η «Praksis», τον Οκτώβριο του 2015, παρείχε δημιουργική απασχόληση σε παιδιά με τις οικογένειές τους στη Μόρια και τον Καρά Τεπέ, ενώ παράλληλα παρείχε εργαζόμενους στους εξωτερικούς χώρους για ενημέρωση των νέο-εισερχόμενων. Ήταν η πρώτη το 2015, που δημιούργησε ξενώνα για ανήλικους ασυνόδευτους πρόσφυγες.

Μετά τα επεισόδια στην πτέρυγα των ανήλικων, μεταφέρθηκαν 80 παιδιά σε ανοιχτή κατασκήνωση στο Μανταμάδο, που δημιούργησε η «Praksis» με τη «Save the Children» για τρεις μήνες.

Στη Μόρια έχει φροντιστές που ασχολούνται με τα ανήλικα μέσα στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης και έχει μία ομάδα για τον εξωτερικό χώρο του καταυλισμού με δικηγόρο, ψυχολόγο, διερμηνείς και κοινωνικούς επιστήμονες.

Η λογική της «Praksis» ανά την Ελλάδα, όπου έχει παρουσία, είναι η λειτουργία μικρής χωρητικότητας ξενώνων και φιλοξενίας μάξιμουμ έως τριάντα παιδιών (στη Λέσβο 20-22), ώστε να λειτουργεί ως σπίτι.