Ο Δημήτρης Σκλεπάρης, με καταγωγή από την Αγιάσο και τη Μυτιλήνη, έχει μιλήσει με πάνω από 150 πρόσφυγες από τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν και το Ιράκ. Είναι διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών και Διεθνών Σχέσεων του Queen Mary, University of London, και μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ). Αυτή την περίοδο πραγματοποιεί επιτόπια έρευνα στη Λέσβο στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Medmig», το οποίο διεξάγεται σε συνεργασία με τα Coventry University (συντονιστής), University of Oxford, University of Birmingham, Yasar University, ΕΛΙΑΜΕΠ, International and European Forum of Migration Research (FIERI), και το «The People for Change Foundation». Στη σημερινή του συνέντευξη στο «Ε», μεταφέρει εμπειρίες και μαρτυρίες προσφύγων αναφορικά με το ταξίδι και τη διαμονή τους, ενώ μιλά και για τη δράση των ΜΚΟ.

Υπάρχει σαφής εικόνα για τον αριθμό των αφίξεων των προσφύγων;

«Τους πρώτους εννιά μήνες του 2015, σύμφωνα με τη Frontex, πάνω από 710.000 πρόσφυγες έχουν φτάσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ για όλο το 2014, ο αριθμός είναι 282.000. Περίπου οι μισοί από τους πρόσφυγες που έχουν φτάσει φέτος σε όλη την Ευρώπη, είχαν ως πρώτο σταθμό τη Μυτιλήνη.

Ωστόσο, η ίδια η Frontex υπονομεύει την εγκυρότητα των στατιστικών στοιχείων παραδεχόμενη ότι ένας μεγάλος αριθμός των ανθρώπων που έχουν καταμετρηθεί στην Ελλάδα, έχουν καταμετρηθεί ξανά στην Ουγγαρία ή στην Κροατία».

Για τον αριθμό αιτήσεων ασύλου;

«Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, μέχρι το τέλος Αυγούστου 2015, η Γερμανία είχε δεχτεί το 40,9% των αιτημάτων ασύλου που κατατέθηκαν συνολικά στην Ευρώπη. Σε μεγάλη απόσταση ακολουθούν Ουγγαρία με 16,3% και η Σουηδία με 8,1%. Η πρώτη εθνικότητα αιτούντων άσυλο πανευρωπαϊκά, είναι οι Σύροι 20,2%, οι Κοσοβάροι 11% και οι Αφγανοί 10,6%».

Πώς γίνεται η προετοιμασία του ταξιδιού από τους πρόσφυγες;

«Διαφέρει πάρα πολύ από εθνικότητα σε εθνικότητα, η προετοιμασία του ταξιδιού. Η μετανάστευση των Σύρων παρουσιάζει στοιχεία που είχαμε παρατηρήσει και στην Αραβική Άνοιξη. Περιλαμβάνει δηλαδή τα ίδια τεχνολογικά μέσα τα οποία είχαν χρησιμοποιηθεί κατά κόρον κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης στις χώρες της βόρειας Αφρικής και της αργοπορημένης Άνοιξης στη Συρία. Κυρίως οι νεότερες ηλικίες 18 έως 35 έχουν χρησιμοποιήσει το Facebook, το Twitter, το Viber, το Whatsapp. Έχουν διαβάσει ιστορίες ανθρώπων που έχουν κάνει το ταξίδι και έχουν αναρτήσει το ταξίδι τους σε κλειστές ομάδες στα κοινωνικά δίκτυα ή έχουν μιλήσει μέσω Viber και Whatsapp, με φίλους και συγγενείς που έχουν κάνει το ίδιο ταξίδι νωρίτερα.

Για τους Αφγανούς είναι πιο δύσκολη. Οι Αφγανοί έχουν λιγότερους φίλους και συγγενείς στην Ευρώπη, οπότε γνωρίζουν πολύ λιγότερα πράγματα από τους Σύρους για το ταξίδι κι επίσης έχουν πολύ λιγότερη εξοικείωση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ωστόσο χρησιμοποιούν σε ένα βαθμό το Viber και το Whatsapp.

Σε κάθε περίπτωση, εμπιστεύονται πολύ περισσότερο μαρτυρίες και πληροφορίες που προέρχονται από ομοεθνείς και συγγενείς τους, οι οποίοι έχουν προσωπική εμπειρία του ταξιδιού».

Οι μεγαλύτερες ηλικίες;

«Στις μεγαλύτερες ηλικίες είτε επιλέγει ο άντρας της οικογένειας να κάνει το ταξίδι μόνος του, είτε παίρνει το ρίσκο να φύγει μαζί με όλη την οικογένεια. Στην πρώτη περίπτωση, αν αποτιμήσει το ταξίδι ως ασφαλές, τότε δίνει το μήνυμα και στην υπόλοιπη οικογένεια να φύγει με τον ίδιο τρόπο. Αν όχι, κάτι το οποίο είναι συνηθέστερο επί του παρόντος λόγω τρεχουσών κακών καιρικών συνθηκών, τότε επιλέγει να αιτηθεί άσυλο σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα, συνήθως στη Γερμανία, και στη συνέχεια να βάλει μπροστά τη διαδικασία οικογενειακής επανένωσης, η οποία όμως είναι χρονοβόρα.

Κανείς, πάντως δεν ξέρει ούτε ονόματα των κέντρων κράτησης, ούτε πόσα είναι. Ξέρουν μόνο ότι από τη Λέσβο μπορούν να πάρουν ένα χαρτί και μετά να φύγουν. Αυτό όμως που δεν ξέρουν είναι σε ποιο νησί θα φτάσουν. “Γιουνανιστάν” μόνο τους λέει ο διακινητής, “απέναντι είναι η Ελλάδα” και μπαίνουν στη βάρκα. Έτσι το πρώτο πράγμα που ρωτάνε μόλις φτάσουν είναι “Πού είμαι;”. Δεν θέλουν απαραίτητα το όνομα του νησιού, απλώς να ξέρουν ότι είναι στην Ελλάδα γιατί τους έχει τύχει να βρεθούν και στην Τουρκία».

Ποια είναι η άποψή τους για τους διακινητές;

«Η σχέση τους με τους διακινητές είναι σχέση εξάρτησης ουσιαστικά. Τους θεωρούν μαφιόζους, απατεώνες, εγκληματίες, αλλά παρόλ’ αυτά βασίζονται πάνω τους γιατί ξέρουν ότι δεν υπάρχει κανένας άλλος τρόπος για να κάνουν το ταξίδι. Υπάρχει βέβαια και μια μικρή μειοψηφία που τους θεωρεί σωτήρες.

Τα δίκτυα διακίνησης είναι εκτεταμένα, και ο αρχηγός τους είναι πάντα Τούρκος. Κανείς από όσους έχουν κάνει το ταξίδι προς την Ελλάδα δεν έχει μιλήσει με τον αρχηγό του κυκλώματος. Οι πρόσφυγες πάντα κάνουν τη συμφωνία για το ταξίδι με τους διάφορους μεσάζοντες του κυκλώματος, που είναι πολλοί και διαφόρων εθνικοτήτων. Είναι Σύροι, Κούρδοι, Αλγερινοί, Τυνήσιοι. Κάθε εθνικότητα που έρχεται στην Ελλάδα έχει και τον εκπρόσωπό της στο δίκτυο διακίνησης και με αυτόν συνδιαλέγεται για τη μετακίνησή της. Σε σπάνιες περιπτώσεις, ο μεσάζοντας συνοδεύει τους πρόσφυγες στο ταξίδι»

Από την έρευνά σου στη Λέσβο, τι άποψη έχεις σχηματίσει για τα δίκτυα εκμετάλλευσης;

«Δεν ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις καταρχήν. Υπάρχουν όμως παραδείγματα και εκμετάλλευσης και διακρίσεων σε βάρος των προσφύγων. Προσωπικά, μου αρνήθηκε μια καφετέρια κεντρική την είσοδο όταν επρόκειτο να πάρω συνέντευξη σε δύο πρόσφυγες και στο διερμηνέα. Όταν η υπάλληλος συνειδητοποίησε με έκπληξη ότι είμαι Έλληνας, πήγε να το συζητήσει με τον υπεύθυνο. Αλλά εμείς φύγαμε έτσι κι αλλιώς, δεν μείναμε για ν’ ακούσουμε την απάντηση.

Μια άλλη καφετέρια κοντά στο λιμάνι, επιτρέπει την είσοδο στην τουαλέτα του μαγαζιού μόνο στους Έλληνες πελάτες της.

Επίσης, πρακτορεία και καφετέριες, μιμούμενα τα δίκτυα διακίνησης, “προσλαμβάνουν” πρόσφυγες, ώστε να αυξήσουν την πελατεία τους. Άλλες καφετέριες, συγκεκριμένοι Μυτιληνιοί, τις επισκέπτονται ώστε να νοικιάσουν διαμερίσματα σε πρόσφυγες έναντι 20 ευρώ το κεφάλι τη βραδιά. Επίσης έχει διαπιστωθεί μαύρη αγορά εισιτηρίων πλοίων. Εισιτήρια των 45 ευρώ φτάνουν να πωλούνται ακόμα και πάνω από 100 ευρώ και από ντόπιους και από πρόσφυγες.

Είναι πολύ σημαντικό να σημειωθεί ότι οι πρόσφυγες δεν γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης μόνο από κάποιους ντόπιους, αλλά και από άλλους πρόσφυγες. Για παράδειγμα, το νούμερο που παίρνει κάποιος για να αναμένει στην ουρά στο Κέντρο Καταγραφής στη Μόρια, το πουλά ανάλογα με το πόσο κοντά βρίσκεται στη σειρά για να καταγραφεί. Συγκεκριμένος πρόσφυγας σε πέντε μέρες έχει λάβει 250 ευρώ από τέτοιου είδους “δουλειές”.

Από την άλλη, ορισμένες καφετέριες έχουν αρχίσει να λειτουργούν ως υποκατάστατα χώρων φιλοξενίας για τους πρόσφυγες, παραμένοντας ανοιχτές 24ώρες το 24ωρο και διαθέτοντας θερμαινόμενες αίθουσες.

Όλα τα παραπάνω προκύπτουν από τις μαρτυρίες που μου κατατέθηκαν στο πλαίσιο της έρευνας». 

Πώς σχολιάζεις τη δράση των ΜΚΟ;

«Όλες οι ΜΚΟ λειτουργούν με κάποιους δείκτες αποτελεσματικότητας. Ανάλογα με την ατζέντα τους, εστιάζουν σε συγκεκριμένες ομάδες προσφύγων, καλύπτοντας όλο το φάσμα υπηρεσιών, από ιατροφαρμακευτικές, μέχρι φιλανθρωπικές και νομικές. Όμως το πρόβλημα είναι ότι αυτές οι οργανώσεις δε στηρίζονται καθόλου στη γνώση και το ανθρώπινο δυναμικό των ντόπιων ομάδων εθελοντών που δραστηριοποιούνται στη Λέσβο εδώ και πάρα πολλά χρόνια, οι οποίες γνωρίζουν τις ιδιαιτερότητες του τοπικού πλαισίου, είναι γειωμένες με την πραγματικότητα και έχουν διαχρονική γνώση της κατάστασης. Χωρίς να θέλω να υποτιμήσω την προσφορά και τις προθέσεις τους, θεωρώ ότι το έργο που παράγεται αυτή τη στιγμή στη Λέσβο από ΜΚΟ και διεθνείς οργανισμούς, είναι δυσανάλογο των πόρων που έχουν δαπανηθεί.

Η “Save the Children” για παράδειγμα, έχει φέρει διερμηνέα από το Λονδίνο, που συνεπάγεται τεράστια βρετανικά ωρομίσθια συν το κόστος διαμονής και διατροφής του. Αυτό είναι πάγιο πρόβλημα των διεθνών ΜΚΟ, το ότι επεμβαίνουν σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης χρησιμοποιώντας το ντόπιο εργατικό δυναμικό μόνο για δευτερεύουσας σημασίας εργασίες (π.χ. οδηγοί). Η ίδια προβληματική κατάσταση επαναλαμβάνεται και στη Μυτιλήνη. Κατά τη γνώμη μου, κάλλιστα θα μπορούσαν ντόπιοι που γνωρίζουν και ασχολούνται εθελοντικά διαχρονικά με το θέμα, να απασχοληθούν κατά κόρον από τις διεθνείς ΜΚΟ».