«Ο καλλιτέχνης οφείλει να γελά και να κλαίει μαζί με το λαό του. Πρέπει να αφήσουμε την ανθοδέσμη με τα κρίνα και να χωθούμε στη λάσπη ως τη μέση, για να βοηθήσουμε όσους ψάχνουν για κρίνα. Προσωπικά, νιώθω αληθινά την ανάγκη να επικοινωνήσω με τους άλλους. Γι’ αυτό χτύπησα την πόρτα του θεάτρου και γι’ αυτό τώρα αφιερώνω όλο το ταλέντο μου εκεί.»
Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα (από τη συνέντευξή του στο Λουίς Μπαγαρία της «El Sol»)

Η Διεύθυνση Πολιτισμού της νομαρχίας Λέσβου επέλεξε ως κεντρικό θέμα-κοινό τόπο σχολιασμού των φετινών πολιτιστικών εκδηλώσεων στον πολυχώρο του Αρχοντικού Γεωργιάδη «τον έρωτα και το θάνατο», τις «κυρίαρχες αυτές έννοιες της ανθρώπινης ζωής, τις κινητήριες δυνάμεις έμπνευσης και δημιουργικότητας σε όλες τις εποχές».
Μια σειρά ντόπιων και ξένων καλλιτεχνών, μέσα από το θέατρο, τα εικαστικά, τη μουσική, το χορό και άλλες ποικίλες και διαφορετικές καλλιτεχνικές μορφές έκφρασης προσεγγίζουν και ερμηνεύουν αυτό το βασικό θέμα, αναπτύσσοντας ένα γόνιμο φιλοσοφικό διάλογο, καταθέτοντας την πρόταση και τον προβληματισμό τους. Έχω τη γνώμη ότι και ένα αναλόγιο με απαγγελίες λογοτεχνικών κειμένων πάνω σ’ αυτόν τον άξονα είχε τη θέση του στο πρόγραμμα. Έτσι, για παράδειγμα, ακούσαμε τους «Χαΐνηδες» να τραγουδάνε ότι ο «Έρωτας και ο Χάροντας ίδιο σπαθί κρατούνε», είδαμε το Στρατή Πανούριο να διασκευάζει το διήγημα του Μαρκ Τουέιν «Το ημερολόγιο του Αδάμ και της Εύας» και μέσα απ’ την απλή φόρμα και την παράβαση να μας δείχνει θεατρικά με τη βοήθεια της Σοφιάννας Θεοφάνους την αρχέγονη και αέναη συναισθηματική και νοητική πάλη των δύο φύλων, απολαύσαμε ποικίλες εικαστικές απεικονίσεις και συνθέσεις, ξαφνιαστήκαμε, προβληματιστήκαμε, σκεφτήκαμε πέρα απ’ τα παραδεδομένα και γνωστά με την performance της Έλλης Παπακωνσταντίνου πάνω στην «Οδύσσεια» του Ομήρου, με μια εκπληκτική Αγλαΐα Παπά.
Μ’ αυτή την ήδη πλούσια συγκομιδή που αποδεικνύει περίτρανα ότι η τέχνη κινητοποιεί το νου και την ψυχή, δεν είναι μια αδάπανη διασκέδαση, ένα ξεφάντωμα να περνάμε απλώς καλά, αλλά έχει ως αποστολή να πάει τον άνθρωπο ένα βήμα παραπέρα. Προσήλθαμε για να δούμε και την παράσταση των «Αστέγων» με το έργο του Λόρκα «Το σπίτι της Μπερνάρδα Άλμπα».

Στην παράσταση
«Σωπάστε! Σωπάστε!»
Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα από «Το σπίτι της Μπερνάρδα Άλμπα»
Οι «Άστεγοι» μας είχαν δώσει στο παρελθόν δύο πολύ καλές παραστάσεις με έργα του πολύ σπουδαίου Ισπανού ποιητή, δραματικού συγγραφέα, αλλά και ταλαντούχου μουσικού (έπαιζε πιάνο) Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα (1898 - 1936): «Τα μάγια της πεταλούδα» το 2000 και το «Ματωμένο Γάμο» το 2004.
Παρακολουθώντας το «Σπίτι της Μπερνάρδα Άλμπα» είχα τη γνώμη, που σταδιακά γινόταν βεβαιότητα, ότι δεν μπορούσαν να κάνουν καλύτερη επιλογή για το χώρο (Αρχοντικό Γεωργιάδη), αλλά και για τη θεματολογία των εκδηλώσεων (ο Λόρκα θεωρούσε τον έρωτα δίδυμο αδελφό του θανάτου).
Το συγκεκριμένο έργο ολοκληρώθηκε στις 19 Ιουνίου του 1936. Δύο μήνες αργότερα, ο Λόρκα δολοφονήθηκε από εθνικιστές στη Γρανάδα (ανθρώπους που είχαν νοοτροπία παρόμοια με της τυραννικής Μπερνάρδα). Για πολλά χρόνια το δικτατορικό καθεστώς του Φράνκο εμπόδισε την κριτική και θεατρική προσέγγιση του Λόρκα και αποσιωπούσε τις συνθήκες θανάτου του. Ο μεγάλος Ισπανός ποιητής είχε χαρακτηρίσει το έργο του «φωτογραφικό ντοκουμέντο» και «δράμα ανδαλουσιανού ερωτισμού», στόχευε στην απόλυτη απλότητα και νηφαλιότητα, αφαιρώντας κάθε περιττή λεπτομέρεια και είχε βάλει υπότιτλο «Δράμα των γυναικών στα χωριά της Ισπανίας». (Ο Λόρκα έδειξε το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο συντελείται το δράμα, όχι η τραγωδία, γιατί στην τραγωδία η παγίδευση είναι εξωγενής, στο δράμα εγγενής, έχει επισημάνει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος.)



Το έργο αρχίζει και τελειώνει με τη φωνή της Μπερνάρδα να προστάζει «Σωπάστε!», την πρώτη φορά για να σταματήσει τις δημόσιες εκδηλώσεις λύπης, τη δεύτερη για να επιβάλει ένα ψέμα. Η Μπερνάρδα με την υποκρισία της, τον ιεροεξεταστικό καθολικισμό της και την τάση της να περιορίζει την ελευθερία των άλλων, εκπροσωπεί μια νοοτροπία που ο ποιητής γνώριζε πολύ καλά. Λίγα χρόνια πριν, η «El Dabate», η μεγαλύτερη καθολική εφημερίδα της Ισπανίας, του είχε επιτεθεί τόσο για το θίασό του «La Barraca» όσο και για το έργο του «Γέρμα».
O Λόρκα δανείζεται πρόσωπα, ονόματα, χαρακτήρες, καταστάσεις, γεγονότα από τον περίγυρό του. (Ο χαρακτήρας της Μπερνάρδα Άλμπα, για παράδειγμα, βασίζεται στη Φρασκίτα Άλμπα Σιέρρα, που ζούσε με την οικογένειά της απέναντι από το πρώτο σπίτι του πατέρα του.) Όπως όμως και στα άλλα έργα του, τα «γεγονότα» χρησιμεύουν ως αφετηρία. Κεντρικό θέμα του έργου είναι ο δεσποτισμός, οι κλειστές δομές που συνθλίβουν καθετί που αντιστρατεύεται την ιδεολογία της ομοιομορφίας, οι κοινωνικές και ηθικές συμπληγάδες, οι ποικίλες φασιστικές αντιλήψεις, οι άτεγκτοι θεσμοί, η υποκρισία και οι στραγγαλιστικές προκαταλήψεις που εμποδίζουν την κοινωνική απελευθέρωση και την αποδέσμευση της λίμπιντο. «Ονομάζοντας το έργο “To σπίτι της Μπερνάρδα Άλμπα” και όχι απλώς Μπερνάρδα Άλμπα, o Λόρκα έδωσε έμφαση στο περιβάλλον όπου η τυραννική μορφή κινείται και ζει», γράφει ο βιογράφος του Λόρκα Ίαν Γκίμπσον. «Ο ποιητής επιτίθεται ανοιχτά σ’ έναν οίκο, τον οίκο του καθολικισμού που κηρύσσει το “extra ecclesium nulla salus” (ουδεμία σωτηρία εντός των κόλπων της Εκκλησίας) και περισφίγγει την ατομική συνείδηση και την ελευθερία του σώματος», έχει τονίσει ο Γιάννης Βαρβέρης. «Η Μπερνάρντα Άλμπα είναι θύμα και θύτης μιας ιδεολογικής τυραννίας, ενός πλέγματος κανόνων, θεσμών, εθίμων, συμπεριφορών, αρχών, αξιών και κατηγορικών προσταγών», σύμφωνα με τον Κώστα Γεωργουσόπουλο.
Το Αρχοντικό Γεωργιάδη, λοιπόν, έγινε ένα ιδανικό Σπίτι-μοναστήρι, όπου ζει η μάνα-ηγουμένη Μπερνάρδα με τις υποταγμένες-ομοιόμορφες κόρες της. Νομίζω, ότι η σκηνογραφία, το στρογγυλό τραπέζι με τον παρακείμενο θρόνο, οι φωτισμοί, τα ωραιότατα κουστούμια (μαύρος καταδεσμός που δεν αφήνει το άσπρο να ελευθερωθεί), η ποιμαντική ράβδος, το μπαστούνι-σύμβολο εξουσία της Μπερνάρδας, ο μεγάλος σταυρός στο λαιμό της, το μαντήλι στα μαλλιά της, παρέπεμπαν ευθέως σ’ αυτό τον εκκλησιαστικό συμβολισμό, την τελετουργία και τις συνυποδηλώσεις τους. (ίσως, αυτή η αυστηρά προσανατολισμένη στο μοναστήρι σκηνογραφία να περιόριζε τις προεκτάσεις που είναι απαραίτητες να γίνουν). Σκηνοθετικά και σκηνογραφικά έγινε άριστη εκμετάλλευση του συγκεκριμένου χώρου, τα δωμάτια, οι πόρτες, τα παράθυρα, η αυλή.



Συντελεστές
Η παράσταση ευτύχησε να έχει μια εξαιρετική διανομή. Σε ρόλους ιδιαίτερα απαιτητικούς, που ζητούν από τους ηθοποιούς υψηλότατη υποκριτική κλίμακα, απολαύσαμε ωραιότατες ερμηνείες. Η Λάνα Χαραλάμπους, υποβλητική και λιτή, με ρυθμό στακάτο, έδειξε πειστικά ένα χαρακτήρα γρανιτένιο, άτεγκτο, άσπαστο, δεσποτικό και πώς εκούσα - ακούσα ενταφιάζει τη ζωή της και τα παιδιά της μέσα στο στάσιμο ιδεολόγημα που έχει χτίσει μέσα της και γύρω της.
Πολύ καλές και η Δάφνη Κυριαζή στο ρόλο της επαναστατικής Αδέλας, η Κατερίνα Κομνηνάκα στο ρόλο της στεγνής και στερημένης Μαρτίριο, η Μυρσίνη Αγραφιώτου στο ρόλο της Πόνθια. Αλλά και η Γιασεμή Αραπέλλη υπηρέτησε συναρπαστικά τη φαντασία, τη μαγεία, το λυρισμό, το όνειρο, την ποιητική όραση, που κρύβει ο ρόλος της γριάς μάνας-γιαγιάς και οι Στέλλα Ταγαρούλια, Αφροδίτη Γιανέλλη, Νανά Παυλακέλλη είχαν παρουσία αξιοσημείωτη. Τους μικρότερους ρόλους ερμήνευσαν η Ελένη Δελόγκου, η Κλαίρη Φραγκουλάκη, η Τανιάνα Σβώρου, η Σοφία Φραγκουλάκη, η Μαρία Μαλακού.
Η Μάρθα Αρβανοπούλου στην πρώτη της σκηνοθετική απόπειρα έστησε με τη βοήθεια του Χρήστου Μαλακού (σκηνικά), της Αγγελικής Γεωργαντά (κοστούμια), του Κώστα Καρατζά (φωτισμοί), του Κλεομένη Τζαννέτου (μουσική επιμέλεια) και του Βασίλη Σαμαρά (φροντιστήριο), μια παράσταση αξιώσεων. Καταπιάστηκε με τα δύσκολα και τα κατάφερε. Να σημειώσω, τέλος, πόσο όμορφα ακούστηκε απ’ τα στόματα των ηθοποιών η ποιητική μετάφραση του Νίκου Γκάτσου. Μια παράσταση άξια ζεστού χειροκροτήματος. «Τη μέρα που θα πάψουμε να αντιστεκόμαστε στα ένστικτά μας, θα έχουμε μάθει να ζούμε», είχε δηλώσει εμφατικά το 1933 ο Λόρκα. Στο Αρχοντικό Γεωργιάδη μια σειρά ακόμα εκδηλώσεων, τον Αύγουστο και το Σεπτέμβριο, μας καλούν να σκεφτούμε και τα παραπάνω.