«Η ΠΑΠΑΝΤΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ» με μεγαλογράμματη άσπρη επιγραφή, σε μπλε σκούρο κάπο-φόντο, είναι η σκηνή στο δεξί διάχωρο, σε σύνθετη εικόνα, στο Εκκλησαστικό Βυζαντινό Μουσείο Μυτιλήνης, στον αυλόγυρο του ιερού ναού Αγίου Θεράποντα, ιστορημένη τον 18ο αιώνα πάνω σε ξύλο, από άγνωστο ζωγράφο, με ύψος 55,5, πλάτος 42 και πάχος 2,5 εκατοστά. Προέρχεται από τον ιερό ναό Αγίου Αντωνίου Τρίγωνα.
Η «Υπαπαντή» είναι σκηνή από το Δωδεκάορτο, από τις δώδεκα μεγάλες δεσποτικές γιορτές, που αποτελούν την έκφραση του δόγματος του χριστιανικού ορθόδοξου θρησκεύματος. Οι άλλες μεγάλες γιορτές από το Δεδεκάορτο είναι: η Γέννηση, ο Ευαγγελισμός, η Βάφτιση, η Ανάσταση του Λαζάρου, η Μεταμόρφωση, η Βαϊοφόρος, η Σταύρωση, η εις Άδου Κάθοδος (η Ανάσταση στους Βυζαντινούς), η Ανάληψη, η Πεντηκοστή και η Κοίμηση της Θεοτόκου.
Οι άλλες παραστάσεις, στην ίδια εικόνα στα διάχωρα, είναι: «ΤΑ ΗCΟΔΙΑ ΤΗΣ ΘΚΟΥ» και μετωπικοί άγιοι, απόστολοι και ιεράρχες.

Την «Υπαπαντή» τιμάμε στις 2 Φεβρουαρίου, 40 μέρες μετά τη Θεία Γέννηση, τα Χριστούγεννα, σ’ ανάμνηση της υποδοχής του βρέφους Ιησού στο ναό από τον υπεργέροντα Συμεών και τον καθαρισμό της Θεοτόκου από τη λοχεία. Στη Δυτική Καθολική Εκκλησία η Υπαπαντή είναι θεομητορική γιορτή.
Μπροστά από κεραμιδοσκέπαστη ξυλόστεγη τρουλωτή μονόχωρη εκκλησιά, με ψηλό καμπαναριό και σ’ ένα βυζαντινό οικοδόμημα, η σκηνή της Υπαπαντής (υποδοχής) του Χριστού στο ναό του Σολομώντα από τον γέροντα άγιο Συμεών. Δεξιά στην εικόνα στέκεται όρθιος γυρτός ο Θεοδόχος Συμεών, πάνω από χρυσό θυμιατήρι-κιβώρι, κι ετοιμάζεται να δεχτεί το θείο βρέφος. Γυμνοπόδαρος φορά γιορταστικά κόκκινα άμφια, ασπρογένης με μακριά μαλλιά, έχει τα χέρια απλωμένα, σκεπασμένα με σκούρο ύφασμα-μαντήλι. Απέναντί του ψηλόκορμη στέκεται η Θεοτόκος, που βαστά στην αγκαλιά της καθιστό το Χριστό με φωτοστέφανο, πάνω στα χέρια της σκεπασμένα με το κόκκινο ωμοφόρι-μαφόρι της, που πέφτει από τον ώμο ως τα πόδια της με πτυχώσεις. Ο χιτώνας της βαθυπράσινος. Κεκρύφαλο γεμενί-κεφαλοπάνι, με τρία αστεράκια πάνω του και στους ώμους, που σημαίνει «αειπάρθενος». Έχει γερμένο το κεφάλι της προς τον Συμεών το Θεοδόχο. Πίσω της η προφήτισσα Άννα με σκουροπράσινο χιτώνα, κι αυτή κεκρύφαλο-κεφαλοπάνι, βαστά στο δεξί της χέρι ανοιχτό άσπρο ειλητάρι κυλινδρικό κώδικα-πάπυρο-παλίμψηστο που δεν διαβάζονται τα γράμματα (θα έπρεπε να γράφει: «Τούτο το βρέφος ουρανόν και γην εστερέωσε»). Στην τελετή υποδοχής του Χριστού στο ναό, δίπλα στη δίκαιη προφήτισσα Άννα, ασπρογένης, ασπρομάλλης και γυμνοπόδαρος ο Ιωσήφ, φορά λαδοπράσινο χιτώνα και ανοιχτό κόκκινο ιμάτι-φόρεμα. Στα χέρια του βαστά δύο άσπρα περιστέρια (κλωσσοπούλια). Όλες οι μορφές έχουν φωτοστέφανα.

Σύμφωνα με την διήγηση του Ευαγγελιστή Λουκά (κεφ. β΄, 22-40, σε μετάφραση): «Και όταν συμπληρώθηκαν οι μέρες του καθαρισμού της κατά το νόμο του Μωυσή τον ανέβασε στα Ιεροσόλυμα για να παραστήσουν στον Κύριο, καθώς είναι γραμμένο στο νόμο του Κυρίου ότι κάθε αρσενικό που βγαίνει από μήτρα θα ονομαστεί άγιο στον Κύριο, και για να προσφέρουν θυσία, όπως λέγει ο νόμος του Κυρίου, ζευγάρι από τρυγόνια ή δυο κλωσσοπούλια περιστέρια. Και να, ήταν κάποιος άνθρωπος στην Ιερουσαλήμ, ονομαζόμενος Συμεών, και ο άνθρωπος αυτός ήταν δίκαιος κι ευλαβής, περιμένοντας την παρηγοριά του Ισραήλ, και Πνεύμα Άγιο ήταν πάνω του· και είχε αποκαλυφθεί σ’ αυτόν από το Πνεύμα το Άγιο ότι δεν θα δει θάνατο, δεν θα πεθάνει, πριν δει τον Χριστό του Κυρίου. και ήρθε με το Πνεύμα στο ιερό· και όταν οι γονείς έφεραν το παιδί Ιησούν για να κάνουν γι’ αυτό τη συνήθεια του νόμου αυτός το δέχτηκε στην αγκαλιά του, ευλόγησε τον Θεό και είπε· “τώρα άσε τον δούλο σου, δέσποτα, να φύγει ειρηνικά σύμφωνα με την προφητεία Σου· γιατί είδα με τα μάτια μου τη σωτηρία που ετοίμασες μπροστά σε όλους τους λαούς, είναι το φως για φωτισμό των εθνών και θα φέρει δόξα στο λαό Σου τον Ισραήλ”. Και ο Ιωσήφ και η μητέρα του θαύμαζαν για τα λεγόμενα γι’ αυτόν, και τους ευλόγησε ο Συμεών και είπε στη Μαρία τη μητέρα του· “να αυτός κείται σε πτώση και ανάσταση για πολλούς στο Ισραήλ και σε σημείο αντιλογίας. και την ψυχή της ρομφαία-γιαταγάνι θα περάσει για ν’ ανακαλυφτούν οι σκέψεις πολλών καρδιών.” Και υπήρχε κάποια Άννα προφήτισσα, κόρη του Φανουήλ, από τη φυλή Ασήρ· αυτή ήταν σε πολύ περασμένη ηλικία, που έζησε με τον άνδρα της εφτά χρόνια από την παρθενία της, και αυτή ήταν χήρα ως τα ογδόντα τέσσερά της χρόνια, η οποία δεν απομακρυνόταν από το ιερό νύχτα και μέρα να λατρεύει (τον Θεό) με νηστείες και προσευχές· κι αυτή αφού έφτασε σ’ αυτή την ώρα δοξολογούσε τον Κύριο και λαλούσε γι’ αυτόν σ’ όλους που περίμεναν λύτρωση στην Ιερουσαλήμ. Κι αφού τέλειωσαν όλα σύμφωνα με τον νόμο του Κυρίου, γύρισαν στη Γαλιλαία, στην πόλη τους Ναζαρέτ. Το δε παιδί μεγάλωνε και δυνάμωνε στο πνεύμα, γέμιζε σοφία, και η χάρη του Θεού ήταν από πάνω του.»

Ο Συμεών, βιβλικό πρόσωπο, ήταν γέροντας Ισραηλίτης, που κατοικούσε στην Ιερουσαλήμ με την προσμονή του Μεσσία. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς που τον αναφέρει σημειώνει ότι «είχε αποκαλυφτεί σ’ αυτόν από το Πνεύμα το Άγιο ότι δεν θα πεθάνει πριν δει τον Χριστό του Κυρίου». Και αφηγείται ότι μπήκε στο ναό της Ιερουσαλήμ τη στιγμή που βρισκόταν σ’ αυτόν ο Ιωσήφ, η Μαρία και ο Ιησούς για να επιτελέσει ορισμένες διατάξεις του μωσαϊκού νόμου. Πήρε τότε στην αγκαλιά του τον Ιησού και είπε την περίφημη ευχή, που απαγγέλεται στο τέλος κάθε εσπερινού: «Νυν απολύεις τον δούλον σου, δέσποτα». Στη συνέχεια προφήτεψε τον μαρτυρικό θάνατο του Ιησού. Η μνήμη του τιμάται στις 3 Φεβρουαρίου, και της προφήτισσας Άννας.
Από εικονογραφική άποψη η σύνθεση ανήκει στον τύπο Α΄ (κατά την κατάταξη του Α. Ξυγγόπουλου) που, σύμφωνα μ’ αυτόν, το Χριστό βαστά η Παναγία κι έρχεται να τον παραδώσει στον Συμεών. Η «Υπαπαντή» ιστορίζεται στο τέμπλο. Κι ο Μωυσής είπε γι’ αυτή: «Παν άρσεν διανοίγων μήτραν άγιον των Κυρίω κληθήσεται, και του δούναι θυσίαν κατά το ειρημένον εν νόμω Κυρίου, ζεύγος τρυγόνων ή δύο νεοσσούς περιστερών.»

Εκκλησιές και ξωκκλήσια
Στη Λέσβο υπάρχει ένας κοιμητηριακός ναός στα Δάφια, αφιερωμένος στην «Υπαπαντή» και ο ενοριακός ναός Άγιος Συμεών στη Μυτιλήνη. Όμως, υπάρχουν μεταβυζαντινές τοιχογραφίες σε τρία λεσβιακά χριστιανικά μνημεία. Στη μονή Λειμώνος, στη μονή Περιβολής και στο ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στα Παπιανά Καλλονής.
Στη μονή Λειμώνος η παράσταση της Υπαπαντής σώζεται στο προσκυνητάρι του θεωρούμενου κελλιού του αγίου Ιγνατίου. Όπως πληροφορεί ο καθηγητής βυζαντινολόγος Γεώργιος Γούναρης, είναι το δεξίο τμήμα από την παράσταση της Υπαπαντής, όπου εικονίζονται μόνο ο Συμεών και η προφήτισσα Άννα. Ο Συμεών παριστάνεται γέρος με γυρτωμένη ελαφρά την πλάτη, με άσπρα γένια και μακριά μαλλιά. Φορά λαδοπράσινο χιτώνα και ιμάτιο και έχει τα καλυμμένα χέρια του τεντωμένα για να δεχτεί το θείο βρέφος. Πίσω του η προφήτισσα φορά λαδοπράσινο χιτώνα και βαθύ ερυθρό μαφόριο και κρατά ειλητάριο με την επιγραφή: «ΤΟΥΤΟ ΤΩ ΒΡΕΦΟC ΟΥΡΑΝΟΝ ΚΑΙ ΓΗΝ ΑΙCΤΕΡΕΩCΑΙ». Και οι δυο μορφές βλέπουν προς τ’ αριστερά. Όπως αποδείχτηκε μετά τον καθαρισμό της, η παράσταση εντοιχίστηκε στο προσκυνητάρι όταν θα έγινε η ριζική ανακαίνιση του καθολικού στο οποίο πιθανόν ανήκε. Από τη διαθήκη του αγίου Ιγνατίου πληροφορούμαστε πως ο ίδιος και «εξ ιδίων αναλωμάτων» ανακαίνισε το μοναστήρι το 1527.
Στο καθολικό της Μονής Περιβολής έξω από το τέμπλο εικονίστηκε η Υπαπαντή. Διατηρείται μέρος του σώματος της προφήτισσας Άννας με ειλητάριο στο χέρι. Στο μέσον, αριστερά και δεξιά από την αγία Τράπεζα που σκεπάζεται με κιβώρι, εικονίζονται η Θεοτόκος και ο Συμεών με τον Χριστό στην αγκαλιά του. Το παιδί δε φαίνεται να δυσανασχετεί, ούτε εκδηλώνει την επιθυμία να επιστρέψει στην αγκαλιά της μητέρας του, όπως γίνεται στην απεικόνιση του Οίκου Μ του Ακάθιστου Ύμνου. Πίσω από τον πρεσβύτη εικονίζεται υψηλός θρόνος και στο βάθος ένα αρχιτεκτόνημα. Από το κιβώρι κρέμεται μια κανδήλα όμοια μ’ αυτές που εικονίζονται μέσα στο Ιερό Βήμα.

Στο ίδιο μοναστήρι, η Υπαπαντή εικονίζεται στον Οίκο Μ του Ακάθιστου Ύμνου:
«Μέλλοντος Συμεώνος
του παρόντος αιώνος
μεθίστασθαι του απατεώνος,
επεδόθης ως βρέφος αυτώ,
αλλ’ εγνώσθης τούτω
και Θεός τέλειος·
διόπερ εξεπλάγη σου
την άρρητον σοφίαν,
κράζων· Αλληλούια.»

Ο Οίκος αυτός, που ως γνωστό αποδίδεται με την παράσταση της Υπαπαντής, βρίσκεται δεξιά από τον Οίκο Λ και διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση. Απαρτίζεται μόνο από τα τρία κύρια πρόσωπα, τη Θεοτόκο, τον πρεσβύτη Συμεών και τον Χριστό. Στο κέντρο της σκηνής εικονίζονται αριστερά και δεξιά από το Θυσιαστήριο η Παναγία και ο Συμεών.
Ο Χριστός βρίσκεται στην αγκαλιά του πρεσβύτη, αλλά δυσανασχετεί και θέλει να επιστρέψει στη μητέρα του, που απλώνει συγκρατημένα τα χέρια της για να τον πάρει χωρίς ν’ αλλοιώνει την ισορροπία της σκηνής. Πίσω από την Τράπεζα, η οποία στηρίζεται σε βαρύ πόδι και φέρει κατάκοσμο κάλυμμα, υπάρχει κυκλικό κιβώρι και πιο πίσω τοίχος με δυο συμμετρικούς πύργους. Από άποψη εικονογραφική η παράστασή μας ανήκει στον τύπο Ε΄ σύμφωνα με την κατάταξη του Ξυγγόπουλου, ο οποίος επικράτησε από τον 14ο αιώνα και είχε πλατιά χρήση στις τοιγογραφίες του Αγίου Όρους. Στη σύνθεση της Υπαπαντής, όπως και σε άλλες του ίδιου ζωγράφου στο μνημείο, διακρίνει κανείς τη δύναμη του καλλιτέχνη να ψυχογραφεί τα πρόσωπα. Έτσι ο Συμεών δόθηκε με τα μάτια προς τον ουρανό και με ρυτιδωμένο το μέτωπο, ενώ την Παναγία τη διακρίνει συγκρατημένη έκφραση. Αλλά και η στάση και η έκφραση του παιδιού είναι πολύ μελετημένη, καθώς δείχνει ανήσυχο και ίσως φοβισμένο από την όψη του γέροντα. Σύμφωνα με την άποψη του Γ. Γούναρη οι τοιχογραφίες της Περιβολής θα πρέπει να φιλοτεχνήθηκαν μετά το 1550 πιθανόν από περιοδεύοντες ζωγράφους.

Στο ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στα Παπιανά Καλλονής, η παράσταση της Υπαπαντής ακολουθεί τον εικονογραφικό τύπο σύμφωνα με τον οποίο το βρέφος βρίσκεται στην αγκαλιά του Συμεών, ο οποίος κατέχει το δεξί μέρος της σύνθεσης. Φανερή είναι η ανησυχία του παιδιού που απλώνει το χέρι του προς τα γένια του πρεσβύτη, ο οποίος στέκεται σε σχετικά υψηλό αναβαθμό και με σκυμμένο τον κορμό και καλυμμένα τα χέρια βαστά με προσοχή το παιδί. Ανάμεσα στην Παναγία και τον Ιωσήφ εικονίζεται η προφήτισσα Άννα, που την αναφέρει ο ευαγγελιστής. Βαστά ανοιχτό ειλητάριο με τη γνωστή επιγραφή: TOYTO TO ΒΡΕΦΟC ΟΡΑΝΟ(Ν) Κ(ΑΙ)… Η μητέρα απλώνει διστακτικά προς τον Συμεών τα χέρια της για να παραλάβει το βρέφος. Την παράσταση στο πίσω μέρος πλαισιώνουν κτήρια. Η σύνθεση σύμφωνα με την κατάταξη του Α. Ξυγγόπουλου ανήκει στον τύπο Ε΄, ο οποίος από α΄ τέταρτο του 14ου αιώνα παίρνει τη θέση του ως εκείνη την εποχή πολύ κοινού τύπου Α΄, σύμφωνα με τον οποίο ο Χριστός βρίσκεται στην αγκαλιά της μητέρας. Έχουμε δηλαδή μια ρεαλιστικότερη απόδοση του θέματος. Η τοιχογραφία στα Παπιανά φιλοτεχνήθηκε στα 1600 από τον ζωγράφο ιερομόναχο Νικόλαο, που πιθανόν να καταγόταν από τη Λέσβο.