Εμπρός Εβδομαδίαια Εφημερίδα Νομού Λέσβου - Γυμνασιάρχου Ολυμπίου 4 - Mυτιλήνη - 81100
Απαγορεύεται η αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο.
Απαγορεύεται η αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο.
Δώδεκα χριστιανικά μνημεία της Λέσβου περιλαμβάνονται στο φετινό «Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς προς Παρακολούθηση», δηλαδή στη νέα λίστα με μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους που κινδυνεύουν και χρήζουν προστασίας, την οποία και έχει εκδώσει από την περασμένη Τετάρτη και γνωστοποίησε το Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων.
Το Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων (WMF), με έδρα τη Νέα Υόρκη, το οποίο εδώ και πάνω από 50 χρόνια έχει ως στόχο τη διατήρηση σημαντικών σημείων αρχιτεκτονικής και πολιτισμικής κληρονομιάς σε όλο τον κόσμο, εκδίδει ανάλογες λίστες εδώ και 14 χρόνια. Μέσω αυτών, αναγνωρίζει «σημεία» σε όλο τον κόσμο που βρίσκονται σε κίνδυνο - είτε λόγω αμέλειας, είτε λόγω συρράξεων ή καταστροφών κ.λπ. -, προσελκύει την προσοχή της κοινής γνώμης, ενθαρρύνει την τοπική συμμετοχή και προωθεί τη συνεργασία.
Μάλιστα, η λίστα «Watch», την οποία κάθε φορά συντάσσει μία διεθνής ομάδα ειδικών επιστημόνων, για πολλά μνημεία αποτελεί την καλύτερη - και ορισμένες φορές τελευταία - «σανίδα σωτηρίας» τους. Από τότε που ξεκίνησε, πάνω από 630 σημεία σε 125 χώρες ή περιοχές έχουν περιληφθεί στις οκτώ λίστες «Watch» που έχουν εκδοθεί. Μάλιστα, σχεδόν τα μισά από αυτά που περιλήφθηκαν στη λίστα του 2008, έλαβαν οικονομική υποστήριξη, που άγγιζε τα 50 εκατ. δολλάρια, από το WMF, ανάμεσα σε αυτά και οι Μακεδονικοί Τάφοι της Πέλλας.
Τα… 12 τοιχογραφημένα μνημεία της Λέσβου
Το Watch 2010 περιλαμβάνει 93 θέσεις σε 47 χώρες. Από αυτές, οι εννιά θέσεις βρίσκονται στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, ενώ 15 χρονολογούνται μέσα στον 20ό αιώνα. Αντιστοιχούν σε κάθε τύπο περιβάλλοντος, από αστικά κέντρα και μικρές πόλεις, έως άγονες πεδιάδες και ποτάμια σπήλαια, όλα «σημεία» που απειλούνται από πολέμους, φυσικές καταστροφές, άναρχη δόμηση και αμέλεια. Ανάμεσα σε αυτά, μνημεία όπως το Machu Picchu στο Περού, το μοναστήρι Phajoding στα βουνά του Μπουτάν, τα κάστρα της ερήμου στην αρχαία Khorezm του Ουζμπεκιστάν, το Merritt Parkway στο Κονέκτικατ των ΗΠΑ, αλλά και πολλά άλλα, όπως σχολεία, βιβλιοθήκες, δημόσια κτήρια, δρόμοι, γέφυρες, ιστορικά κέντρα πόλεων, κάστρα, οχυρά, τάφοι και σπήλαια με βραχογραφίες.
Φέτος, για δεύτερη φορά, περιλαμβάνονται στη λίστα «Watch» του Παγκόσμιου Ταμείου Μνημείων για το 2010 και 12 τοιχογραφημένα μνημεία της Λέσβου.
Πρόκειται για 12 πέτρινες εκκλησίες, από την ύστερη αρχαιότητα μέχρι και την πρώιμη σύγχρονη εποχή, οι οποίες είχαν ενταχθεί και στην προηγούμενη λίστα του 2008 και είναι ο Ναός Παναγίας Τρουλωτής στους Πύργους Θερμής, η Μονή Ταξιαρχών του Κάτω Τρίτους (βυζαντινός ναός του 16ου αιώνα), ο Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (μεταβυζαντινός του 17ου αιώνα) στα Παπιανά, η Μονή Δαμανδρίου του 17ου αιώνα, που βρίσκεται στον Πολιχνίτο, ο Ναός Αγίου Γεωργίου του 18ου αιώνα στην Ανεμότια, ο Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Λιώτα της Άντισσας, ο Ναός Αγίου Ιωάννη (μεταβυζαντινός του 18ου αιώνα) στο Κεράμι, η Μονή Λειμώνος του 16ου αιώνα στα Δάφια Καλλονής, η Μονή Περιβολής του 16ου αιώνα στην Άντισσα, ο Ναός Αγίου Νικολάου Τζίθρας, ο Ναός Αγίου Νικολάου του 16ου αιώνα στην Πέτρα και ο Κοιμητηριακός Ναός Μονής Υψηλού στην Άντισσα.
«Σώζονται για να διηγούνται ιστορίες»
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει το Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων, οι εκκλησίες αυτές «σώζονται για να διηγούνται ιστορίες της περιοχής αυτής του Αιγαίου», αφού έχουν μια τυπολογία μοναδική, όχι μόνο για την ίδια τη Λέσβο, αλλά και για τη Λήμνο και το γειτονικό Αϊβαλί.
Πρόκειται για 12 εκκλησιαστικά μνημεία που μοιάζουν μεταξύ τους, τόσο ως μεμονωμένα οικοδομήματα, όσο και ως ένα σύμπλεγμα από «ίχνη» αρχιτεκτονικής και λατρείας, που έχουν απομείνει «ενσωματωμένα» στο τοπίο της Λέσβου», κάποιες από αυτές λειτουργώντας ακόμη ως χώροι λατρείας και παίζοντας, έτσι, έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην κοινωνική δομή και λειτουργία κάθε κοινότητας και είναι απόλυτα συνδεδεμένες με τις ζωές των κατοίκων.
Το σύμπλεγμα αυτό των θρησκευτικών μνημείων, που αντιμετωπίζονται ως ένα ενιαίο μνημείο, έχει περιληφθεί και στην προηγούμενη λίστα του 2008, όσο και στη φετινή «Watch 2010», αφού, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων, βρίσκονται σε μία επισφαλή κατάσταση συντήρησης, δεδομένου ότι πολλές από αυτές έχουν υποστεί δομική κατάρρευση, έχουν σαθρά θεμέλια ή εμφανίζουν σοβαρές αλλοιώσεις των εσωτερικών τους στοιχείων, όπως των τοιχογραφιών ή των μωσαϊκών. Μάλιστα, το Παγκόσμιο Ταμείο αναφέρει χαρακτηριστικά ότι σε αρκετές από αυτές οι τοιχογραφίες συγκρατούνται με γάζες, προκειμένου να μην καταρρεύσουν.
Τμήμα εκκλησιαστικού μνημείου της Λέσβου, που κινδυνεύει
Μόνο οι μισές απειλούνται άμεσα
Σύμφωνα με πληροφορίες, μόνο έξι από αυτά τα μνημεία χρήζουν συντήρησης, αφού στα άλλα έξι (Ναός Παναγίας Τρουλωτής Πύργων Θερμής, Μονή Ταξιαρχών Κάτω Τρίτους, Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Παπιανών, Μονή Δαμανδρίου Πολιχνίτου, Ναός Αγίου Γεωργίου Ανεμότιας και Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου Λιώτας Άντισσας) η συντήρηση έχει ήδη γίνει, με κάποιες λεπτομέρειες να υπολείπονται στο μεταβυζαντινό Ναό Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στα Παπιανά.
Αν και από το Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων τα 12 θρησκευτικά μνημεία θεωρούνται όλα μαζί ένα, είναι προφανές ότι τα μισά από αυτά τουλάχιστον δεν έχουν άμεσο λόγο ένταξης στη λίστα Watch 2010, παρ’ όλο που τονίζεται ότι «δεν είναι όλες οι “θέσεις” που η λίστα περιλαμβάνει σε άμεσο κίνδυνο, για πολλές όμως διαφαίνονται δυσκολίες, παρέχοντας τώρα την ευκαιρία για διάλογο και λήψη αποφάσεων, ώστε να αποφευχθούν προβλήματα στο μέλλον».
Δεν ισχύει το ίδιο για τα υπόλοιπα έξι μνημεία, το Ναό του Αγίου Ιωάννη στο Κεράμι, τη Μονή Λειμώνος στα Δάφια Καλλονής, τη Μονή Περιβολής στην Άντισσα, το Ναό Αγίου Νικολάου Τζίθρας, το Ναό Αγίου Νικολάου Πέτρας και τον Κοιμητηριακό Ναό Μονής Υψηλού.
Συγκεκριμένα, ο Ναός Αγίου Ιωάννη, η Μονή Περιβολής και ο Κοιμητηριακός Ναός Μονής Υψηλού βρίσκονται σε κακή κατάσταση, ενώ στον τελευταίο έχει πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα η επισκευή της στέγης του. Αποκατάστασης στέγης χρήζει άμεσα και ο Ναός Αγίου Νικολάου Πέτρας, ενώ σε όλα τα μνημεία έχουν γίνει κάποιες στερεωτικές εργασίες.
Να σημειωθεί ότι, από το 1998 που ιδρύθηκε η 14η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων μέχρι σήμερα, έχουν εκπονηθεί μελέτες αποκατάστασης και για τα 12 μνημεία.
Σημαντική η ένταξή τους στη λίστα
Σύμφωνα, πάντως, με το Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων, η ένταξη των μνημείων της Λέσβου στο «Watch» για το 2008 είχε ως αποτέλεσμα να αυξηθεί το ενδιαφέρον για την κακή τους κατάσταση και στο να συγκεντρωθεί ένα ποσό, για την εξωτερική αναστήλωση τουλάχιστον, του Αγίου Νικολάου (δε διευκρινίζεται ποιου από τους δύο ναούς). Ωστόσο, όπως τονίζεται, εάν δε ληφθεί επιπλέον μέριμνα, η κατάσταση των μνημείων αυτών θα συνεχίσει να επιδεινώνεται και μάλιστα ραγδαία, λόγω της ευαισθησίας των δομικών υλικών, κάτι που θα κυοφορήσει το ρίσκο για μεγάλες και ανεπανόρθωτες απώλειες, τόσο όσον αφορά στις ίδιες τις εκκλησίες ως κτήρια, όσο και την ευρύτερη πολιτισμική κληρονομιά του νησιού. Εντύπωση προκαλεί ότι εκτός από τις προσπάθειες της τοπικής Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, το υπουργείο Πολιτισμού κεντρικά ουδέποτε, όπως φαίνεται, ενημέρωσε για την ολοκλήρωση των εργασιών στα μισά από τα μνημεία, ούτε και διεκδίκησε ειδική χρηματοδότηση για τη σωτηρία τους.
Το Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων (WMF), με έδρα τη Νέα Υόρκη, το οποίο εδώ και πάνω από 50 χρόνια έχει ως στόχο τη διατήρηση σημαντικών σημείων αρχιτεκτονικής και πολιτισμικής κληρονομιάς σε όλο τον κόσμο, εκδίδει ανάλογες λίστες εδώ και 14 χρόνια. Μέσω αυτών, αναγνωρίζει «σημεία» σε όλο τον κόσμο που βρίσκονται σε κίνδυνο - είτε λόγω αμέλειας, είτε λόγω συρράξεων ή καταστροφών κ.λπ. -, προσελκύει την προσοχή της κοινής γνώμης, ενθαρρύνει την τοπική συμμετοχή και προωθεί τη συνεργασία.
Μάλιστα, η λίστα «Watch», την οποία κάθε φορά συντάσσει μία διεθνής ομάδα ειδικών επιστημόνων, για πολλά μνημεία αποτελεί την καλύτερη - και ορισμένες φορές τελευταία - «σανίδα σωτηρίας» τους. Από τότε που ξεκίνησε, πάνω από 630 σημεία σε 125 χώρες ή περιοχές έχουν περιληφθεί στις οκτώ λίστες «Watch» που έχουν εκδοθεί. Μάλιστα, σχεδόν τα μισά από αυτά που περιλήφθηκαν στη λίστα του 2008, έλαβαν οικονομική υποστήριξη, που άγγιζε τα 50 εκατ. δολλάρια, από το WMF, ανάμεσα σε αυτά και οι Μακεδονικοί Τάφοι της Πέλλας.
Τα… 12 τοιχογραφημένα μνημεία της Λέσβου
Το Watch 2010 περιλαμβάνει 93 θέσεις σε 47 χώρες. Από αυτές, οι εννιά θέσεις βρίσκονται στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, ενώ 15 χρονολογούνται μέσα στον 20ό αιώνα. Αντιστοιχούν σε κάθε τύπο περιβάλλοντος, από αστικά κέντρα και μικρές πόλεις, έως άγονες πεδιάδες και ποτάμια σπήλαια, όλα «σημεία» που απειλούνται από πολέμους, φυσικές καταστροφές, άναρχη δόμηση και αμέλεια. Ανάμεσα σε αυτά, μνημεία όπως το Machu Picchu στο Περού, το μοναστήρι Phajoding στα βουνά του Μπουτάν, τα κάστρα της ερήμου στην αρχαία Khorezm του Ουζμπεκιστάν, το Merritt Parkway στο Κονέκτικατ των ΗΠΑ, αλλά και πολλά άλλα, όπως σχολεία, βιβλιοθήκες, δημόσια κτήρια, δρόμοι, γέφυρες, ιστορικά κέντρα πόλεων, κάστρα, οχυρά, τάφοι και σπήλαια με βραχογραφίες.
Φέτος, για δεύτερη φορά, περιλαμβάνονται στη λίστα «Watch» του Παγκόσμιου Ταμείου Μνημείων για το 2010 και 12 τοιχογραφημένα μνημεία της Λέσβου.
Πρόκειται για 12 πέτρινες εκκλησίες, από την ύστερη αρχαιότητα μέχρι και την πρώιμη σύγχρονη εποχή, οι οποίες είχαν ενταχθεί και στην προηγούμενη λίστα του 2008 και είναι ο Ναός Παναγίας Τρουλωτής στους Πύργους Θερμής, η Μονή Ταξιαρχών του Κάτω Τρίτους (βυζαντινός ναός του 16ου αιώνα), ο Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (μεταβυζαντινός του 17ου αιώνα) στα Παπιανά, η Μονή Δαμανδρίου του 17ου αιώνα, που βρίσκεται στον Πολιχνίτο, ο Ναός Αγίου Γεωργίου του 18ου αιώνα στην Ανεμότια, ο Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Λιώτα της Άντισσας, ο Ναός Αγίου Ιωάννη (μεταβυζαντινός του 18ου αιώνα) στο Κεράμι, η Μονή Λειμώνος του 16ου αιώνα στα Δάφια Καλλονής, η Μονή Περιβολής του 16ου αιώνα στην Άντισσα, ο Ναός Αγίου Νικολάου Τζίθρας, ο Ναός Αγίου Νικολάου του 16ου αιώνα στην Πέτρα και ο Κοιμητηριακός Ναός Μονής Υψηλού στην Άντισσα.
«Σώζονται για να διηγούνται ιστορίες»
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει το Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων, οι εκκλησίες αυτές «σώζονται για να διηγούνται ιστορίες της περιοχής αυτής του Αιγαίου», αφού έχουν μια τυπολογία μοναδική, όχι μόνο για την ίδια τη Λέσβο, αλλά και για τη Λήμνο και το γειτονικό Αϊβαλί.
Πρόκειται για 12 εκκλησιαστικά μνημεία που μοιάζουν μεταξύ τους, τόσο ως μεμονωμένα οικοδομήματα, όσο και ως ένα σύμπλεγμα από «ίχνη» αρχιτεκτονικής και λατρείας, που έχουν απομείνει «ενσωματωμένα» στο τοπίο της Λέσβου», κάποιες από αυτές λειτουργώντας ακόμη ως χώροι λατρείας και παίζοντας, έτσι, έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην κοινωνική δομή και λειτουργία κάθε κοινότητας και είναι απόλυτα συνδεδεμένες με τις ζωές των κατοίκων.
Το σύμπλεγμα αυτό των θρησκευτικών μνημείων, που αντιμετωπίζονται ως ένα ενιαίο μνημείο, έχει περιληφθεί και στην προηγούμενη λίστα του 2008, όσο και στη φετινή «Watch 2010», αφού, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων, βρίσκονται σε μία επισφαλή κατάσταση συντήρησης, δεδομένου ότι πολλές από αυτές έχουν υποστεί δομική κατάρρευση, έχουν σαθρά θεμέλια ή εμφανίζουν σοβαρές αλλοιώσεις των εσωτερικών τους στοιχείων, όπως των τοιχογραφιών ή των μωσαϊκών. Μάλιστα, το Παγκόσμιο Ταμείο αναφέρει χαρακτηριστικά ότι σε αρκετές από αυτές οι τοιχογραφίες συγκρατούνται με γάζες, προκειμένου να μην καταρρεύσουν.
Τμήμα εκκλησιαστικού μνημείου της Λέσβου, που κινδυνεύει
Μόνο οι μισές απειλούνται άμεσα
Σύμφωνα με πληροφορίες, μόνο έξι από αυτά τα μνημεία χρήζουν συντήρησης, αφού στα άλλα έξι (Ναός Παναγίας Τρουλωτής Πύργων Θερμής, Μονή Ταξιαρχών Κάτω Τρίτους, Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Παπιανών, Μονή Δαμανδρίου Πολιχνίτου, Ναός Αγίου Γεωργίου Ανεμότιας και Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου Λιώτας Άντισσας) η συντήρηση έχει ήδη γίνει, με κάποιες λεπτομέρειες να υπολείπονται στο μεταβυζαντινό Ναό Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στα Παπιανά.
Αν και από το Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων τα 12 θρησκευτικά μνημεία θεωρούνται όλα μαζί ένα, είναι προφανές ότι τα μισά από αυτά τουλάχιστον δεν έχουν άμεσο λόγο ένταξης στη λίστα Watch 2010, παρ’ όλο που τονίζεται ότι «δεν είναι όλες οι “θέσεις” που η λίστα περιλαμβάνει σε άμεσο κίνδυνο, για πολλές όμως διαφαίνονται δυσκολίες, παρέχοντας τώρα την ευκαιρία για διάλογο και λήψη αποφάσεων, ώστε να αποφευχθούν προβλήματα στο μέλλον».
Δεν ισχύει το ίδιο για τα υπόλοιπα έξι μνημεία, το Ναό του Αγίου Ιωάννη στο Κεράμι, τη Μονή Λειμώνος στα Δάφια Καλλονής, τη Μονή Περιβολής στην Άντισσα, το Ναό Αγίου Νικολάου Τζίθρας, το Ναό Αγίου Νικολάου Πέτρας και τον Κοιμητηριακό Ναό Μονής Υψηλού.
Συγκεκριμένα, ο Ναός Αγίου Ιωάννη, η Μονή Περιβολής και ο Κοιμητηριακός Ναός Μονής Υψηλού βρίσκονται σε κακή κατάσταση, ενώ στον τελευταίο έχει πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα η επισκευή της στέγης του. Αποκατάστασης στέγης χρήζει άμεσα και ο Ναός Αγίου Νικολάου Πέτρας, ενώ σε όλα τα μνημεία έχουν γίνει κάποιες στερεωτικές εργασίες.
Να σημειωθεί ότι, από το 1998 που ιδρύθηκε η 14η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων μέχρι σήμερα, έχουν εκπονηθεί μελέτες αποκατάστασης και για τα 12 μνημεία.
Σημαντική η ένταξή τους στη λίστα
Σύμφωνα, πάντως, με το Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων, η ένταξη των μνημείων της Λέσβου στο «Watch» για το 2008 είχε ως αποτέλεσμα να αυξηθεί το ενδιαφέρον για την κακή τους κατάσταση και στο να συγκεντρωθεί ένα ποσό, για την εξωτερική αναστήλωση τουλάχιστον, του Αγίου Νικολάου (δε διευκρινίζεται ποιου από τους δύο ναούς). Ωστόσο, όπως τονίζεται, εάν δε ληφθεί επιπλέον μέριμνα, η κατάσταση των μνημείων αυτών θα συνεχίσει να επιδεινώνεται και μάλιστα ραγδαία, λόγω της ευαισθησίας των δομικών υλικών, κάτι που θα κυοφορήσει το ρίσκο για μεγάλες και ανεπανόρθωτες απώλειες, τόσο όσον αφορά στις ίδιες τις εκκλησίες ως κτήρια, όσο και την ευρύτερη πολιτισμική κληρονομιά του νησιού. Εντύπωση προκαλεί ότι εκτός από τις προσπάθειες της τοπικής Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, το υπουργείο Πολιτισμού κεντρικά ουδέποτε, όπως φαίνεται, ενημέρωσε για την ολοκλήρωση των εργασιών στα μισά από τα μνημεία, ούτε και διεκδίκησε ειδική χρηματοδότηση για τη σωτηρία τους.