Η πορεία του Λαϊκού Πανεπιστημίου ξεκινά τον περασμένο αιώνα στις σκανδιναβικές χώρες, στις οποίες αναπτύσσονται, υπό την επίδραση του ανατρεπτικού Δανού λαϊκού εκπαιδευτή Grundtvig, τα οικιακά λαϊκά πανεπιστήμια με στόχο την καλλιέργεια της λαϊκής μόρφωσης. Ο Grundvig (1783 - 1872) θεωρείται ο θεμελιωτής της Διά Βίου Μάθησης. Η ιδέα της Ανώτερης Λαϊκής Σχολής που ίδρυσε, βασιζόταν στην άποψη πως ο μέσος πολίτης θα πρέπει να έχει πρόσβαση καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του σε μια ουσιαστική εκπαίδευση, η οποία δε συνιστάται μόνο στην απόκτηση και συσσώρευση γνώσεων, αλλά και στην ανάπτυξη του αισθήματος ευθύνης, καθώς επίσης και στην προσωπική και στην κοινωνική ανάπτυξη.
Στην Ελλάδα η εμφάνιση του Λαϊκού Πανεπιστημίου γίνεται πρώτη φορά το έτος 1966 στο δήμο Αγρινίου. Στη συνέχεια, το 1979, με τη συμβολή της νομαρχίας Αττικής και των δήμων Αθηναίων, Περιστερίου και Αιγάλεω, επιχειρείται να δημιουργηθεί μια δομή μόρφωσης ενηλίκων στα πρότυπα του Λαϊκού Πανεπιστημίου. Οργανώνονται αποσπασματικές διαλέξεις, με θέματα όμως που δεν απασχολούν τη συγκεκριμένη περίοδο τον πολίτη, με αποτέλεσμα να μη στεφθεί από επιτυχία η προσπάθεια αυτή. Το 1987 στην Καλαμάτα δημιουργείται και λειτουργεί με μεγάλη επιτυχία για αρκετά χρόνια Ανοικτό Λαϊκό Πανεπιστήμιο, υπό την ευθύνη του δήμου.
Στο δήμο Κορυδαλλού από το 2003 έως σήμερα έχουν ολοκληρωθεί 16 κύκλοι σεμιναρίων-εισηγήσεων και εντός του 2010 έχει ξεκινήσει και ο 17ος κύκλος. Καθ’ όλη τη διάρκεια της λειτουργίας του Λαϊκού Πανεπιστημίου, έχει αναπτυχθεί μια ευρεία θεματολογία, η οποία συναντά μεγάλη απήχηση από τους δημότες. Οι κύκλοι των σεμιναρίων που πραγματοποιηθήκαν, αφορούν την ιστορία, τις τέχνες, την ψυχολογία, τη φιλοσοφία, την οικονομία, την κοινωνιολογία. Ο δήμος Πτολεμαΐδας στις 18 Ιανουαρίου 2007 δημιούργησε και εγκαινίασε μια δομή εκπαίδευσης ενηλίκων στα πρότυπα του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου. Τα προγράμματα του κύκλου διαλέξεων αποτελούνταν από ιατρικά και κοινωνικά θέματα με συμμετοχή εκατοντάδων δημοτών. Μέχρι σήμερα εστιάζει στην προβολή θεμάτων που αφορούν στην υγεία, την ποιότητα ζωής, καθώς και σε θέματα εκπαίδευσης και κοινωνικής συμπεριφοράς.
Το Μικρό Λαϊκό Πανεπιστήμιο είναι από το 1998 ένας μη κερδοσκοπικός σύλλογος, με κύριο στόχο να φέρει κοντά ανθρώπους διαφόρων εθνοτήτων, ανεξάρτητα από πολιτικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις, ανταλλάσσοντας τις πολιτιστικές τους εμπειρίες και εμπλουτίζοντας τις δικές του με αυτές του άλλου. Κατά τη σχολική περίοδο 2003/’04 οι συμμετοχές παρακολούθησης των κύκλων των σεμιναρίων-διαλέξεων έφτασαν τις 330. Συγκεκριμένα λειτουργούν τμήματα Χορού, Σώματος - Πνεύματος - Ψυχής - Λογοτεχνίας - Τέχνης, Μουσικής, Δημιουργικής Έκφρασης, Πληροφορικής και Media, Σπορ και Γυμναστικής, Γλωσσών και Outdoor. Η δομή του Μικρού Λαϊκού Πανεπιστήμιού στεγάζεται στους χώρους της Γερμανικής Σχολής Θεσσαλονίκης, η οποία έχει και την κύρια ευθύνη για τη λειτουργία της δομής αυτής.
Μια ακόμη αξιόλογη δομή μόρφωσης ενηλίκων, που εντάσσεται στη φιλοσοφία του Λαϊκού Πανεπιστημίου, λειτουργεί και δραστηριοποιείται στη Στοά του Βιβλίου στην Αθήνα. Η δομή αυτή ξεκίνησε το 1996 και έχει ολοκληρώσει δέκα κύκλους μαθημάτων έως σήμερα, εστιάζοντας σε μαθήματα ελληνικής γλώσσας, πεζογραφίας, ποίησης, ιστορίας, κοινωνιολογίας, πολιτικής φιλοσοφίας, θεατρολογίας, μουσικής, τέχνης και πολιτισμού.
Το Λαϊκό Πανεπιστήμιο Χανίων δημιουργήθηκε το 2005. Πρωτεργάτες του ήταν ο δήμος Χανίων και ο Οργανισμός Δημοτικής Κοινωνικής Πολιτικής του δήμου Χανίων. Λειτουργεί με δύο τετράμηνους ανεξάρτητους θεματικά κύκλους μαθημάτων, με 12 εισηγήσεις ανά κύκλο. Οι θεματικοί κύκλοι αφορούν τη: Σωματική και Ψυχική υγεία, τον Ευρωπαϊκό και Ελληνικό Πολιτισμό, την Υγεία και Προληπτική Ιατρική, την Περιβαλλοντική Αγωγή και Προστασία του Περιβάλλοντος, τη Φιλοσοφία και τον Άνθρωπο.
Το Λαϊκό Πανεπιστήμιο των Φερών λειτουργεί υπό την ευθύνη του δήμου Φερών. Η διδακτική περίοδος αποτελείται από δύο ανεξάρτητους θεματικούς κύκλους μαθημάτων, τετράμηνης διάρκειας ο καθένας, και με 12 διαλέξεις ανά κύκλο. Οι θεματικές οι οποίες διδάσκονται είναι: Περιβάλλον - άνθρωπος - πολιτισμός και Σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα, ανάδειξη σύγχρονων κοινωνικών προβλημάτων, όπως τα ναρκωτικά, οι ψυχικές παθήσεις, η παιδεία, η υγεία, η κοινωνική πρόνοια.
Ο δήμος Περάματος, στην προσπάθειά του να ικανοποιήσει την ανάγκη των δημοτών του για επιμόρφωση, έχει συγκροτήσει το Ανοικτό Λαϊκό Πανεπιστήμιο με θέματα γενικού ενδιαφέροντος, που απευθύνονται σε όλους τους πολίτες. Οι κύκλοι μαθημάτων σχετίζονται με τη νεοελληνική λογοτεχνία και ζωγραφική 20ός αιώνας (Μεταπολεμική ποίηση - Σύγχρονοι Έλληνες Ζωγράφοι).
Το Λαϊκό Πανεπιστήμιο της Αγίας Παρασκευής Αττικής λειτουργεί από το 1990 με τρεις κύκλους μαθημάτων που άπτονται της τέχνης, της λογοτεχνίας, του πολιτισμού και της ιστορίας, των ανθρωπίνων σχέσεων, των κοινωνικών προβλημάτων και των προβλημάτων υγείας. Διδάσκονται μαθήματα όπως φιλολογία, φιλοσοφία, διοίκηση επιχειρήσεων, ψυχολογία κ.λπ..
Διακεκριμένοι ειδικοί επιστήμονες από όλα τα ελληνικά πανεπιστήμια αναπτύσσουν με τρόπο ακριβή αλλά και κατανοητό από όλους επίκαιρα θέματα της ειδικότητάς τους με γενικότερο ενδιαφέρον. Το Ανοικτό Λαϊκό Πανεπιστήμιο λειτουργεί με τη μορφή μαθημάτων-σεμιναρίων από καθηγητές των πανεπιστημίων της χώρας μας, τα οποία μπορούν να παρακολουθούν όλοι οι δημότες ανεξαρτήτως ηλικίας, επαγγέλματος και γνώσεων. Μετά το τέλος του κύκλου διαλέξεων-μαθημάτων χορηγείται σχετικό δίπλωμα συμμετοχής.
Κατά το ακαδημαϊκό έτος 2010 - 2011, ο Συμβουλευτικός Σταθμός του Πανεπιστημίου Αιγαίου, συνεχίζοντας την πολύπλευρη προσφορά του στους κατοίκους της Λέσβου, προτίθεται να ιδρύσει την «Ακαδημία των Πολιτών», με ελεύθερη συμμετοχή των πολιτών και κύκλους διαλέξεων, που θα αφορούν την Ιατρική, την Τέχνη και Πολιτισμό, την Ψυχολογία, την Ιστορία και τη Λογοτεχνία.

* Ο Ευστράτιος Παπάνης είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου και ο Ευάγγελος Ζήκας είναι μεταπτυχιακός φοιτητής Τμήματος Κοινωνιολογίας.