Να αρχίσω με μια γλωσσική διευκρίνιση. Όταν λέμε σήμερα βάρβαρος εννοούμε τον απολίτιστο. Στην Αρχαιότητα, όμως, βαρβάρους λέγανε τους αλλόγλωσσους, αυτούς που μιλούσαν ακατάληπτη γλώσσα. Γι’ αυτό το ρητό ΠΑΣ ΜΗ ΕΛΛΗΝ ΒΑΡΒΑΡΟΣ σήμαινε πως οι μη Έλληνες μιλάν ακατάληπτα. Κατά ανάλογον τρόπο οι Σλάβοι λέγανε τους Γερμανούς, με τους οποίους συνόρευαν από τα δυτικά, Νιεμτσί, που σημαίνει άλαλοι. Τη μειωτική σημασία της η λέξη «βάρβαρος» την απέκτησε κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο.
Εν πάση περιπτώσει, σήμερα βαρβάρους λέμε τους απολίτιστους και άγριους λαούς. Ποιοι όμως είναι πολιτισμένοι και ποιοι βάρβαροι; Πόσο πολιτισμένος θεωρείται ένας λαός, που παραβλέπει την καταστροφή του περιβάλλοντος, εφόσον αυτή αποφέρει οικονομικό όφελος ή που ανέχεται να παραμερίζονται η υγειονομική περίθαλψη, η εκπαίδευση ή η κοινωνική αλληλεγγύη μπροστά στην κερδοφορία; Για να μη μιλήσω για άλλες πράξεις και τακτικές, απίστευτης αγριότητας, που εντούτοις ανέχθηκαν ή και υποστήριξαν «πολιτισμένοι» λαοί. Μιλώ για τη γενοκτονία των Ινδιάνων της Αμερικής από τους Λευκούς, για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Γερμανών και άλλα πολλά.
Καθώς προχτές τέλειωσε, με ουσιαστική αποτυχία, η Παγκόσμια Συνδιάσκεψη για το Περιβάλλον στην Κοπεγχάγη, το ερώτημα ποιος είναι πολιτισμένος και ποιος βάρβαρος ξανάρθε στην επικαιρότητα. Με την ευκαιρία δε, ξαναδιάβασα το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του Κλοντ Λεβί Στρος (Claude Levy Strauss), «Οι λυπημένοι τροπικοί». Που πραγματεύεται αυτό ακριβώς το θέμα.
Ο Λεβί Στρος, μεγάλος ανθρωπολόγος που μας άφησε πλήρης ημερών (101 ετών παρακαλώ), πριν ένα μήνα, το είχε θέσει πριν από μερικές δεκαετίες σ’ αυτό το βιβλίο του, στο οποίο καταλήγει σε πολύ ενδιαφέροντα και σε ορισμένες περιπτώσεις απροσδόκητα συμπεράσματα και το σημαντικό είναι πως μαζί του συμφωνούνε και πολλοί εξ ίσου διαπρεπείς ανθρωπολόγοι.
Ένα από τα βασικά συμπεράσματα του Λεβί Στρος είναι πως η «δυτικοκεντρική» ιδεολογία, που ταυτίζει την πολιτισμένη ανθρωπότητα με τη Δύση και θεωρεί όλους τους άλλους λαούς υποδεέστερους, είναι απολύτως εσφαλμένη και επιστημονικά μετέωρη. Ο Λεβί Στρος μελέτησε τις φυλές των ιθαγενών του Μάτο Γκρόσο και της Αμαζονίας και διαπίστωσε πόσο ανεπτυγμένη κοινωνική αλληλεγγύη διαθέτουν, πόσο πολιτισμένες είναι οι μεταξύ τους σχέσεις και πόσο πονούν και προστατεύουν το φυσικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζουν.
Να σημειωθεί ότι, τις τελευταίες δεκαετίες, το περιβάλλον αυτό, δηλαδή τα πυκνά υπεραιωνόβια δάση, ο αληθινός πνεύμονας του πλανήτη, καταστρέφονται συστηματικά από αμερικανικές, ευρωπαϊκές και ιαπωνικές εταιρείες, με μόνο σκοπό την αποκόμιση κερδών.
Οι «άγριοι» Ινδιάνοι της Β. Αμερικής, που στις καουμπόικες ταινίες παίζανε πάντα τον ρόλο του κακού, προστάτευαν ομοίως το φυσικό περιβάλλον. Μολονότι ήταν φυλές κυνηγών, που αποζούσαν τρώγοντας το κρέας των θηραμάτων τους, θεωρούσαν αληθινό έγκλημα τη θανάτωση ενός βούβαλου παραπάνω, από όσους χρειαζόταν η φυλή τους για να ζήσει. Ήρθαν κατόπιν οι «πολιτισμένοι» Λευκοί και μέσα σε λίγα χρόνια δεν άφησαν ούτε ένα βούβαλο για δείγμα. Τους σκότωσαν όλους, όχι για να τους φάνε, αλλά για να εμπορευθούν το κρέας, το δέρμα και τα κέρατά τους. Για να βγάλουν δηλαδή λεφτά.
Οι άγριοι, οι βάρβαροι λαοί, σεβάστηκαν πάντα το περιβάλλον. Εμείς, οι λεγόμενοι πολιτισμένοι, το καταστρέφουμε για το κέρδος. Το κακό ξεκίνησε από παλιά. Ίσως από την εντολή «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και κατακυριεύσατε την Γην». Η Γη όμως είναι η κατοικία και απείρου πλήθους εμβίων όντων, από τα ταπεινά χορταράκια του αγρού και τις πεταλούδες ως τις γιγάντιες σεκόιες και τις φάλαινες. Με ποιο δικαίωμα πρέπει να την «κατακυριεύσουν» οι άνθρωποι;