Παρακολουθώντας, μέσα από τον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο, τις εργασίες του 3ο Συνεδρίου των Τούρκων πρέσβεων που πραγματοποιήθηκε στην Άγκυρα και το Ερζερούμ από 3 έως 7 Ιανουαρίου 2011, διαπιστώνει κανείς τις αντιφάσεις και το μεγαλοϊδεατισμό που απορρέουν κυρίως από τις θέσεις που ανέπτυξε ο κύριος εκφραστής της νέας τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, υπουργός των Εξωτερικών, καθηγητής Αχμέτ Νταβούτογλου.

Στόχοι της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής
Οι νέοι στόχοι, όπως τέθηκαν από τον κ. Νταβούτογλου και τον υπεύθυνο για τις σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση, υπουργό Μπαγίς, δύναται να εξαχθούν από τις παρακάτω οδηγίες και νουθεσίες των δύο υπουργών.
- Εάν πρόκειται να δημιουργηθεί μια νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων, θα είμαστε μία από τις χώρες που θα θέσει το «θεμέλιο λίθο» και έχουμε τη δύναμη να το κάνουμε. Δεν πρέπει να επαναλάβουμε το λάθος που κάναμε κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, όπου περιμέναμε να δημιουργηθεί η νέα τάξη πραγμάτων και μετά αντιδράσαμε. Εάν συμμετάσχουμε στη διαμόρφωση της νέας κατάστασης, θα είμαστε πρωτοπόροι και προς τούτο έχουμε τα συμφέροντά μας, τις ικανότητες και τη δύναμη.
- Ο ρόλος της Τουρκίας για τη νέα περίοδο θα είναι αυτός της «έξυπνης χώρας» (akıl ülke), η οποία στα διεθνή ζητήματα προβλέπει τα γεγονότα, συμμετέχει στη λήψη μέτρων, εισακούεται η φωνή της και παρουσιάζει εναλλακτικές λύσεις για τα παρουσιαζόμενα προβλήματα. Εάν δημιουργηθεί μια ομάδα «έξυπνων χωρών», η Τουρκία πρέπει να συμπεριλαμβάνεται.
- Η πολιτική μας πρέπει να έχει όραμα (vizyon diş politika), οι διπλωμάτες πρέπει να είναι οραματιστές και όχι να τρέχουν σαν πυροσβέστες πίσω από τα γεγονότα.
- Πρέπει να υπερνικήσουμε το αίσθημα κατωτερότητας και να αναδείξουμε προσωπικότητες διεθνούς κύρους. Είμαστε υποχρεωμένοι να καταστήσουμε γνωστό ότι οι ρόλοι που μας ανατίθενται δεν μας ταιριάζουν, εάν αυτό το εκλάβουν ως αλλαγή προσανατολισμού (eksen kayması) ή όπως αλλιώς, δεν μας ενδιαφέρει.
- Για πρώτη φορά δεν επανέλαβε τη γνωστή θεωρία των μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες (Komşularla sıfır problemler), αλλά την αντικατέστησε με τη γνωστή ρήση του Ατατούρκ «Ειρήνη στη χώρα, ειρήνη στο κόσμο» (Yurta sulh, Cihanda sulh).
Ο υπουργός για την Ευρωπαϊκή Ένωση, θέλοντας να δικαιολογήσει τη στασιμότητα στις διαπραγματεύσεις για την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, που ξεκίνησαν το 2005 μαζί με την Κροατία, η οποία έκλεισε τα 28 από τα 35 κεφάλαια και αναμένεται να ενταχθεί το 2013, τόνισε τα εξής:
- Δεν μας ενδιαφέρει ο αριθμός των κεφαλαίων που θα ολοκληρώσουμε (επισημαίνεται ότι από τα 35 άνοιξαν τα 13, ολοκληρώθηκε μόνο ένα και 18 είναι μπλοκαρισμένα), αλλά η αύξηση του βιοτικού επιπέδου και η επίτευξη των κριτηρίων, γεγονός που θα ενισχύσει τη διαπραγματευτική μας θέση.
- Το βασικότερο κεφάλαιο είναι αυτό της ενέργειας, το όποιο αν δεν ανοίξει για πολιτικούς λόγους θα ήταν κωμικοτραγικό, διότι οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν ενεργειακές ανάγκες.
- Η συνεχιζόμενη απομόνωση της «λεγόμενης Δημοκρατίας της βόρειας Κύπρου» πρέπει να μας βάλει σε σκέψεις, διότι είμαστε το μόνο κράτος με το οποίο έχει εμπορικές σχέσεις.

Κριτικά συμπεράσματα
Τα τελευταία χρόνια η μεγάλη οικονομική ανάπτυξη της Τουρκίας (ρυθμοί ανάπτυξης 7 με 8%, αύξηση του ΑΕΠ, αύξηση στο δεκαπλάσιο των εξαγωγών προς τις γειτονικές χώρες κ.λπ.) έδωσε την ευκαιρία να ενταχθεί στην ομάδα των G20 και να μετέχει στο μηχανισμό λήψης αποφάσεων, οικονομικού περιεχομένου, από τους πλουσιότερους της Γης. Παράλληλα, η διατήρηση μεγάλου αριθμού ενόπλων δυνάμεων και η συνεπαγόμενη στρατιωτική ισχύς, σε συνδυασμό με τα πλεονεκτήματα που της παρέχει η στρατηγική γεωγραφική της θέση, επιτρέπει στον υπουργό των Εξωτερικών να «ονειρεύεται» μετατροπή της χώρας του από περιφερειακή δύναμη σε δύναμη παγκόσμιας εμβέλειας.
Είναι δυνατόν, όμως, να πραγματοποιηθεί αυτή η μετατροπή; Σίγουρα δεν είναι εύκολη η επίτευξη αυτού του στόχου, διότι η Τουρκία στερείται αφενός στρατηγικών δυνάμεων (πυρηνικά, στρατηγικά μεταφορικά σε αέρα και θάλασσα, αυτάρκεια σε συλλογή πληροφοριών) και αφετέρου των οικονομικών πόρων, τουλάχιστον στο άμεσο μέλλον, να αποκτήσει αυτές τις δυνατότητες.
Δεν αποτελεί υπερβολή να ειπωθεί ότι τα μεγαλόπνοα σχέδια του Νταβούτογλου έχουν τις ρίζες τους στις θεωρίες των Νεότουρκων, οι οποίοι επεκράτησαν στις αρχές του 20ού αιώνα και ευθύνονται για τη γενοκτονία των Αρμενίων, το πρώτο διωγμό των Ελλήνων και λοιπές ακρότητες κατά των μειονοτήτων. Ένας δε αρθρογράφος τον προσομοίασε με τον Ενβέρ πασά, μέλος της τριανδρίας του κομιτάτου των Νεότουρκων. Ο ιδιότυπος εθνικισμός, με το μανδύα της θρησκευτικότητας που διαφαίνεται στους στόχους της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, αποτελεί κίνδυνο για την περιοχή και ιδιαίτερα για τα ελληνικά συμφέροντα, διότι επιτυγχάνει να αδρανοποιεί τις αντιδράσεις των γειτονικών χωρών, οι οποίες προκειμένου να αποφύγουν τον κεμαλικό εθνικισμό του στρατιωτικού, διπλωματικού και δικαστικού κατεστημένου, προτιμούν το νεο-οθωμανικό εθνικισμό του διδύμου Νταβούτογλου - Ερντογάν.

Στην εξωτερική πολιτική η πράξη απέχει πολύ από τη θεωρία, γίνεται δε εύκολα κατανοητό από τα παρακάτω παραδείγματα:
- Η επιδείνωση των σχέσεων με το Ισραήλ (ξεκίνησε από το Νταβός και κορυφώθηκε με την άδικη επίθεση των ισραηλινών κομάντος κατά του πλοίου «Γαλάζιος Μαρμαράς» που μετέφερε βοήθεια προς τη Γάζα), είχε μεν ως αποτέλεσμα την ανύψωση του πρεστίζ της Τουρκίας και του πρωθυπουργού της στον αραβικό κόσμο, αλλά παράλληλα μείωσε τη δυνατότητα εμπλοκής της, ως διαμεσολαβητή, μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστινίων και μεταξύ Συρίας και Ισραήλ, διότι έγινε μέρος του προβλήματος και δημιούργησε σκεπτικισμό στις ΗΠΑ.
- Η στάση της Τουρκίας στο Συμβούλιο Ασφαλείας τού ΟΗΕ, όπου ψήφισε κατά των κυρώσεων για το Ιράν, βελτίωσε δε έτι περαιτέρω τις οικονομικές σχέσεις με την κυβέρνηση της Τεχεράνης, αλλά επέτεινε τους προβληματισμούς στα κέντρα παραγωγής και χάραξης στρατηγικής στη Δύση.
- Η προσπάθεια της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής να κινηθεί επί πολλών κατευθύνσεων αφήνει στο περιθώριο τις σχέσεις με τη Δύση και ιδιαίτερα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, γεγονός που δημιουργεί την πεποίθηση ότι δεν είναι μέσα στις προτεραιότητές της. Τούτο, δε, φαίνεται και στις δημοσκοπήσεις, όπου αυξάνεται σταδιακά το ποσοστό των Τούρκων που πιστεύουν ότι δεν θα ενταχθεί η χώρα τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση διότι είναι χριστιανικό κλαμπ, πέφτοντας θύματα της κυβερνητικής προπαγάνδας, και όχι γιατί, όπως είναι η αλήθεια, η χώρα τους αρνείται να προβεί στις αλλαγές και μεταρρυθμίσεις που επιτάσσει το κοινοτικό κεκτημένο.
- Η διακήρυξη μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες παραμένει γράμμα κενό: Mε την Αρμενία οι σχέσεις έχουν παγώσει, το δε ψυχροπολεμικό κλίμα μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν δεν επιτρέπει να υπάρξουν σημάδια βελτίωσης. Σε σχέση με το Ιράκ, μπορεί μεν οι οικονομική εισχώρηση των τουρκικών εταιρειών να είναι μεγάλη, αλλά παραμένουν οι αστάθμητοι παράγοντες του κουρδικού προβλήματος και του αυτόνομου κουρδικού Βορείου Ιράκ. Με τη Συρία τούς ενώνει αφενός η απομόνωση της κυβέρνησης της Δαμασκού και αφετέρου το κουρδικό πρόβλημα, τους χωρίζουν όμως πολλά: Χεζμπολάχ, Αλεξανδρέττα κ.λπ.. Με τη Βουλγαρία οι σχέσεις είναι καλές, καθώς και με τη Γεωργία .
Με τη χώρα μας συνεχίζεται η ίδια πολιτική (υπερπτήσεις, πλόες στο Αιγαίο, γκρίζες ζώνες, casus belli, Κυπριακό, Πατριαρχείο κ.λπ.), η οποία:
- Παραμένει στο πεδίο των καλών προθέσεων και των διακηρύξεων, χωρίς ουσιαστικά βήματα και προσπάθεια μεγαλοποίησης οποιασδήποτε παραχώρησης. Το Ορφανοτροφείο Πριγκήπου αποδόθηκε στο Πατριαρχείο, κατόπιν απόφασης του Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Ευρώπης, παρουσιάζεται όμως ως παραχώρηση της τουρκικής κυβέρνησης και επιπλέον προτείνεται η χρηματοδότηση και η κοινή διαχείριση, δηλαδή «καπέλωμα».
- Συνεχίζει την προσπάθεια δημιουργίας, με βάση το δόγμα της ενεργητικής πολιτικής, τετελεσμένων γεγονότων στο Αιγαίο με τη χρήση στρατιωτικών μέσων (πλοίων και αεροσκαφών), τα οποία θέτει συνεχώς στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και όχι μόνο.
- Επιμένει στη συνεκμετάλλευση στο Αιγαίο, συνεπικουρούμενη και από άλλες χώρες της Δύσης, των οποίων οι εταιρείες θα αναλάβουν τις εργασίες των όποιων κοιτασμάτων.
- Συνεχίζεται αδιάλλακτη στο Κυπριακό και προσπαθεί να υπερκεράσει, υποστηριζόμενη από κύκλους τής Ε.Ε. και των ΗΠΑ.
Από τα παραπάνω και από πολλά άλλα, που απαιτούν πολύ χώρο για να καταγραφούν, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι θεωρίες τού Νταβούτογλου:
- Αποτελούν μεγαλομανία. Μία χώρα με ανοικτό το κουρδικό πρόβλημα, με δογματικές διαφορές στον πληθυσμό της (Αλεβίτες - Σουνίτες), με ακήρυκτο πόλεμο μεταξύ της λαϊκής ελίτ που κυβερνούσε μέχρι το 2002 και της ισλαμικής ελίτ που κυβερνά με 13 εκατομμύρια ή 18% του πληθυσμού κάτω από το όριο της φτώχειας, δεν δύναται να μετάσχει στη διαμόρφωση παγκόσμιας νέας τάξης πραγμάτων. Απλώς επαληθεύει τα γραφόμενα του Χάντιγκτον το 1997 περί διαιρημένης χώρας, έστω και αν η οικονομική της ανάπτυξη είναι μεγάλη, διότι από μόνη της δεν επαρκεί.
- Στοχεύουν να ενισχύσουν τη θέση του ως πιθανού διαδόχου του Ερντογάν, ο οποίος τον Ιούνιο του τρέχοντος έτους εκλέγεται τελευταία φορά (τρίτη) βουλευτής και θα σχηματίσει νέα κυβέρνηση, η οποία πιθανόν να διαθέτει πλειοψηφία πάνω από τα 2/3 (367 βουλευτές) της Βουλής, που θα του επιτρέψει να φτιάξει νέο Σύνταγμα με ενίσχυση των εξουσιών του Προέδρου της χώρας, ώστε το 2012 ή το 2014 μα μεταπηδήσει στην προεδρία.
Η δική μας πολιτική πρέπει να παραμείνει σταθερή και αταλάντευτη και να επισημαίνει συνεχώς, όπως έκανε ο πρωθυπουργός στο Ερζερούμ, ότι:
- Δεν θα υπάρξει συνεκμετάλλευση στο Αιγαίο αν δεν αρθεί το casus belli, δεν αποκηρυχτεί η παράλογη θεωρία, έμπνευσης του αποθανόντος Τούρκου αρχηγού ΓΕΝ Έρκαγια, περί γκρίζων ζωνών στο Αιγαίο και δεν σταματήσει η προκλητική συμπεριφορά στο Αιγαίο.
- Δεν θα υπάρξει οποιαδήποτε μορφή σχέσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση, αν δεν συμμορφωθεί η Τουρκία με το κοινοτικό κεκτημένο και δεν υποχωρήσει από την αδιάλλακτη στάση στο Κυπριακό. Επιπλέον δε, να αναλάβει τις υποχρεώσεις της, που απορρέουν από τις Συνθήκες και το Διεθνές Δίκαιο, για το Πατριαρχείο και την ελληνική μειονότητα.
Είναι πια καιρός οι πολιτικές δυνάμεις της πατρίδας μας να καθίσουν σε ένα τραπέζι και να συμφωνήσουν για τα βασικά θέματα της εξωτερικής μας πολιτικής. Να σταματήσουν τις θεωρίες περί συνομωσιών και προδοτών, διότι η ιστορία έχει δείξει ότι για τα μεγάλα παθήματα και λάθη του Έθνους μόνοι υπεύθυνοι είμαστε εμείς και προπάντων η ηγεσία κάθε μορφής.

* Ο Στρατής Χαραλάμπους είναι Μυτιληνιός, υποστράτηγος του Ελληνικού Στρατού εν αποστρατεία.