Αν ορίσουμε την ευτυχία σα σύνολο συναισθημάτων ευαρέσκειας, γαλήνης, ψυχικής χαλάρωσης, πληρότητας, χαράς, ευχαρίστησης, ηδονιστικής μακαριότητας, ήσυχης συνείδησης, έλλειψης ανασφάλειας και ανησυχίας, εξοστρακισμού του άγχους, εφηρέμισης, ομαλής διακίνησης συναισθημάτων και σαν κατάσταση βιωματικής φωτεινότητας και καθαρότητας ή ακόμα και σαν εκστατική υπέρβαση, τότε είναι σαφή τα παρακάτω:
Α) Πρόκειται για μια ρευστή, μεταβαλλόμενη, ανατρεπόμενη, παροδική βίωση, ασύμβατη με την πραγματικότητα της καθημερινότητας. Και τούτο απλά γιατί μια τέτοια κατάσταση δημιουργεί λογικό ασυμβίβαστο με την ίδια τη ζωή καθ’ ότι, επειδή «τα πάντα ρει» και η ψυχή του ανθρώπου αντανακλά την πραγματικότητα, το βίωμα της ευτυχίας δεν παγιώνεται, γιατί είναι άμεσα εξαρτημένο με την αλλαγή, τη μεταβολή και την προσαρμογή στο βιολογικό ψυχοκοινωνικό χώρο που αλλάζει συνεχώς.
Β) Η ευτυχία γίνεται αντιληπτή και συνειδητοποιείται από το όργανο που αποτελεί έδρα της συνειδητότητάς μας, δηλαδή τον εγκέφαλο. Και είναι γνωστό πως το σύνθετο αυτό όργανο ποτέ δεν παγώνει στη λειτουργία του το χρόνο, αλλά συνεχώς αλλάζει. Είναι παροδική αίσθηση (μια φωτογραφική στιγμή του νου) μη στατική, αλλά «κινηματογραφικά» μεταβαλλόμενη.
Γ) Η ευτυχία είναι καθαρά προσωπική υπόθεση, διαφορετική από τον έναν στον άλλον και απόλυτα συναρτημένη με την προσωπικότητα.
Άλλη είναι η ευτυχία της εξαρτημένης προσωπικότητας, άλλη της ιδιοψυχαναγκαστικής, άλλη της παρανοειδούς και άλλη της αντικοινωνικής, σαδιστικής, μαζοχιστικής κ.τ.λ. προσωπικότητας.
Το εξηρτημένο π.χ. άτομο είναι ευτυχισμένο όσο υπάρχει το πρόσωπο, η κατάσταση ή η ουσία που χωρίς αυτά δεν μπορεί να υπάρξει με αυτοτέλεια και χωρίς άγχος. Το ιδιοψυχαναγκαστικό άτομο, λεπτολόγο, σχολαστικό, τελειοθηρικό, είναι ευτυχισμένο όταν έχει τελειώσει όλα όσα προγραμμάτισε, δεν έχει εκκρεμότητες και ευθύνες και μάλιστα όταν αυτό διαδραματίζεται σε βάθος χρόνου.
Το ενοχικό άτομο ευτυχεί όταν το φάσμα των δραστηριοτήτων του έχει καλύψει τις ευθύνες που μόνιμα έχει για τους άλλους.
Το παρανοϊκό άτομο είναι ασφαλές όταν φαντασιωτικά ή πραγματικά «εξοντώσει» όλους εκείνους που μόνιμα φαντάζεται ότι τον απειλούν και τον επιβουλεύονται.
Η σαδιστική προσωπικότητα, αντικοινωνική στον πυρήνα της και επιθετική, ευτυχεί με την πρόκληση πόνου, φθοράς και ενόχλησης στον άλλον.
Και το μαζοχιστικό άτομο, ενοχικό στον πυρήνα του, είναι ευτυχισμένο όταν του ασκείται βάσανος, πόνος, ενόχληση.
Έτσι η ευτυχία γίνεται μια προσωπική, διαφοροποιημένη από άτομο σε άτομο αναζήτηση. Και είναι αναπόφευκτο άτομα που ζουν μαζί και λειτουργούν συμπληρωματικά καλύπτοντας το ένα τις ανάγκες του άλλου, να είναι ευτυχισμένα από τη σχέση.
Η συμβατότητα, λοιπόν, των προσωπικοτήτων είναι η βάση της ευδόκιμης συνύπαρξης.
Μέσα στην ποικιλία που περιγράψαμε των προϋποθέσεων για ευτυχία, ίσως τελικά η ευτυχία να βρίσκεται στη δυνατότητα του ανθρώπου να ξεπερνά τη δυστυχία. Και εν πάση περιπτώσει, η επίμονη αναζήτηση της ευτυχίας καταντά συχνά μονομανία, εγωισμός και ίσως αυταπάτη.
Θα μπορούσαμε να επαναλάβουμε στο πλαίσιο της συμμετοχικής λειτουργίας ότι «μοιρασμένη χαρά, διπλή χαρά και μοιρασμένη λύπη, μισή λύπη».
Ο Γιώργος Κωμαΐτης είναι ψυχίατρος.