«Ο ΑΓΙΟC ΙΩ(ΑΝΝΗC) Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟC», σε συμπίλημα-συντομογραφική επιγραφή με κόκκινα βυζαντινά μεγαλογράμματα στην κορυφή, στις δυο πάνω γωνιές, στην εξαιρετική μεταβυζαντινή εικόνα, ιστορημένη από άγνωστο αγιογράφο στα 1766, σε σκαφωτό ξύλο, με ύψος 22, πλάτος 17 και πάχος δυο εκατοστά. Βρίσκεται στο Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο Μυτιλήνης, στον αυλόγυρο, στον ιερό ναό Αγίου Θεράποντα και είναι από τη συλλογή του Μητροπολιτικού Οίκου.

Ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος εικονίζεται σε χρυσό κάμπο-βάθος μετωπικός σε προτομή φτερωτός-αρχαγγελικός από τη μέση και πάνω. Με ρόδι­νες φτερούγες στους ώμους, στον καθιερωμένο εικονογραφικό τύπο από τους Κρητικούς ζωγράφους στο 15ο αιώνα. Δεν έχει την ασκητική μορφή, εί­ναι προφήτης και με τις φτερούγες, αρχαγγελικός. Σύμφωνα με τη χριστιανική θρησκεία αρχάγγελος ονομάζεται ο επικεφαλής «των επουρανίων δυνάμεων».
Φορά κατάσαρκα πορτοκαλοκαφετιά μηλωτή-τομάρι προβιά, τρίχινο ένδυμα-φόρεμα, ρούχο, κι από πάνω λαδοπράσινο ιμάτιο-ντύσιμο με χρυσοκοντυλιές, χρυσά αντιφεγγίσματα. Η μηλωτή και το ιμάτι σκεπάζουνε το πλατύ σώμα. Το πρόσοδο φωτεινό, με αμυγδαλωτά ξεχωριστά ζωγραφισμένα μάτια και λεπτή μύτη, ακουμπά σε κοντό λαιμό, με πλατιά βάση. Η μορφή του εκφράζεται γαλήνια και στοχαστική. Τα καλοχτενισμένα καστανά μα­κριά μαλλιά του πέφτουνε με σγουρές μπούκλες στους ώμους, ενώ στην κεφαλοκορφή σχηματίζουνε φλογόσχημα ξεπετάγματα. Γένια και μουστάκι κον­τά κι αραιά καστανά με ψιλότριχες. Πολύ λεπτά φώτα στα μάτια, ενώ το πάνω χείλος γράφεται με κόκκινο χρώμα.
Το μισόγυμνο δεξί χέρι το φέρνει μπροστά στο στήθος κι ευλογεί. Με το αριστερό βαστά κόκ­κινη σταυροφόρο ράβδο-σκήπτρο, με διακοσμητικά στολίδια στις κεραίες-άκρες. Μαζί με τη ράβδο βαστά ανοιχτό άσπρο ειλητάρι-κυλινδρικό χειρόγραφο-κώδικα, με βυζαντινά μαύρα μεγαλογράμματα, γραμμένο το κομμάτι από το κατά Ματθαίο ευαγγέ­λιο (γ΄, 2): «Μετανοείτε ήγγικε γαρ η βασιλεία τον ουρανών». Το σχετικό κείμενο από το ευαγγέλιο είναι: (γ΄, 1-2, σε μετάφρασή μου): «Τις μέρες ε­κείνες παρουσιάζεται ο Ιωάννης ο βαφτιστής να κηρύττει στην έρημο της Ιουδαίας και να λέγει: Μετανιώνετε γιατί κόντεψε η βασιλεία από τους ουρανούς» («Ο αρνηθείς δεν μετανιώνει», σημειώνει ο ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης).
Γύρω από το κεφάλι του χρυσό «τον αμάραντον της δόξης Στέφανον» (Πέτρου Α΄ Επιστολή, ε΄, 4), που στο περίγραμμα στολίζεται με κοιλώμενη ροζέτα κι απ’ έξω οδοντωτό φεστόνι-γιρλάντα.
Ο φτερωτός αυτός Πρόδρομος στο μουσείο είναι καλοζυγισμένη και λιτή εικόνα με σίγουρα γραψί­ματα, που μαρτυρούνε δεξιοτέχνη ζωγράφο. Εικονο­γραφικά έχει το παράλληλό της σε παλαιολόγειες εικόνες και τοιχογραφίες (Π.Λ. Βοκοτόπουλος, Ελλη­νική Τέχνη, Βυζαντινές εικόνες, 1995). Περίγραμμα έχει πλατιά κόκκινη ταινία και στο κάτω σκαφωτό μέρος, με μαύρα βυζαντινά μεγαλογράμματα διαβάζουμε αχνά: «ΔΕΗCΙC ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ...ΜΕΝΟΥ ΤΕΛΟΝΙΟΤΟΥ 1766».

Οι γραφές ιστορούν…
Σύμφωνα με τις γραφές, για τον Ιωάννη Πρόδρο­μο και Βαφτιστή: Ο ερχομός του προφητεύτηκε από τους προφήτες. Ο Χριστός είπε γι’ αυτόν ότι «δεν παρουσιάστηκε μεγαλύτερος από τον Ιωάννη τον Βαφτιστή» (Ματθ. ια΄, II). Ήτανε γιος του ιερέα Ζα­χαρία και της Ελισάβετ, γεννήθηκε ύστερα από ευ­αγγελισμό από τον Γαβριήλ στον Ζαχαρία. Κήρυξε «βάφτισμα μετάνοιας» στην έρημο της Ιουδαίας. Βάφτισε τον Ιησού, στον Ιορδάνη. Ο τετράρχης της Γαλιλαίας και Περαίας Ηρώδης Αντίπας (4 π.Χ. - 39 μ.Χ.) τον εκτιμούσε πολύ, όμως τον φυλάκισε για χατίρι της Ηρωδιάδας, που συζούσε παράνομα και τον κατέκρινε ο Ιωάννης. Τον αποκεφάλισε, ύστερα από χορό της κόρης της Ηρωδιάδας Σαλώμης και τις υποσχέσεις του σ αυτή. Το σώμα του θάψαν οι μαθητές του.
Ο Πρόδρομος άνοιξε το δρόμο για το Μεσσία, να δεχτούν το κήρυγμά του. Οι Ευαγγελιστές γρά­φουνε με θαυμασμό γι’ αυτόν. Ξανοίγει την πορεία από τον παλιό στον καινούριο κόσμο. Ο τρανός προφήτης και βαφτιστής είδε σαρκωμένο και ψηλάφησε το Θεό Λόγο. Προφήτης, κήρυκας και πρόδρομος, που διαλαλούσε στους ανθρώπους: «Στην αρχή υπήρχε ο Λόγος και ο Λόγος ήταν προς τον Θεό και Θεός ήταν ο Λόγος. Αυτός υπήρχε στην αρχή προς τον Θεό.» (Ιωάννης, α΄, Ι).
Ο ευαγγελιστής Λουκάς ιστορεί τη γέννηση του Ιωάννη (κεφ α΄, 5-25 και 57-80, σε μετάφρασή μου):
«Τις μέρες του Ηρώδη του βασιλιά της Ιουδαίας, κάποιος ιερέας με το όνομα Ζαχαρίας, από την τάξη Αβιά, και η γυναίκα του από τις κόρες του Ααρών, που τ’ όνομά της ήταν Ελισάβετ. Ήτανε και οι δύο δίκαιοι μπροστά στο Θεό, γιατί ζούσαν αψεγάδιαστη ζωή σύμφωνα προς όλες τις εντολές και τις διατάξεις του Κυρίου. Και δεν είχανε παιδί, γιατί, η Ελισάβετ στείρα και ήτανε και οι δυο σε προχωρημένη ηλικία. Ενώ ιεράτευε αυτός στην τάξη της εφημερίας του μπροστά στο Θεό, στη συνήθεια της ιερατείας έπεσε σ’ αυτόν ο κλήρος να θυμιατίσει και να περάσει στο ναό του Κυρίου. Ολόκληρο το πλήθος του λαού προσευχόταν έξω στην ώρα του θυμιατίσματος. Τότε φάνηκε σ’ αυτόν άγγελος Κυρίου, στεκούμενος δεξιά από το θυσια­στήριο του λιβανίσματος· κι όταν τον είδε ο Ζαχαρίας ταράχτηκε, και τον πλάκωσε φόβος. Κι ο άγγε­λος του είπε· “μη φοβάσαι Ζαχαρία, γιατί ακούστη­κε η προσευχή σου, και η γυναίκα σου Ελισάβετ θα γεννήσει γιο σε σένα, και θα τον ονομάσεις Ιωάν­νη· και θα είναι σε σένα χαρά και αγαλλίαση, και πολλοί θα χαρούνε για τη γέννησή του, γιατί θα είναι μέγας μπροστά στον Κύριο. Κρασί και οινο­πνευματώδη ποτά δεν θα πιει, θα είναι γεμάτος Πνεύμα Άγιο από την κοιλιά ακόμα της μητέρας του, και πολλούς από τους απογόνους του Ισραήλ θα τους κάνει να γυρίσουνε στον Κύριο τον Θεό τους. Και θα έλθει πριν απ’ αυτόν με το πνεύμα και τη δύναμη του Ηλία, ώστε να κάνει να γυρί­σουν οι καρδιές των πατέρων στα παιδιά και οι απείθαρχοι στο φρόνημα των δικαίων, για να ετοιμάσει στον Κύριο λαό προδιατεθειμένο, που να είναι προετοιμασμένος να δεχτεί κάτι με ορι­σμένη ψυχική διάθεση.”. Και είπε ο Ζαχαρίας στον άγγελο· “Πώς θα πεισθώ γι’ αυτό; γιατί εγώ είμαι γέροντας, και η γυναίκα μου σε προχωρημένη ηλι­κία.” Αποκρίθηκε ο άγγελος και είπε σ’ αυτόν· “Εγώ είμαι ο Γαβριήλ, που παρουσιάζεται μπροστά στο Θεό, και στάλθηκα να σου μιλήσω και να σου φέρω την ευχάριστη αγγελία. Και να, θα είσαι βουβός και δεν θα μπορείς να μιλάς ως τη μέρα, που θα γίνουν αυτά, γιατί δεν πίστεψες στα λόγια μου, τα οποία θα ολοκληρωθούν στον καιρό τους.” Και ο λαός περίμενε τον Ζαχαρία κι απορούσανε, για­τί αργοπορούσε πολύ στο ναό. Όταν βγήκε, δεν μπο­ρούσε να τους μιλήσει· και κατάλαβαν ότι είχε δει όραμα στο ναό, τους έκανε γνεψίματα και πα­ρέμενε βουβός. Κι όταν τέλειωσαν οι μέρες της ιε­ρατικής λειτουργίας του, πήγε σπίτι του (σε χω­ριό της Ιουδαίας, που σήμερα ονομάζεται Άιν Καρέμ, οχτώ χιλιόμετρα από τα Γεροσόλυμα). Μετά τις μέρες αυτές έμεινε έγκυος η Ελισάβετ, η γυ­ναίκα του, κι έκρυβε τον εαυτόν της για πέντε μήνες, κι έλεγε «ότι έτσι έκανε σε μένα ο Κύριος στις μέρες που ενδιαφέρθηκε να βγάλει την ντρο­πή μου ανάμεσα στους ανθρώπους.
Και ήλθε στην Ελισάβετ ο καιρός να γεννή­σει, και γέννησε γιο. Κι άκουσαν οι γείτονες και οι συγγενείς της ότι μεγάλωσε ο Κύριος τη συμ­πόνια του σ’ αυτή και την συνέχαιραν. Στην όγδοη μέρα, ήρθανε για να κάνουνε την περιτομή στο παι­δί, και το ονόμαζανε με το όνομα του πατέρα του Ζαχαρία. Αποκρίθηκε η μητέρα του και είπε· “όχι, θα ονομαστεί Ιωάννης”. Και είπαν σ’ αυτή “κανέ­νας δεν υπάρχει στο συγγενολόγι σου που να λέ­γεται με το όνομα αυτό”. Με γνεψίματα ρωτούσανε τον πατέρα του τι όνομα ήθελε να του δοθεί. Και ζήτησε μικρή πλάκα έγραψε λέγοντας· “Ιωάννης είναι τ’ όνομά του”. Και θαύμασαν όλοι. Άνοιξε το στόμα του αμέσως και η γλώσσα του. Και λαλούσε κι ευλογούσε τον Θεό. Κι έπεσε φόβος σ’ όλους τους γείτονές τους, και σ’ όλη την ορεινή της Ιουδαίας διαλαλούσαν όλα τα γεγονότα αυτά. Κι ό­λοι, όσοι τ’ ακούσανε, τα βάλανε στην καρδιά τους και λέγανε· “τι άραγε θα είναι το παιδί αυτό;”. Και (πραγματικά) το χέρι του Κυρίου ήτανε μαζί του. Κι ο Ζαχαρίας, ο πατέρας του, γέμισε από Πνεύμα Άγιο, προφήτεψε και είπε: “Ευλογητός Κύ­ριος, ο Θεός του Ισραήλ, γιατί ενδιαφέρθηκε και λύτρωσε τον λαό του και σήκωσε δύναμη σωτηρίας για μας, από τον οίκο του Δαβίδ, του δούλου του, καθώς λάλησε (υποσχέθηκε) με το στόμα των αγίων προφητών του, από αιώνες, για να μας σώσει από τους εχθρούς μας και από τα χέρια όλων που μας μισούνε για να δείξει συμπόνια στους πατέρες μας και θυμηθεί την αγία του διαθήκη, τον όρκο που έδωσε στον Αβραάμ, τον πατέρα μας, να μας ελευθερώσει από τα χέρια των εχθρών μας, να τον λατρεύουμε χωρίς φόβο, με οσιότητα και δικαιοσύνη μπροστά του όλες τις μέρες της ζωής μας. Και συ, παιδί, προφήτης του Υψίστου θα ονομαστείς. γιατί θα προπορευτείς πριν από τον Κύριο, για να ετοιμάσεις τους δρόμους του, για να κάνεις γνωστή στο λαό του τη σωτηρία με τη συγχώρηση των αμαρτιών τους χάρη στη μεγάλη συμπόνια του θεού μας, όταν θ’ ανατείλει, πάνω μας ο ήλιος από τον ουρανό, για να φωτίσει αυτούς, που κάθονται στο σκοτάδι και στη σκιά του θανάτου, ώστε να οδηγήσει τα πόδια μας σε δρόμο ειρήνης”. Το παι­δί μεγάλωνε και δυνάμωνε στο πνεύμα και ήτανε στις έρημους ως τη μέρα που θα παρουσιαζότανε στον Ισραήλ.»
Αυτά ιστορεί ο Λουκάς. Ο Ιωάννης αποτραβιέ­ται στην έρημο, για να ασκηθεί, με νηστεία και προσευχή, για το μεγάλο έργο του. Φορά μηλωτή, το­μάρι από προβιά καμήλας, τρέφεται με ακρίδες κι άγριο μέλι. Οι Ιουδαίοι θαυμάζουνε τη μορφή και το προφητικό του χάρισμα. Ο Ησαΐας προφητεύει πως θα είναι «μια φωνή που φωνάζει στην έρημο», για να δεχτούν οι άνθρωποι το Μεσσία και το κή­ρυγμά του. Ο Ιησούς επαινεί την προσωπικότητά του: «... άρχισε ο Ιησούς να λέγει στους όχλους για τον Ιωάννη· τι βγήκατε στην έρημο να δείτε; καλάμι που το δέρνει ο αγέρας; (όχι βέβαια). Αλ­λά τότε τι πήγατε να δείτε; άνθρωπο ντυμένο με μαλακά ρούχα; να, αυτοί που φοράνε μαλακά ρούχα βρίσκονται στα παλάτια των βασιλιάδων. αλλά τι βγήκατε να δείτε; προφήτη; ναι σας λέγω, και παραπάνω από προφήτης. γιατί αυτός είναι για τον οποίο είναι γραμμένο· να εγώ στέλνω τον αγγελια­φόρο μου πριν από σένα, που θα προετοιμάσει τον δρόμον σου μπροστά σου. αληθινά σας λέγω, ανάμε­σα σ’ αυτούς που γεννήθηκαν από γυναίκες δε ση­κώθηκε μεγαλύτερος από τον Ιωάννη τον βαφτιστή· όμως, ο μικρότερος στη βασιλεία των ουρανών εί­ναι μεγαλύτερος από αυτόν.» (Ματθαίος, κεφ. II, 7-11). Γι’ αυτό, σύμφωνα με την παράδοση, η εικόνα με την ασκητική μορφή του Ιωάννη Πρόδρομου και Βαφτιστή, τοποθετείται δίπλα στο Χριστό, σε κάθε τέμπλο σε ορθόδοξη εκκλησιά.

Κι οι παραστάσεις λένε…
Στη βυζαντινή αγιογράφηση, από το συναξάρι (βιογραφία) του Ιωάννη, στην παράδοση έχουμε τις παραστάσεις: Ο προφήτης Ζαχαρίας ευαγγελιζόμενος από τον άγγελο τη σύλληψη του Προδρόμου. «Ναός και θυσιαστήριον και εμπρός στο θυσιαστήριον ο Ζαχαρίας ιστάμενος βαστά με την δεξιάν θυμιατόν, την δε αριστεράν έχων απλωμένην βλέπει άνω: άνωθεν δε του θυσιαστηρίου ο Γαβριήλ λέγων αυτώ· “Μη φοβού, Ζαχαρία, διότι εισηκούσθης”. Έξωθεν δε του ναού πλήθος Εβραίοι, άνδρες, γυναίκες, προσευχόμενοι.»
Η γέννηση του Προδρόμου.- Σπίτια και η Ελι­σάβετ κειμένη επί κλίνης εις παπλώματα, και έμ­προσθέν της ένα κορίτζι ριπίζει αυτήν με ριπίδιον (αεριστήρι)· και έτερα κορίτζια εβγαίνουν από την θύραν του σπιτίου και βαστούν φαγητά· τα φέρνουν έμπροσθέν της· και πλησίον της κλίνης έτερα κοράσια πλύνουν το παιδί μέσα εις λεκάνην· και ο Ζαχαρίας καθήμενος γράφει εις χαρτί· «Ιωάννης έσται το όνομα αυτού.» Η παράσταση αυτή υπάρχει σε τοιχογραφία στη Μονή Διονυσίου, στ’ Αγιονόρος.
Ο Πρόδρομος κηρύσσων στην περίχωρο Ιορδάνη βάφτισμα μετανοίας.- Πλήθος άνδρες και γυναίκες βαστάζοντες εις τους ώμους και εις τας αγκάλας των παιδία, και μέσον αυτών ο Πρόδρομος λέγων εις χαρτί· «Μετανοείτε· ήγγικε γαρ η βασιλεία των Ουρανών».
Ο Πρόδρομος διδάσκων τους Ιουδαίους και Φαρισαίους.- Πλήθος λαού και Γραμματείς και Φαρισαίοι, και πλησίον αυτών δέντρα μεγάλα και εις την ρίζαν των αξίνη κειμένη· και μέσον των αν­θρώπων ο Πρόδρομος· με το ένα χέρι δείχνει την αξίνην, με το άλλο βαστά χαρτί λέγον· «Γεννήματα εχιδνών, τις υπέδειξεν υμίν φυγείν από της μελ­λούσης οργής;» (Γεννήματα εχιδνών, ποιος σας έδειξε ν’ αποφύγετε την μέλλουσα οργή;). Και πλησίον του δένδρου, όπου είναι η αξίνη ταύτα· «Ήδη δε και η αξίνη προς την ρίζαν του δένδρου κείται· παν ουν δένδρον μη ποιούν καρπόν καλόν εκκόπτεται και εις πυρ βάλλεται» (Το τσεκούρι πέφτει και βρίσκεται κιόλας στη ρίζα του δέντρου· κάθε δέντρο που δε δίνει καρπό καλό θα κοπεί σύρρι­ζα και θα ριχτεί στη φωτιά) (Ματθαίος γ΄, 7-10). Κι αυτή η παράσταση υπάρχει σε τοιχογραφία στη Μονή Διονυσίου στ’ Αγιονόρος.
Ο Πρόδρομος βαπτίζων τον λαόν.- Πλήθος άν­δρες και γυναίκες και παιδία· άλλα εγδύνονται, άλλοι εμβαίνουν μεσ’ το νερόν, και ο Πρόδρομος βαπτίζων έναν άνθρωπον λέγει εις χαρτί· «Εγώ βαπτίζω υμάς εν ύδατι εις μετάνοιαν· ο δε οπίσω μου ερχόμενος ισχυρότερός μου εστίν, ου ουκ ει­μί ικανός τα υποδήματα βαστάσαι· αυτός υμάς βα­πτίσει εν Πνεύματι Αγίω και πυρί» (Εγώ σας βαφτίζω σε νερό για μετάνοια· εκείνος που έρχεται πί­σω μου είναι ισχυρότερός μου, και δεν είμαι ικα­νός να βαστώ τα υποδήματά του· αυτός θα σας βαφτίσει με Πνεύμα Άγιο και με φωτιά). (Ματθ. γ΄, 10-11). (Ερμηνεία της Ζωγραφικής Τέχνης, Διονυσίου του εκ Φουρνά, Πετρούπολη 1909).
Ο Πρόδρομος σε τοιχογραφίες ζωγραφίζεται σε τουρλαία εκκλησιά, στη δεύτερη τάξη στο τέταρτο σταυροθόλι, στο νάρθηκα, σε κυλιστή εκκλησιά και στη Δεύτερη Παρουσία. Επίσης σε εικόνες, στη «Δέηση», όπου ο Χριστός σαν ανώτατος κριτής εικονίζεται ανάμεσα στην Παρθένο και τον Πρόδρομο, που μεσιτεύουν σ’ αυτόν για τη σωτηρία των αν­θρώπων και γι’ αυτό είναι γυρισμένοι προς τον Χριστό σε στάση ικεσίας, θερμής παράκλησης.
Στην Αγιά Σοφιά, στην Κωνσταντινούπολη, είδα τον Πρόδρομο σε θαυμάσιο ψηφιδωτό. Έχει ιστορη­θεί με ψηφίδες με μεγάλη δύναμη και δημιουργεί ζωηρή αντίθεση προς τη γλυκειά μορφή της Θεο­τόκου. Η μορφή του Πρόδρομου έχει την αγριότητα και την αγιότητα, που δίνει στους ασκητές η ζωή στην έρημο. Ο εικονογραφικός αυτός τύπος του Πρόδρομου με τ’ ανακατεμένα, απεριποίητα μαλλιά στο κεφάλι, με το πρόσωπο σχεδόν γεμάτο από τρίχες, με τα βαθιά χωμένα μάτια, είναι από παλιά παράδοση στη βυζαντινή τέχνη. Τ’ ανακατεμένα μαλλιά του όχι μόνο ζωγραφίζονται έτσι από τους ζωγράφους, αλλά μας περιγράφονται κι από τους συναξαριστές (βιογράφους) και συχνά τα κείμενα γράφουν για το άυλο της βασανισμένης σάρκας του Ιωάννη. Στο ψηφιδωτό στην Αγιασοφιά ο Ιωάννης είναι ντυμένος με βαρύ τρίχινο πουκάμισο από τρίχες κατσικίσιες ή καμήλας και πάνω απ’ αυτό ένα ιμάτιο-ρούχο. Αυτό είναι το παραδοσιακό ντύσιμό του στη σκηνή της «Δέησης». Αντίθετα σ’ άλλες παραστάσεις, ίσως ιστορικές, ο Πρόδρομος είναι ντυμένος με μηλωτή-προβιά. Το ψηφιδωτό αυτό είναι τόσο ωραία ιστορημένο ώστε απορείς αν είναι ψηφιδωτό ή τοιχογραφία (υπήρχανε σκαλω­σιές και καθαρίζανε το μνημείο).
Στ’ Αγιονόρος, σε φορητές εικόνες, ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος υπάρχει: Σε αμφιπρόσωπη, ο Ιωάννης και πίσω με την Παναγία Βρεφοκρατούσα, στη Μονή Παντοκράτορα, τρίτο τέταρτο 14ου αι.. Σε μεγάλη «Δέηση», την ίδια χρονολογία, στη Μονή Βατοπεδίου. Επίσης, σε μεγάλη «Δέηση», από κρητική σχολή, Ευφρόσυνος 1542, στη Μονή Διονυσίου. Σε «Δέηση», κρητική σχολή 1542, στο Πρωτάτο. Ιωάννης Πρόδρομος και σκηνές του βίου του, χειρ Θεοδώρου 1696, στη Μονή Δοχειαρίου, Πρόδρομος, στα 1747, στη Μονή Ξηροποτάμου. Ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος - Η Σκήτη των Ιβήρων, πρώτη εικοσαετία 19ου αι. χαλ­κογραφία μερικώς επιχρωματισμένη, στη συλλογή Μονής Σιμωνόπετρας. Ο Πρόδρομος, 16ος αι. ξύλινη μήτρα χαραγμένη, συλλογή Μονή Διονυσίου. («Θησαυ­ροί του Αγίου Όρους», Ιερά Κοινότης Αγίου Όρους Άθω - Οργανισμός Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Ευρώ­πης Θεσσαλονίκη 1997).
Στους Άγιους Τόπους, είδα, κάτω από τον Γολ­γοθά, παρεκκλήσι Τιμίου Προδρόμου, που λειτουρ­γούν οι ορθόδοξοι. Κοντά στο πατριαρχείο είναι το παλιό μοναστήρι του Πρόδρομου, άλλοτε μεγάλο θαυμαστό κι ωραιότατο, αλλά σήμερα σχεδόν κατα­στραμμένο. Πέρα από τον Ιορδάνη το σπήλαιο, όπου ησύχαζε ο Πρόδρομος και πέρασε μέσα του πολλές φορές κι ο Κύριος.
Εκεί, στη σπηλιά του Πρόδρομου, έγινε η βάφτιση του Ιησού, όπως λέγει η παράδοση, και βρίσκε­ται το Κάσερ ελ-Γιαχούντ, το κάστρο των Ιουδαί­ων, το ελληνορθόδοξο μοναστήρι, που ονομάζουν οι Άραβες. Απ’ αυτό τον τόπο πέρασαν οι Εβραίοι με τον Ιησού του Ναυή στη Γη της Επαγγελίας. Χτί­στηκε τον 4ο αιώνα, ίσως από την αγία Ελένη. Είχε πολλά κελιά και μεγάλους ξενώνες, όπου τον 6ο αιώνα έμεναν οι προσκυνητές και οι «φωτιστές», οι καλόγεροι που βαφτίζανε στον Ιορδάνη. Το 12ο αιώνα καταστράφηκε από σεισμό και ξαναχτίστηκε (από τον αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνό (1143 - 1180). Ως το 15ο αιώνα το κρατούσανε καλόγεροι. Κατόπι ερημώθηκε. Το 1928 πέρασε στο Ιερό Κοινό του Πανάγιου Τάφου, κι έχτισε νέα εκκλησιά. Στο μονα­στήρι του Ιωάννη Πρόδρομου, στις 6 Γενάρη, στα Θεοφάνεια γίνεται μεγάλη και λαμπρή γιορτή, ό­που ο Πατριάρχης ιερουργεί στο Μεγάλο Αγιασμό στον Ιορδάνη ποταμό, εκεί που βαφτίστηκε ο Ιη­σούς Χριστός.

Στη Λέσβο
Στη Λέσβο υπάρχουνε μεταβυζαντινές τοιχογραφίες με τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο στην Τζίθρα, στο Δαμάνδρι, στην Περιβολή, στα Παπιανά και στην Ανεμότια. Στη μονόχωρη εκκλησιά του Αγίου Νικολάου, στο ρημαγμένο σήμερα οικισμό Τζίθρα (το 2009 που πήγα είχε πέντε κατοίκους γέρους), κοντά στην Άντισσα, ο Πρόδρομος εικονίζεται ολόσωμος έξω από το τέμπλο, δίπλα στη λατρευτική-προσκυνηματική τοιχογραφία του αγίου Νικολάου. Φορά μηλωτή-προβιά και ιμάτιο-ρούχο. Το πρόσωπό του είναι μακρουλό, τα μαλλιά μακριά και τα γένια κοντά. Το δεξί χέρι είναι μπροστά στο στή­θος σε δέηση και με το αριστερό βαστά πινάκιο με το αποκεφαλισμένο κεφάλι του. Ζωγραφίστηκε από άγνωστο αγιογράφο στα 1544.
Στο καθολικό της Μονής Κοίμηση Θεοτόκου, στο Δαμάνδρι Πολιχνίτου, στη μονόχωρη μικρή εκκλη­σιά διαβάζουμε την επιγραφή «ΑΓΙΟC ΙΩ(ΑΝΝΗC), από ολόσωμη τοιχογραφία, που διατηρείται ως το στήθος. Το κεφάλι του είναι μακρουλό, καθώς και η μύτη, στόμα και μάτια αυστηρά. Τα μαλλιά ανακα­τεμένα πέφτουνε με πλεξίδες στους ώμους. Τα γένια λεπτότριχα και σγουρά. Το δεξί χέρι-υψωμένο ως τον ώμο σε χειρονομία ομιλίας. Στο αριστερό χέρι βαστά ειλητάρι, που η επιγραφή του δεν υπάρχει, καταστράφηκε. Φορά βαθυγάλαζη μηλωτή και ξεχωρί­ζει η δεξιά μεγάλη φτερούγα του. Τοιχογραφήθηκε από τον Χιώτη ζωγράφο Χωματά. ή Χωματζά, το 1733.
Στο καθολικό της Μονής Εισόδια της Θεοτόκου Περιβολής, κοντά στην Άντισσα, στο νότιο τοίχο, έξω από το ιερό βήμα, διαβάζουμε την επιγραφή «Ο ΑΓΙΟC ΙΩ(ΑΝΝΗC)», σχεδόν καταστραμμένος, με μη­λωτή και φτερούγες. Τοιχογραφήθηκε μετά το 1550, από άγνωστους ζωγράφους.
Στο μονόχωρο ξυλόστεγο με νάρθηκα ιερό ναό Μεταμόρφωση του Σωτήρα στα Παπιανά Καλλονής, στο βόρειο τοίχο, διαβάζουμε την επιγραφή «Ο ΑΓΙΟC ΙΩ(ΑNNHC) O ΠΡΟ(ΔΡΟΜΟC). Εικονίζεται ολόσωμος φτερωτός. Το κεφάλι του μακρουλό, με ανακατεμένα μαλλιά κι αραιά γένια. Μουστάκι λεπτό και μάτια αυστηρά. Φορά μηλωτή και ιμάτι. Βαστά με το αρι­στερό χέρι πινάκι με το κεφάλι του και με το δεξί ευλογεί. Γύρω από το κεφάλι του φωτοστέφα­νο. Τοιχογραφήθηκε στα 1600 από τον ζωγράφο ιε­ρομόναχο Νικόλαο. Κτίτορας της εκκλησιάς στα Παπιανά είναι ο μητροπολίτης Μυτιλήνης Παΐσιος (1590 - 1605).
Στο μονόχωρο ξυλόστεγο μικρό ιερό ναό Αγίου Γεωργίου Ανεμότιας, στο βόρειο τοίχο, διαβάζουμε με βυζαντινά μεγαλογράμματα σε συμπίλημα-συντομογραφία την επιγραφή «Ο ΑΓΙΟC ΙΩ Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟC». Είναι ολόσωμος με πλοκαμωτά-μαλλιά και γένια, παχιό μουστάκι και φρύδια, αυστηρά μάτια. Φορά μηλωτή και ιμάτι. Το δεξί χέρι ως το στήθος σε δέηση, με το αριστερό βαστά ανοιχτό ειλητάρι, όπου με μεγαλογράμματα διαβάζουμε «ΜΕΤΑΝΟΕΙΤΕ ΗΓΓΙΚΕ ΓΑΡ Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΩΝ ΟΥΡΑΝΩΝ...». Γύρω από το κεφάλι φωτοστέφανο. Τοιχογραφήθηκε από τον Χιώτη ζωγράφο και ιερέα Ιωάννη Χωματζά το 1702.
Στη Λέσβο υπάρχουν ενοριακοί ναοί, αφιερωμένοι στον Τίμιο Πρόδρομο, στα χωριά: Κουρνέλα, Λισβόρι, Καλλονή, Ρεύμα, παρεκκλήσι στο Κεράμι κι εξωκκλήσια Φίλια, Χίδηρα, Άντισσα, Πέτρα, Βαφειό, Μανταμάδο, Κάπη, Στύψη και Παράκοιλα. Σ’ όλη την Ελλάδα λειτουργούν σήμερα δέκα μοναστήρια με τον Πρόδρομο,
Το γενέθλιο του Προδρόμου γιορτάζουμε στις 24 Ιούνη.