Εμπρός Εβδομαδίαια Εφημερίδα Νομού Λέσβου - Γυμνασιάρχου Ολυμπίου 4 - Mυτιλήνη - 81100
Απαγορεύεται η αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο.
Απαγορεύεται η αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο.
Η Λέσβος και η Μυτιλήνη είχαν ξεχωριστή θέση και προβολή στην πολύ ενδιαφέρουσα και μεγάλη έκθεση του Αρχείου Χαρτογραφίας του Ελληνικού Χώρου «Το Αιγαίο Πέλαγος, Χαρτογραφία και Ιστορία: 15ος - 17ος αιώνας», του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας. Με 91 εκθέματα απ’ όλο το Αιγαίο, παρουσιάστηκε ως το τέλος Μαίου στο Μέγαρο Εϋνάρδου του Ιδρύματος, στην Αθήνα (Αγίου Κωνσταντίνου 20 και Μενάδρου, Ομόνοια).
Ανάμεσα στ’ αρχαία κέντρα και στο Βυζάντιο στο νησιώτικο χώρο του Αιγαίου ανθίζει και η Μυτιλήνη τις θαλασσινές κοινοπολιτείες. Στο χώρο των νησιών και της θάλασσας, το πέρασμα «ξένων» πλοίων από τα νερά της και της θάλασσας, το πέρασμα «ξένων» πλοίων από τα νερά της Μυτιλήνης δεν αποτελούσε έκτακτο, αλλά τακτικό γεγονός. Μια βασιλική διαδρομή που έμπαινε στο Αρχιπέλαγος από τα Κύθηρα με κατεύθυνση τη Χίο και τη Μυτιλήνη, βρισκότανε στη θέση των ενδιάμεσων σταθμών και των προχωρημένων φυλακίων των στόλων των εμπόρων των Λατίνων.
Στην εποχή της μετάβασης από τη Λατινική στην Οθωμανική κυριαρχία (15ος - 17ος αιώνας), στον 15ο αιώνα της ορμητικής οθωμανικής εξάπλωσης, η Λέσβος το 1462 καταλαμβάνεται από τα οθωμανικά στρατεύματα κι εντάσσεται στο οθωμανικό διοικητικό σύστημα. Από τις κύριες πόλεις η Μυτιλήνη και στο μικρότερο οικιστικό δίκτυο της εποχής ο Μόλυβος της Λέσβου, τα κάστρα τους ενισχύθηκαν όταν περάσανε στους Οθωμανούς. Η Μυτιλήνη είναι οθωμανική και πολιορκείται από τον χριστιανικό και τον ελληνικό πληθυσμό, που σιγά-σιγά από τα μέσα του 18ου αιώνα θ’ αρχίσει μ’ επιτυχία να εκπορθεί τους Οθωμανούς. Ο μουσουλμανικός πληθυσμός ζούσε μέσα στ’ απαγορευμένα για τους χριστιανούς τείχη. Η Λέσβος είχε ικανό πληθυσμό στον ύστερο 15ο και 16ο αιώνα. Μαρτυρίες από περιηγητές που περάσανε τον 16ο αιώνα από τη Λέσβο κάνουνε λόγο για καλά καλλιεργημένους τόπους με αμπέλια, ελιές, δημητριακά, καρποφόρα δέντρα και πλούσιους κήπους με λαχανικά κι όσπρια.
Στους ναυτικούς δρόμους του Αιγαίου είναι η χαρτογραφία του, με τους πρώτους χάρτες για τους ναυτικούς. Σε χειρόγραφο ναυτικό χάρτη του Αιγαίου, χρονολογούμενος στα 1313, έργο του Πιέτρο Βεσκόντε από τη Γένοβα, μ’ έντονο χρωματισμό αποδίδονται οι σταθμοί στις ναυτικές διαδρομές, ανάμεσά τους η Λέσβος (Εθνική Γαλλική Βιβλιοθήκη, Παρίσι). Άλλος ένας ναυτικός και τοπογραφικός χάρτης για τη Μυτιλήνη, από χειρόγραφο ναυτικό άτλαντα στο εργαστήρι του Μπαττίστα Ανιέζε στη Βενετία (1553) (Βενετία, Μουσείο Κορρέρ).
Στο ναυτικό δρόμο του προτιμούν ο Οθωμανοί και οι Έλληνες ναυτικοί, σταθμός στο Αιγαίο και τροφοδοσίας είναι και η Μυτιλήνη, προς τη βόρεια ρότα στα Στενά και τις απέναντι ακτές. Οι αναλυτικοί ναυτικοί χάρτες για το Αιγαίο παρουσιάζονται στα 1618 στο έργο «Ο πυρσός της θάλασσας» του Βίλλεμ Μπλάου. Στους χάρτες αποτυπώνεται η ναυτική διαδρομή στα νησιά και στις ακτές, στο κεντρικό Αιγαίο, στο Σαρωνικό, στη Λέσβο και στην Εύβοια. Οι χάρτες παρουσιάζουνε τους σταθμούς της ναυσιπλοΐας στο Αιγαίο, όπως στη Μυτιλήνη, με αναλυτική αποτύπωση. Η Μυτιλήνη αποτελούσε κεντρικό ναυτικό κόμβο στον κάθετο άξονα της ναυσιπλοΐας στο Αιγαίο που ένωνε την Κωνσταντινούπολη με τη Σμύρνη, την Κύπρο και την Αλεξάνδρεια. Τα ναυτικά περάσματα γύρω από το νησί είναι το αντικείμενο του φύλλου του ναυτικού άτλαντα που πρωτοεξέδωσε ο Αντόνι Γιάκοπσζοον στα 1644. Τα αβαθή σημειώνονται με διάστικτη σήμανση, τα πιθανά αγκυροβόλια με μια άγκυρα. Στα στενά Λέσβου και μικρασιατικών ακτών δίνονται επίσης βυθομετρικά στοιχεία. Οι αναλυτικοί χάρτες της Γιάκοπσζοον περιελήφτηκαν αργότερα στις ναυτικές εκδόσεις του Πήτερ Χόος και του Χέντρικ Ντόνκερ.
Στα νησολόγια και στην κοσμογραφία του Ουμανισμού το Αιγαίο και τα νησιά του κατέχουνε κεντρική θέση ανάμεσα στην περιγραφή για τις βενετικές κτήσεις και την Κωνσταντινούπολη. Επιμέρρους κεφάλαια αφιερώνονται στην περιγραφή, όπως και στη Λέσβο. Η «Παγκόσμια κοσμογραφία» περιλαμβάνει χάρτη και για τη Λέσβο.
Το 1572 κυκλοφορεί το νησολόγιο από τον λόγιο Τομμάζο Πορκάκκι «Τα πιο φημισμένα νησιά του κόσμου», μια συλλογή με περιγραφές για τα νησιά, εικονογραφημένη με χάρτες χαραγμένους από τον Τζιρόλαμο Πόρρο. Το έργο στάθηκε μεγάλη εκδοτική επιτυχία στην εποχή, καθώς γνώρισε πολλές εκδόσεις. Η έκδοση στα 1572 περιλαμβάνει 27 νησιά, ενώ η έκδοση στα 1620 περισσότερα, 48 νησιά, ανάμεσά τους και η Λέσβος.
Στην Αρχαιότητα, η «Γεωγραφική υφήγησις» του Πτολεμαίου παρουσιάζει το χώρο διαιρεμένο στις διοικητικές περιφέρειες της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας του 2ου μ.Χ. αιώνα. Έτσι, στον 10ο πίνακα της Ευρώπης περιλαμβάνονται όσα νησιά στο Αιγαίο βρίσκονται ανατολικά από τον 46ο πτολεμαϊκό μεσημβρινό, ανάμεσά τους και η Λέσβος. Πρώτη απόπειρα διαχωρισμού του παρελθόντος από το παρόν στη χαρτογραφία επιχειρείται στα 1579 όταν παρουσιάζεται στο «Πάρεργον», ως ιστορικό παράρτημα του άτλαντα του Αβραάμ Ορτέλιου του «Θεάτρου της γήινης σφαίρας». Πρόκειται για τον πρώτο ιστορικό άτλαντα, έργο που επιχειρεί να ξεχωρίσει τα στοιχεία της αρχαίας γεωγραφίας από τους αρχαιοδιφικούς χάρτες του ουμανισμού. Χάρτες, προσωπικές δημιουργίες του Ορτέλιου παρουσιάζονται από το 1584 και μετά με τον τίτλο «Αρχαία περιγραφή ορισμένων νησιών του Αιγαίου πελάγους», ανάμεσά τους και η Λέσβος.
Το Αιγαίο έχει τη θέση του και στη χριστιανική αρχαιότητα. Τα νησιά του Αιγαίου αποτυπώνονται στο χάρτη με τις περιοδείες από τον απόστολο Παύλο. Ονομάζονται αναλυτικά στο συνοδευτικό κείμενο, όπου ο Ορτέλιο δηλώνει ότι προσπάθειά του είναι να μην παραλείψει κανένα από τους τόπου που αναφέρονται στα ευαγγέλια. Έτσι παρακολουθεί τα βήματα του Παύλου και στη Λέσβο.
Ο Αβραάμ Ορτέλιος στο χάρτη με τις «Περιπλανήσεις του Οδυσσέα» στο Αιγαίο, ανάμεσα στους σταθμούς σημειώνει και τη Λέσβο. Πέρα από χώρος καταγραφής της αρχαίας κληρονομιάς, οι χάρτες είναι οι ίδιοι μάρτυρες της ιστορίας. Έτσι οι συγκρούσεις ανάμεσα στους Λατίνους και στους Οθωμανούς ήτανε συνεχείς, κάστρα και νησιά χανόντανε μετά το άλλο. Οι Γατελούζοι χάνουνε τη Λέσβο και τη Λήμνο στα 1462. Οι οχυρές θέσεις αποτελούνε το κύριο αντικείμενο στη χαρτογράφηση. Η Μυτιλήνη παρουσιάζεται ως μεγάλη οχυρωμένη πόλη. Σε χαρτογραφική μικρογραφία η Λέσβος παρουσιάζεται το 1584, παρμένη από τα βενετσιάνικα έντυπα νησολόγια. Τελευταίος άτλαντας που κυκλοφόρησε κείνα τα χρόνια είναι το «Κάτοπτρο της γήινης σφαίρας», από τον Φλαμανδό χαράκτη κι εκδότη Χάρτων Χέραρντ ντε Γιόντε, ανάμεσά τους κι ένας πολύ καλός χάρτης για τη Λέσβο. Οι χάρτες είναι έργα με μεγάλες διαστάσεις και ξεχωρίζουνε για την επιστημονική ακρίβεια και την αισθητική αρτιότητά τους.
*(Κείμενο που είχε γραφεί από τον αείμνηστο Βασίλη Πλάτανο και είχε σταλεί στο «Ε» προς δημοσίευση πριν τον πρόσφατο ξαφνικό θάνατο του.)
Ανάμεσα στ’ αρχαία κέντρα και στο Βυζάντιο στο νησιώτικο χώρο του Αιγαίου ανθίζει και η Μυτιλήνη τις θαλασσινές κοινοπολιτείες. Στο χώρο των νησιών και της θάλασσας, το πέρασμα «ξένων» πλοίων από τα νερά της και της θάλασσας, το πέρασμα «ξένων» πλοίων από τα νερά της Μυτιλήνης δεν αποτελούσε έκτακτο, αλλά τακτικό γεγονός. Μια βασιλική διαδρομή που έμπαινε στο Αρχιπέλαγος από τα Κύθηρα με κατεύθυνση τη Χίο και τη Μυτιλήνη, βρισκότανε στη θέση των ενδιάμεσων σταθμών και των προχωρημένων φυλακίων των στόλων των εμπόρων των Λατίνων.
Στην εποχή της μετάβασης από τη Λατινική στην Οθωμανική κυριαρχία (15ος - 17ος αιώνας), στον 15ο αιώνα της ορμητικής οθωμανικής εξάπλωσης, η Λέσβος το 1462 καταλαμβάνεται από τα οθωμανικά στρατεύματα κι εντάσσεται στο οθωμανικό διοικητικό σύστημα. Από τις κύριες πόλεις η Μυτιλήνη και στο μικρότερο οικιστικό δίκτυο της εποχής ο Μόλυβος της Λέσβου, τα κάστρα τους ενισχύθηκαν όταν περάσανε στους Οθωμανούς. Η Μυτιλήνη είναι οθωμανική και πολιορκείται από τον χριστιανικό και τον ελληνικό πληθυσμό, που σιγά-σιγά από τα μέσα του 18ου αιώνα θ’ αρχίσει μ’ επιτυχία να εκπορθεί τους Οθωμανούς. Ο μουσουλμανικός πληθυσμός ζούσε μέσα στ’ απαγορευμένα για τους χριστιανούς τείχη. Η Λέσβος είχε ικανό πληθυσμό στον ύστερο 15ο και 16ο αιώνα. Μαρτυρίες από περιηγητές που περάσανε τον 16ο αιώνα από τη Λέσβο κάνουνε λόγο για καλά καλλιεργημένους τόπους με αμπέλια, ελιές, δημητριακά, καρποφόρα δέντρα και πλούσιους κήπους με λαχανικά κι όσπρια.
Στους ναυτικούς δρόμους του Αιγαίου είναι η χαρτογραφία του, με τους πρώτους χάρτες για τους ναυτικούς. Σε χειρόγραφο ναυτικό χάρτη του Αιγαίου, χρονολογούμενος στα 1313, έργο του Πιέτρο Βεσκόντε από τη Γένοβα, μ’ έντονο χρωματισμό αποδίδονται οι σταθμοί στις ναυτικές διαδρομές, ανάμεσά τους η Λέσβος (Εθνική Γαλλική Βιβλιοθήκη, Παρίσι). Άλλος ένας ναυτικός και τοπογραφικός χάρτης για τη Μυτιλήνη, από χειρόγραφο ναυτικό άτλαντα στο εργαστήρι του Μπαττίστα Ανιέζε στη Βενετία (1553) (Βενετία, Μουσείο Κορρέρ).
Στο ναυτικό δρόμο του προτιμούν ο Οθωμανοί και οι Έλληνες ναυτικοί, σταθμός στο Αιγαίο και τροφοδοσίας είναι και η Μυτιλήνη, προς τη βόρεια ρότα στα Στενά και τις απέναντι ακτές. Οι αναλυτικοί ναυτικοί χάρτες για το Αιγαίο παρουσιάζονται στα 1618 στο έργο «Ο πυρσός της θάλασσας» του Βίλλεμ Μπλάου. Στους χάρτες αποτυπώνεται η ναυτική διαδρομή στα νησιά και στις ακτές, στο κεντρικό Αιγαίο, στο Σαρωνικό, στη Λέσβο και στην Εύβοια. Οι χάρτες παρουσιάζουνε τους σταθμούς της ναυσιπλοΐας στο Αιγαίο, όπως στη Μυτιλήνη, με αναλυτική αποτύπωση. Η Μυτιλήνη αποτελούσε κεντρικό ναυτικό κόμβο στον κάθετο άξονα της ναυσιπλοΐας στο Αιγαίο που ένωνε την Κωνσταντινούπολη με τη Σμύρνη, την Κύπρο και την Αλεξάνδρεια. Τα ναυτικά περάσματα γύρω από το νησί είναι το αντικείμενο του φύλλου του ναυτικού άτλαντα που πρωτοεξέδωσε ο Αντόνι Γιάκοπσζοον στα 1644. Τα αβαθή σημειώνονται με διάστικτη σήμανση, τα πιθανά αγκυροβόλια με μια άγκυρα. Στα στενά Λέσβου και μικρασιατικών ακτών δίνονται επίσης βυθομετρικά στοιχεία. Οι αναλυτικοί χάρτες της Γιάκοπσζοον περιελήφτηκαν αργότερα στις ναυτικές εκδόσεις του Πήτερ Χόος και του Χέντρικ Ντόνκερ.
Στα νησολόγια και στην κοσμογραφία του Ουμανισμού το Αιγαίο και τα νησιά του κατέχουνε κεντρική θέση ανάμεσα στην περιγραφή για τις βενετικές κτήσεις και την Κωνσταντινούπολη. Επιμέρρους κεφάλαια αφιερώνονται στην περιγραφή, όπως και στη Λέσβο. Η «Παγκόσμια κοσμογραφία» περιλαμβάνει χάρτη και για τη Λέσβο.
Το 1572 κυκλοφορεί το νησολόγιο από τον λόγιο Τομμάζο Πορκάκκι «Τα πιο φημισμένα νησιά του κόσμου», μια συλλογή με περιγραφές για τα νησιά, εικονογραφημένη με χάρτες χαραγμένους από τον Τζιρόλαμο Πόρρο. Το έργο στάθηκε μεγάλη εκδοτική επιτυχία στην εποχή, καθώς γνώρισε πολλές εκδόσεις. Η έκδοση στα 1572 περιλαμβάνει 27 νησιά, ενώ η έκδοση στα 1620 περισσότερα, 48 νησιά, ανάμεσά τους και η Λέσβος.
Στην Αρχαιότητα, η «Γεωγραφική υφήγησις» του Πτολεμαίου παρουσιάζει το χώρο διαιρεμένο στις διοικητικές περιφέρειες της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας του 2ου μ.Χ. αιώνα. Έτσι, στον 10ο πίνακα της Ευρώπης περιλαμβάνονται όσα νησιά στο Αιγαίο βρίσκονται ανατολικά από τον 46ο πτολεμαϊκό μεσημβρινό, ανάμεσά τους και η Λέσβος. Πρώτη απόπειρα διαχωρισμού του παρελθόντος από το παρόν στη χαρτογραφία επιχειρείται στα 1579 όταν παρουσιάζεται στο «Πάρεργον», ως ιστορικό παράρτημα του άτλαντα του Αβραάμ Ορτέλιου του «Θεάτρου της γήινης σφαίρας». Πρόκειται για τον πρώτο ιστορικό άτλαντα, έργο που επιχειρεί να ξεχωρίσει τα στοιχεία της αρχαίας γεωγραφίας από τους αρχαιοδιφικούς χάρτες του ουμανισμού. Χάρτες, προσωπικές δημιουργίες του Ορτέλιου παρουσιάζονται από το 1584 και μετά με τον τίτλο «Αρχαία περιγραφή ορισμένων νησιών του Αιγαίου πελάγους», ανάμεσά τους και η Λέσβος.
Το Αιγαίο έχει τη θέση του και στη χριστιανική αρχαιότητα. Τα νησιά του Αιγαίου αποτυπώνονται στο χάρτη με τις περιοδείες από τον απόστολο Παύλο. Ονομάζονται αναλυτικά στο συνοδευτικό κείμενο, όπου ο Ορτέλιο δηλώνει ότι προσπάθειά του είναι να μην παραλείψει κανένα από τους τόπου που αναφέρονται στα ευαγγέλια. Έτσι παρακολουθεί τα βήματα του Παύλου και στη Λέσβο.
Ο Αβραάμ Ορτέλιος στο χάρτη με τις «Περιπλανήσεις του Οδυσσέα» στο Αιγαίο, ανάμεσα στους σταθμούς σημειώνει και τη Λέσβο. Πέρα από χώρος καταγραφής της αρχαίας κληρονομιάς, οι χάρτες είναι οι ίδιοι μάρτυρες της ιστορίας. Έτσι οι συγκρούσεις ανάμεσα στους Λατίνους και στους Οθωμανούς ήτανε συνεχείς, κάστρα και νησιά χανόντανε μετά το άλλο. Οι Γατελούζοι χάνουνε τη Λέσβο και τη Λήμνο στα 1462. Οι οχυρές θέσεις αποτελούνε το κύριο αντικείμενο στη χαρτογράφηση. Η Μυτιλήνη παρουσιάζεται ως μεγάλη οχυρωμένη πόλη. Σε χαρτογραφική μικρογραφία η Λέσβος παρουσιάζεται το 1584, παρμένη από τα βενετσιάνικα έντυπα νησολόγια. Τελευταίος άτλαντας που κυκλοφόρησε κείνα τα χρόνια είναι το «Κάτοπτρο της γήινης σφαίρας», από τον Φλαμανδό χαράκτη κι εκδότη Χάρτων Χέραρντ ντε Γιόντε, ανάμεσά τους κι ένας πολύ καλός χάρτης για τη Λέσβο. Οι χάρτες είναι έργα με μεγάλες διαστάσεις και ξεχωρίζουνε για την επιστημονική ακρίβεια και την αισθητική αρτιότητά τους.
*(Κείμενο που είχε γραφεί από τον αείμνηστο Βασίλη Πλάτανο και είχε σταλεί στο «Ε» προς δημοσίευση πριν τον πρόσφατο ξαφνικό θάνατο του.)