Μέρος ξεχωριστό ενός σημαντικού πνευματικού γεγονός είναι η δεξίωση που αυτό δέχεται, αλλά και οι αντιδράσεις που προκαλεί, οι αναλύσεις και οι ερμηνείες που γεννάει, όποια μορφή, βέβαια, κι αν αυτές παίρνουν. Η Επιμορφωτική Ημερίδα Θεολόγων Καθηγητριών και Καθηγητών της Νήσου Λέσβου, που διοργάνωσε ο σχολικός σύμβουλος θεολόγων της Περιφέρειας Β. Αιγαίου κ. Ανδρέας Αργυρόπουλος, σε συνεργασία με το Γυμνάσιο Πολιχνίτου, την Τρίτη 2 Νοεμβρίου 2010 στην αίθουσα των ΠΕΚ Μυτιλήνης, με προσκεκλημένο τον κ. Σταύρο Γιαγκάζογλου, σύμβουλο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, και με θέμα εισηγήσεως «Το μάθημα των Θρησκευτικών στο Νέο Σχολείο», αποτέλεσε ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός, μια και δόθηκε η αφορμή να ξεκαθαριστεί το θολό τοπίο που έχει τελευταία δημιουργηθεί, με αφορμή αρκετά δημοσιεύματα, κυρίως αυτά του διαδικτύου, σχετικά με τη θέση του μαθήματος των Θρησκευτικών στο υπό διαμόρφωση από την Πολιτεία Νέο Λύκειο.
Ο κ. Γιαγκάζογλου, με ρωμαλέο και μεστό τρόπο, σχολίασε την εδώ και αρκετά χρόνια γόνιμη και νηφάλια συζήτηση που γίνεται γύρω από τη φυσιογνωμία και το περιεχόμενο του μαθήματος, στην προοπτική βέβαια της επιβαλλόμενης αλλαγής και απεγκλωβισμού του από τα στενά πλαίσια του ομολογιακού του χαρακτήρα. Αναφέρθηκε στην ήδη από το 1981 πρόταση του αείμνηστου καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. Νίκου Ματσούκα, που πρότεινε ένα νέο τύπο θεολογικού μαθήματος στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, το οποίο «οφείλει να έχει γνωστικό και όχι κατηχητικό χαρακτήρα, με περιεχόμενο τα μνημεία του πολιτισμού της ελληνορθόδοξης παράδοσης», πρόταση που από πολλούς σήμερα θεολογικούς κύκλους γίνεται αποδεκτή, εφόσον βέβαια, όπως τόνισε ο κ. Γιαγκάζογλου, «ληφθεί σοβαρά υπόψη και το γεγονός ότι στο πολυπολιτισμικό και παγκοσμιοποιημένο νέο περιβάλλον του 21ου αιώνα, με το θρησκευτικό πλουραλισμό που το χαρακτηρίζει, η χριστιανική θεολογία οφείλει να διαλέγεται δημιουργικά» και όχι στείρα, με την πολιτιστική και θρησκευτική ποικιλομορφία που συνεχώς αναδύεται.
Στην προκειμένη περίπτωση, είναι άκρως σημαντική η προσπάθεια των συμβούλων θεολόγων του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου να αναπλαισιώσουν το θεολογικό και παιδαγωγικό χαρακτήρα του μαθήματος των Θρησκευτικών πάνω σε νέες βάσεις, οι οποίες θα στοχεύουν στην ανάδειξη της ορθόδοξης παράδοσης ως βασικής συνιστώσας και ως κεντρικού άξονα της πολιτικής και κοινωνικής συνοχής του Ελληνισμού, αλλά και στη συνάντησή της με πολιτισμικές ταυτότητες άλλων λαών της οικουμένης. Πολλοί συνάδελφοι θεολόγοι καθηγητές που φοβούνται τις παραπάνω αλλαγές, οφείλουν να κατανοήσουν ότι η ανεκτικότητα, η οικουμενικότητα, η αποδοχή και ο σεβασμός του Άλλου, σ’ όποια θρησκευτική παράδοση κι αν ανήκει, αποτελούν βασικές χριστιανικές αρχές.
Είναι πια καιρός να ξεφύγουμε από στερεότυπα και ψευδοδιλήμματα που μας φέρνουν αντιμέτωπους με αυτό που κάπου στις «Δοκιμές» του γράφει ο Γ. Σεφέρης, ότι δηλαδή «είμαστε η χώρα των παράλληλων μονολόγων». Αυτό γίνεται διότι ο λόγος μας σε εκκλησιαστικό και σε θεολογικό επίπεδο «έχει μετατοπισθεί σε πεδία που δεν ανήκουν στο περιεχόμενο του χριστιανικού μηνύματος: η απλοϊκή δικανική ηθικολογία, η καταστροφική κινδυνολογία, η επιφανειακή κοινωνιολογική ενασχόληση, ο εγκλωβισμός σε αντιθεολογικά (δηλαδή αντιευαγγελικά, αντιχριστιανικά, αντιεκκλησιαστικά) εθνοκεντρικά ιδεολογήματα… δημιουργούν πράγματι αποπνικτική ατμόσφαιρα και οδηγούν στο ερώτημα: μα ποια σχέση έχει αυτός ο προβαλλόμενος λόγος με το μήνυμα του Ευαγγελίου;» (Ολιβιέ Κλεμάν).
Αν επιζητούμε αυθεντικό θεολογικό λόγο στο μάθημα των Θρησκευτικών, οφείλουμε να δούμε κατάματα το εξής απλό: ότι η κοινωνικότητα είναι ουσιώδες γνώρισμα της ανθρώπινης κοινωνίας, η οποία, για να είναι αληθινή, οφείλει να εκδηλώνεται με την υπέρβαση της ατομικότητας του ανθρώπου. Κύριο γνώρισμα του κοινωνικού ιδεώδους για την Ορθοδοξία είναι το ανθρώπινο πρόσωπο στο οποίο φανερώνεται η κοινωνία. Γι’ αυτό και στην ορθόδοξη θεολογία συνειδητά μιλούμε για θεολογία του προσώπου και θεολογία της ετερότητας. Υπ’ αυτήν την έννοια, σήμερα, έχει πολλές φορές επισημανθεί το γεγονός, ότι στο «σύνθετο πλανήτη» που ζούμε, αυτόν των πολλών πολιτισμών, των πληροφοριών, των αντίρροπων δυνάμεων, για να «γίνουμε περισσότερο ο εαυτός μας» απαιτείται πάνω απ’ όλα να «διευρύνουμε την ύπαρξή μας», να ανοιχθούμε προς τον Άλλο, όσο κι αν αυτός ο άλλος είναι διαφορετικός από εμάς. Η χριστιανική αγάπη, για να έχει αληθινό περιεχόμενο, δεν μπορεί να είναι μια αφηρημένη έννοια, αλλά να συνδέεται με τον πλησίον, τον οποιοδήποτε πλησίον, τον άλλο, είτε αυτός είναι αλλόφυλος, αλλόθρησκος, ετερόδοξος. Στην Ορθοδοξία, όταν αυτή δε στρεβλώνεται από επίπλαστους εθνικισμούς, ο Άλλος είναι φίλος.
Στο δεύτερο μέρος της Επιμορφωτικής Ημερίδας οι θεολόγοι καθηγητές που παρευρέθηκαν σ’ αυτήν, είχαν την ευκαιρία να «ξεναγηθούν» από τον κ. Ανδ. Αργυρόπουλο στο προσωπικό ιστολόγιο που τελευταία ο ίδιος έχει δημιουργήσει - http://e-theologia.blogspot.com/ - και το οποίο συνεχώς εμπλουτίζεται με πληροφορίες και δεδομένα που αφορούν τις συναδέλφισσες και τους συναδέλφους θεολόγους.
Τέλος, την Επιμορφωτική Ημερίδα τίμησαν με την παρουσία τους ο διευθυντής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης νομού Λέσβου, κ. Κοντάρας, οι σχολικοί σύμβουλοι Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Λέσβου κ.κ. Μιχάλη, Βούλγαρης, Αναγνώστου, Ζαχαριάδης, Αναγνωσταρά, καθώς και η κ. Λικιαρδοπούλου, προϊσταμένη Παιδαγωγικής και Επιστημονικής Καθοδήγησης της Περιφερειακής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Β. Αιγαίου.

* Ο Αθανάσιος Ι. Καλαμάτας είναι θεολόγος καθηγητής.