Ένα πείραμα με μητρικό γάλα ανοίγει τώρα το δρόμο για μια νέα θεραπεία των καρκινικών όγκων. Το μητρικό γάλα φαίνεται ότι έχει ιδιαίτερα αποτελεσματική δράση στα θηλώματα του δέρματος, που αποτελούν καλόηθες προστάδιο του καρκίνου του δέρματος. Μετά από επάλειψη με μητρικό γάλα, τα θηλώματα εξαφανίστηκαν στο 82% των συμμετεχόντων στο πείραμα, χωρίς να υποστούν βλάβη οι υγιείς ιστοί. Με αυτό το δεδομένο, οι προοπτικές για ένα θεραπευτικό σκεύασμα που θα αντιμετωπίζει στο μέλλον σοβαρότερες μορφές όγκων είναι ευοίωνες.

Η αποτελεσματικότητα του μητρικού γάλακτος έναντι διαφόρων λοιμώξεων ήταν γνωστή προ πολλού και πλήρως τεκμηριωμένη, αλλά το γεγονός ότι δρα και κατά των όγκων προκάλεσε έκπληξη στους επιστήμονες. Πρόκειται για μια τυχαία ανακάλυψη, που τεκμηριώθηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία τού 1990. Στο Πανεπιστήμιο του Lund στη Σουηδία, μια ομάδα ερευνητών υπό την Catharina Svanborg μελετούσε τον τρόπο με τον οποίο το μητρικό γάλα επηρεάζει την ικανότητα των βακτηρίων να προσκολλώνται στην επιφάνεια πνευμονικών κυττάρων, όταν διαπίστωσαν κάτι που τους προκάλεσε μεγάλη έκπληξη. Οι ερευνητές χρησιμοποιούσαν καρκινικά κύτταρα που είχαν καλλιεργηθεί έξω από το σώμα. Όταν αυτά τα κύτταρα άρχισαν ξαφνικά να πεθαίνουν κατά τη διάρκεια του πειράματος, οι επιστήμονες παρακινήθηκαν να ερευνήσουν το θέμα σε βάθος. Αποδείχθηκε ότι μια πρωτεΐνη του γάλακτος με την ονομασία HAMLET είχε τοξική δράση σε πολλούς τύπους καρκινικών όγκων. Έκτοτε, η έρευνα σχετικά με το μητρικό γάλα ως θεραπευτικό μέσο κατά των όγκων είναι πολύ στοχευμένη.

Η πρωτεΐνη δε βλάπτει τους υγιείς ιστούς
Η δράση τής HAMLET στα καρκινικά κύτταρα ξεκινά με την προσκόλλησή της στην επιφάνεια των κυττάρων. Κατόπιν, η πρωτεΐνη εισχωρεί στο κύτταρο μέσω της κυτταρικής μεμβράνης και διαχέεται στο κυτόπλασμα. Όταν η HAMLET έχει πλέον συγκεντρωθεί εκεί, διαπερνά τη μεμβράνη του πυρήνα και εισβάλλει στο DNA, στον πυρήνα του κυττάρου. Σε κάποιο στάδιο αυτής της διαδικασίας, το κύτταρο αρχίζει να αυτοκτονεί, εκπέμποντας σήματα που σταματούν την ίδια του τη λειτουργία. Το να προκαλεί ένα ελαττωματικό κύτταρο το θάνατό του όταν δεν υπάρχει άλλη λύση είναι μια απολύτως φυσιολογική διαδικασία.
Η πρωτεΐνη του μητρικού γάλακτος δεσμεύεται στις χρωμοσωματικές πρωτεΐνες, που δημιουργούν στοιχεία γύρω από τα οποία περιτυλίγεται το DNA του κυττάρου. Αυτά τα στοιχεία λειτουργούν σα σκαλωσιές στο κύτταρο και αποκαλούνται ιστόνες. Όταν η HAMLET εμποδίζει το DNA να διευθετηθεί γύρω από τις ιστόνες, το εσωτερικό περιβάλλον του κυττάρου καταρρέει γρήγορα. Το DNA στον πυρήνα δεν μπορεί να αναγνωσθεί και ταυτόχρονα υφίσταται τέτοιες βλάβες, που το κύτταρο εξαναγκάζεται σε αυτοκτονία. Η HAMLET δεν ενεργοποιεί αυτήν τη διαδικασία στα φυσιολογικά κύτταρα. Η πρωτεΐνη δεν εισχωρεί στον ίδιο βαθμό σε αυτά, ούτε εισβάλλει στον πυρήνα τους, όπως συμβαίνει με τα καρκινικά κύτταρα. Ο λόγος που η HAMLET επιδρά διαφορετικά στα υγιή κύτταρα σε σχέση με τα κύτταρα των όγκων παραμένει ακόμη άγνωστος, αλλά η μέθοδος αποδεικνύεται πολύ αποτελεσματική στην καταπολέμηση των όγκων, αφού η HAMLET δε βλάπτει τους γειτονικούς υγιείς ιστούς.

Προς μια νέα θεραπεία κατά του καρκίνου
Ένα άλλο ερωτηματικό είναι το πώς προέκυψε η HAMLET εξελικτικά ως συστατικό του μητρικού γάλακτος. Στην πραγματικότητα, η πρωτεΐνη δεν υπάρχει στο μητρικό γάλα παρά μόνο αφότου αυτό καταλήξει σε όξινο περιβάλλον, όπως το περιβάλλον του στομάχου. Όταν οι επιστήμονες ανακάλυψαν για πρώτη φορά την HAMLET, τα θρεπτικά στοιχεία των κυτταρικών όγκων χαρακτηρίζονταν, όλως τυχαίως, από χαμηλό pH, και αυτό προκάλεσε το σχηματισμό τής HAMLET. Οι επιστήμονες έχουν διατυπώσει τη θεωρία ότι η πρωτεΐνη λειτουργεί ως προστατευτικό μέσο κατά του σχηματισμού όγκων στα νεογνά. Το πεπτικό σύστημα των βρεφών εξελίσσεται κατά το πρώτο διάστημα ταχύτατα και στη διάρκεια αυτής της ορμητικής ωρίμανσης υπάρχει ο κίνδυνος κάποια κύτταρα να αναπτυχθούν σε λάθος κατεύθυνση, να εξελιχθούν δηλαδή σε προστάδιο καρκινικών κυττάρων και να μετατραπούν αργότερα σε πραγματικό καρκινικό όγκο. Το γεγονός ότι η πρωτεΐνη HAMLET λειτουργεί στα βρέφη ως μέσο καταπολέμησης των όγκων τεκμηριώνεται επίσης και από άλλες έρευνες, οι οποίες δείχνουν ότι τα παιδιά που θήλασαν στη βρεφική ηλικία διατρέχουν μικρότερο κίνδυνο να αναπτύξουν κακόηθες λέμφωμα αργότερα στη ζωή τους.
Στο Πανεπιστήμιο του Lund οι ερευνητές μελετούν προς το παρόν τις διάφορες επιπτώσεις τής HAMLET στα καρκινικά κύτταρα. Πιο συγκεκριμένα, προσπαθούν να διερευνήσουν πώς η HAMLET ενεργοποιεί το πρόγραμμα αυτοκτονίας των καρκινικών κυττάρων. Οι Σουηδοί επιστήμονες δεν είναι όμως οι μόνοι που εστιάζουν την προσοχή τους στις θεραπευτικές ιδιότητες του μητρικού γάλακτος. Στη Δανία, η εταιρεία Natimmune αναπτύσσει από το 2000 μια αγωγή κατά του καρκίνου και των μεταδοτικών νόσων που βασίζεται σε πρωτεΐνες. Μια από τις πρωτεΐνες στις οποίες έχουν εστιάσει την προσοχή τους είναι η θεραπευτική πρωτεΐνη του γάλακτος. Η εταιρεία εργάζεται σήμερα με τρεις διαφορετικές εκδοχές του τελικού προϊόντος. Σε δύο από αυτές - μία σε στερεά και μία σε υγρή μορφή -, η ανθρώπινη πρωτεΐνη HAMLET έχει αντικατασταθεί με την αντίστοιχη πρωτεΐνη ΒAMLET του αγελαδινού γάλακτος. Η πρώτη εκδοχή βρίσκεται ήδη στο στάδιο των κλινικών δοκιμών. Η τρίτη παραλλαγή που υπάρχει στη λίστα είναι η rHAMLET, που προορίζεται συγκεκριμένα για ασθενείς με όγκο στην καρδιά. Οι κλινικές δοκιμές της αναμένεται να αρχίσουν το 2008.

* ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ 'SCIENCE ILLUSTRATED'