Κυριάκος Κουκούλας, Τάσος Μακρής
Οικισμός, Λαογραφία, Πολιτισμός, Οικονομία
Πρόλογος: Στρατής Τζιμής, Στρατής Πάντας
Μυτιλήνη 2010, σελ. 155

Η έκδοση είναι πολύ ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη. Με βάση φωτογραφικό υλικό, σπάνιο και αρχειακό, που συγκεντρώθηκε ύστερα από μεγάλο κόπο και πολύ μεράκι από τον Κυριάκο Κουκούλα και αφού ταξινομήθηκε και ταυτοποιήθηκε, σχολιάζεται επαρκώς από τον Τάσο Μακρή, ώστε συνθέτοντας τις μικρές-μικρές ψηφίδες να προκύπτει στο τέλος μια όμορφη εικόνα του μεγάλου αυτού χωριού του νησιού μας. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα «ταξίδι στα μονοπάτια του παρελθόντος με πλοηγό μοναδικές φωτογραφίες, που χρονολογούνται από το 1897 και εντεύθεν, που πέρα από την αισθητική απόλαυση που προσφέρει, έχει και ανεκτίμητη ιστορική αξία, αφού λειτουργεί “ως ντοκουμέντο” μιας περασμένης εποχής», όπως σημειώνει στον πρόλογό του ο Στρατής Τζιμής.
Το φωτογραφικό υλικό με τα κείμενα που το πλαισιώνουν, το συμπληρώνουν και το προεκτείνουν, είναι χωρισμένο στις παρακάτω ενότητες: Οικισμός, Η Σκάλα, Κοινωνική Ζωή, Επαγγέλματα, Μετανάστευση, Ιστορικά γεγονότα, Προσωπικότητες του Πολιχνίτου, Εκκλησία, Παιδεία, Συνεταιριστικό κίνημα. Πριν από κάθε ενότητα υπάρχει ένα κατατοπιστικό εισαγωγικό σημείωμα.

«Στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα ο Πολιχνίτος είχε μια εντυπωσιακή άνοδο, οικονομική και πολιτισμική, που αποτυπώθηκε στην οικοδόμηση κατοικιών με στοιχεία νεοκλασσικά, αλλά και με τοπικό χρώμα. Η θεμελίωση σε έδαφος σταθερό και η ευκολόπλαστη πέτρα της περιοχής, έδωσε κατασκευές στέρεες, όμορφες, με φαντασία και καλαισθησία. Τα σπίτια διώροφα, πέτρινα με πελεκητές γωνιές, πελεκητές παραστάδες και υπέρθυρα με γλυπτό διάκοσμο, είναι εντυπωσιακά. Οι δρόμοι του, για τα χρόνια πριν το αυτοκίνητο, είναι λειτουργικοί και σήμερα. Οι υπόνομοι ήταν σκαμμένοι στην πέτρα και σκεπασμένοι με πλάκες, σε χρόνους που η αποχέτευση ήταν άγνωστη και σαν ιδέα. Το προσφυγικό στοιχείο έδωσε ακόμη περισσότερη ζωντάνια στον οικισμό, ο οποίος έφθασε προπολεμικά να πλησιάζει τους δέκα χιλιάδες κατοίκους. Ενισχύθηκε από τους πρόσφυγες η αμπελοκαλλιέργεια, η καπνοκαλλιέργεια και το εργατικό δυναμικό. Ένα προσφυγικό κομμάτι εγκαταστάθηκε στη Σκάλα, το επίνειο του Πολιχνίτου. Έφεραν οι πρόσφυγες νέες μεθόδους αλιείας και εκπαίδευσαν και τους Πολιχνιάτες κι έτσι η Σκάλα έγινε ένα αξιόλογο αλιευτικό κέντρο. Από το τέλος του 19ου αιώνα, με πρώτη ύλη την ελιά, αναπτύχθηκε και η βιομηχανία, με πυρηνοεργοστάσιο και σαπωνοποιεία και στο μεσοπόλεμο η αλυκή. Το λιμάνι έσφυζε από ζωή και εμπορική κίνηση. Όλ’ αυτά αποτυπώθηκαν σε φωτογραφίες, που βρίσκονταν στα χέρια ιδιωτών θαμμένες και κιτρινισμένες στα μπαούλα των σπιτιών. Η ιδέα, να μαζέψει όσες μπορούσε, ήταν του Κυριάκου Κουκούλα, που ρίχτηκε στο κυνήγι τους με ζήλο, αδιαφορώντας για τις δυσκολίες και τα έξοδα. Χτύπησε πόρτες, έκανε άπειρα τηλεφωνήματα, έβγαλε αντίγραφα, τα έκανε σλάιντς, αφιέρωσε αμέτρητες ώρες. Βλέποντας το υλικό αυτό στα χέρια του, αντιλήφθηκα πως είχε συγκεντρώσει ένα θησαυρό, ο οποίος ταξινομούμενος σωστά θα μπορούσε να δώσει μια έκδοση, η οποία με εικόνες-φωτογραφίες θα μιλούσε για την ιστορία του χωριού μας στον 20ό αιώνα», σημειώνει στον πρόλογό του ο Τάσος Μακρής, περιγράφοντας με εύστοχο τρόπο τόσο το περιεχόμενο του λευκώματος, όσο και την ιδέα της δημιουργίας του.