Νέα στοιχεία για την υπόγεια σήραγγα (λαγούμι) του βυζαντινού υδραγωγείου που για εκατοντάδες χρόνια τροφοδοτούσε με νερό του Πηνειού τα Τρίκαλα και τους αμυνόμενους σε περίπτωση πολιορκίας, μας δίνει ο Τρικαλινός ερευνητής Νεκτάριος Κατσόγιαννος, στο τελευταίο βιβλίο, με τίτλο: "Το φρούριο, το ρολόγι και το Βυζαντινό υδραγωγείο των Τρικάλων".

Νεότερες έρευνες, όλα αυτά τα χρόνια, επιβεβαιώνουν τις αρχικές μας ενδείξεις, ότι μέσου αυτού διερχόταν νερό προερχόμενο από τον Πηνειό και προοριζόταν για την ύδρευση της πόλης, αναφέρει ο κ. Κατσόγιανος.

Μας το βεβαιώνουν, προσθέτει, Έλληνες και ξένοι περιηγητές -ως και οι πρώτες εφημερίδες της πόλης μετά την απελευθέρωση- ότι το νερό προερχόταν από τον Πηνειό.

Το λαγούμι είναι πετρόκτιστο, με θολωτή οροφή διαστάσεων 1,80 x 0,70 μ. Ένα τμήμα του, το πρώτο, είναι από ψαμμίτη και το υπόλοιπο από λευκή πέτρα, προερχόμενη από τα λατομεία της Ράξας και το μήκος του φθάνει τα 7 χιλιόμετρα.

Επιβεβαιώνεται, σύμφωνα με τον ερευνητή, από την ημερομηνία (1623) μιας βρύσης που υπήρχε μπροστά από τη σημερινή κεντρική Εθνική ΤΡΆΠΕΖΑ ότι το νερό προερχόταν από τον Πηνειό.

Ο Νικόλαος Σχοινάς στην περιήγηση του, το 1886, για τα Τρίκαλα γράφει: "Ικανόν αριθμόν βρύσεων, αίτινες χορηγούσιν άφθονον ύδωρ, μετεχετευόμενον εις αυτάς δι υδραγωγείου εκ του Πηνειού, εκ τούτων η παρά τη αγορά φέρει χρονολογίαν 1033 (1623), ήτοι εκτίσθη προ 271 ετών".

Στην παρούσα μελέτη περιλαμβάνονται νέα, συμπληρωματικά στοιχεία που δείχνουν την ακριβή διαδρομή των επτά χιλιομέτρων του υδραγωγείου, από τα Τρίκαλα μέχρι τα δυτικά της Ράξας. Η αφετηρία του βρίσκεται στην τοποθεσία Ασπρόια ή Ροδιές και παλιότερα Γκούμα, όπως αναγράφεται και στα σχέδια Τζάκσον.

Στο ίδιο σημείο, προσθέτει ο κ. Κατσόγιαννος, ήταν και ο τελευταίος νερόμυλος ονόματι Μπραζιώτη, όπου ένα μέρος του νερού από τον μεγάλο μυλαύλακα διοχετευόταν στο υδραγωγείο. Από τον νερόμυλο δεν υφίσταται κανένα ίχνος, από τον δε χώρο της μικρής λιμνούλας, περίπου τριών στρεμμάτων, που σχηματιζόταν χαμηλά μετά τον μύλο, σώζεται μόνο ένα μικρό μέρος που είναι δίπλα σε αγρόκτημα και του περιφερειακού δρόμου της Ράξας, που καταλήγει στην εθνική οδό Τρικάλων-Καλαμπάκας.

Ένα μέρος από τα νερά του Πηνειού διοχετευόταν διά μέσου μεγάλου καναλιού στην αφετηρία του Αγιαμονιώτη (Σχ. Τζάκσον) (Π,Η-12). Για τον αναφερόμενο, προσθέτει ο ερευνητής, έχουμε και την υπ' αριθ. 33133/ 1-11-1899 συμβολαιογραφική πράξη, με την οποία ιδιοκτήτης του μύλου, κάτοικος Μετσόβου, εκμισθώνει την εκμετάλλευση για πέντε χρόνια του νερόμυλου της Ράξας. Η σύμβαση προέβλεπε επίσης ότι οι δεύτεροι έπρεπε να έχουν καθαρισμένο τον μυλαύλακα μέχρι την Θεόπετρα και σε καλή κατάσταση τα μηχανήματα. Από τη σύμβαση επιβεβαιώνεται ότι το νερό προερχόταν από την από βορρά περιοχή, δηλ. από τον Πηνειό και κατέληγε στη βρύση των τεσσάρων καναλιών εξ' ου και η συνοικία τέσσερα κανάλια.

Στη συνέχεια, με κατεύθυνση νοτιοανατολική, διασχίζοντας τα πρώτα σπίτια του χωριού και του δρόμου Ράξας - Τρικάλων, και αφού διέλθει από ιδιοκτησία, όπου το ημιδιώροφο με το ροζέ χρώμα σπίτι, συνεχίζει πάντα νοτιοανατολικά. Με την ίδια πάντα διατομή 1,80x0,70, χτισμένο με λευκή πέτρα από τα λατομεία της Ράξας και αφού διέλθει των εκεί αγροτεμαχίων και αγροικιών, περνά στη συνέχεια δίπλα από την ανατολική πλευρά εργοστασίου και συνεχίζει προς τη Σωτήρα και τον Ληθαίο.

Πλησιάζοντας τον οικισμό συναντά βόρεια αυτού τις νέες εργατικές κατοικίες, διερχόμενο κάτω από το 15Γ διαμέρισμα και του εκεί πλησίον υποσταθμού της ΔΕΗ. Με κατεύθυνση πάντα νοτιοανατολικά προς Ληθαίο, όπου και τα πρώτα σπίτια της Σωτήρας, διέρχεται σε απόσταση 18,00μ. ανατολικά από άλλη ιδιοκτησία.

Λεπτομερειακά στοιχεία της διαδρομής του χώρου αυτού, της Σωτήρας, τη διέλευση από το Ληθαίο και στη συνέχεια από την Λεπτοκαρυά μέχρι της αρχής της οδού Χασίων, όπου και η ορατή τομή του, έχουν καταγραφεί με λεπτομέρεια στα προαναφερθέντα βιβλία.

Επιγραμματικά, ο κ. Κατσόγιαννος εκτιμά ότι το μεγάλο κανάλι (μυλαύλακας) είναι το μεγαλύτερο στην Ελλάδα, που τροφοδοτούσε με νερό του Πηνειού τα Τρίκαλα. Το μαρτυρεί και το από 20-5-1884 σχόλιο της εφημερίδας "Οι Εργάται".

"Το υδραγωγείο δι' ου έρχεται εις την πάλιν το εκ του Πηνειού διοχε-τευόμενον ύδωρ κατεστράφη τελείως σχεδόν, φόβος δε υπάρχει γεννήσεως νόσων εκ της χρήσεως του ύδατος του...".

Είχε μήκος 18 χιλιόμετρα και 11 νερόμυλους στη διαδρομή του, η δε αφετηρία του βρισκόταν στη θέση Μπαμπακιές, που είναι δύο χιλιόμετρα βόρεια της Καλαμπάκας. Σήμερα, σώζεται ένα μεγάλο μέρος του και ορισμένοι σε ερείπια νερόμυλοι.

Πηγή:ΑΠΕ - ΜΠΕ