Όταν είναι κανείς ετοιμοθάνατος, μπορεί να αισθανθεί ότι βλέπει ένα έντονο φως ή ότι έχει βγει από το σώμα του. Ωστόσο, οι εμπειρίες αυτές φαίνεται πως έχουν περισσότερη σχέση με τα όνειρα παρά με το θάνατο.

Οι άνθρωποι που γλύτωσαν από το θάνατο την τελευταία στιγμή, για παράδειγμα μετά από ένα δυστύχημα ή μια σοβαρή ασθένεια, αναφέρουν συχνά ότι είδαν τη ζωή τους να περνάει σαν ταινία μπροστά από τα μάτια τους, ότι είδαν ένα έντονο φως να τους περιβάλλει, ή ότι αισθάνθηκαν σα να βγήκαν από το σώμα τους και να το παρατηρούσαν από απόσταση. Ένα ποσοστό έως και 10% από όσους γλύτωσαν από ανακοπή καρδιάς αναφέρουν τέτοιες επιθανάτιες εμπειρίες, όπως λέγονται, που συχνά μάλιστα εμπεριέχουν και θρησκευτικά στοιχεία, ή ακόμη συνοδεύονται από ένα έντονο συναίσθημα ευτυχίας. Σύμφωνα με έναν Αμερικανό ερευνητή, οι εμπειρίες αυτές ίσως οφείλονται στο ότι οι άνθρωποι, όταν βιώνουν ακραίες καταστάσεις, μπορεί να αρχίσουν ξαφνικά να ονειρεύονται.
Οι επιθανάτιες εμπειρίες θυμίζουν πολύ το ακίνδυνο, και μάλιστα αρκετά σύνηθες, φαινόμενο που είναι γνωστό ως υπνοπαράλυση ή «παρείσφρηση REM». Το φαινόμενο παρατηρείται κυρίως όταν κανείς είναι ξαπλωμένος στο κρεβάτι και έχει μόλις ξυπνήσει από ένα όνειρο. Για μερικά δευτερόλεπτα, το σώμα είναι σαν παράλυτο, το άτομο δεν μπορεί να κουνηθεί ή να μιλήσει, ενώ οι οπτικές εντυπώσεις αλλοιώνονται, προκαλώντας ένα είδος παραισθήσεων. Συχνά, αισθάνεται κανείς σα να βρίσκεται στον παράδεισο, καθώς βιώνει μια απέραντη γαλήνη, αλλά σε άλλες περιπτώσεις μοιάζει μάλλον με κόλαση, καθώς το άτομο αισθάνεται εντελώς ανίκανο να αντιδράσει σε μια άμεση απειλή.
Σε μια προσπάθεια να ανακαλύψει την αιτία των επιθανάτιων εμπειριών, ο Αμερικανός νευρολόγος Kevin Nelson του Πανεπιστημίου τού Kentucky αποφάσισε να εξετάσει πόσο μεγάλη είναι η ομοιότητά τους με τις συνήθεις καταστάσεις υπνοπαράλυσης. Υπέθεσε ότι κάποιος που έχει προδιάθεση για υπνοπαράλυση μπορεί να βιώσει μια επιθανάτια εμπειρία αν απειληθούν ζωτικές λειτουργίες του. Τα αποτελέσματα της μελέτης του έδειξαν να στηρίζουν αυτήν τη θεωρία.

Ερωτηματολόγιο οδηγεί σε συμπεράσματα
Ο Kevin Nelson βρήκε 55 άτομα που είχαν βιώσει κάποια στιγμή στη ζωή τους επιθανάτια εμπειρία. Η εμπειρία διέφερε πολύ από άτομο σε άτομο. Εξάλλου, δεν υπάρχει κάποιος γενικός ορισμός για το τι είναι μια επιθανάτια εμπειρία. Οι περισσότεροι από τους 55 συμμετέχοντες είχαν βιώσει τέτοιες εμπειρίες κατά τη διάρκεια καρδιακής ανακοπής, ατυχήματος πνιγμού ή τροχαίου δυστυχήματος, ενώ οι υπόλοιποι είχαν βιώσει επιθανάτιες εμπειρίες που είχαν σχέση με δηλητηρίαση, αλλεργικό σοκ, ή ακόμη και χτύπημα από κεραυνό. Ο Nelson επέλεξε ως ομάδα ελέγχου άλλους 55 εθελοντές, οι οποίοι είχαν αντίστοιχα χαρακτηριστικά με την ομάδα του πειράματος, αλλά δεν είχαν βιώσει ποτέ επιθανάτια εμπειρία. Τα μέλη και των δύο ομάδων ρωτήθηκαν για τις εμπειρίες τους σε σχέση με την υπνοπαράλυση, συγκεκριμένα αν πριν κοιμηθούν ή αμέσως μετά το ξύπνημα είχαν βιώσει ποτέ παραισθήσεις, καθώς και αν είχαν δει ποτέ πρόσωπα ή αντικείμενα, ή είχαν ακούσει φωνές, μουσική και ήχους που δεν υπήρχαν στην πραγματικότητα. Έπρεπε επίσης να δηλώσουν αν είχαν ξυπνήσει ποτέ με την αίσθηση ότι ήταν παράλυτοι και ανήμποροι να κινηθούν, ή αν τα πόδια τους είχαν ξαφνικά «κοπεί», ενώ ήταν σε εγρήγορση.
Η έρευνα έδειξε ότι, ενώ στην ομάδα ελέγχου μόνο 13 στους 55 αναγνώρισαν μία τουλάχιστον από αυτές τις εμπειρίες, στην άλλη ομάδα 33 άτομα δήλωσαν ότι είχαν βιώσει παρόμοιες καταστάσεις. Με άλλα λόγια, η υπνοπαράλυση συνέβαινε συχνότερα και σε μεγαλύτερη έκταση στα άτομα εκείνα που είχαν βιώσει επιθανάτια εμπειρία.
Τα αποτελέσματα αυτά έπεισαν το Nelson ότι οι επιθανάτιες εμπειρίες είναι ακραίες μορφές υπνοπαράλυσης και ότι έχουν περισσότερα κοινά στοιχεία με τα όνειρα παρά με το θάνατο. Οι παραισθήσεις στην κατάσταση της υπνοπαράλυσης δημιουργούνται επειδή ο ύπνος REM (Rapid Eye Movement) - η φάση του ύπνου, δηλαδή, κατά την οποία βλέπουμε τα όνειρα - ενεργοποιείται ξαφνικά όταν κανείς είναι έτοιμος να αποκοιμηθεί, ή συνεχίζεται μετά το ξύπνημα, παρ’ όλο που ο εγκέφαλος κατά τα άλλα βρίσκεται σε εγρήγορση. Ο Kevin Nelson έχει επίσης μια εξήγηση γιατί οι επιθανάτιες εμπειρίες είναι σχεδόν πάντα γαλήνιες, ενώ η υπνοπαράλυση συχνά είναι τρομακτική. Σε επικίνδυνες ή απειλητικές καταστάσεις ενεργοποιείται η λεγόμενη «αντίδραση μάχης ή φυγής», η οποία θέτει το σώμα σε συναγερμό και αμβλύνει το φόβο, ώστε να μπορεί κανείς να ενεργεί λογικά. Οι επιθανάτιες εμπειρίες εμφανίζονται ακριβώς σε συνάφεια με τέτοιες σοβαρές κρίσεις, κατά τις οποίες ενεργοποιούνται αγχολυτικοί μηχανισμοί, που, απ’ ό,τι φαίνεται, απομακρύνουν όλες τις δυσάρεστες σκέψεις και εντυπώσεις.

* ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ 'SCIENCE ILLUSTRATED'