Η κληρονομιά που μας άφησε η αφρικανική φυλή Νοκ είναι εκατοντάδες μεγάλα πήλινα αγάλματα και ορισμένα αντικείμενα από σίδηρο. Παρ’ όλο που δεν έχουν έρθει στο φως άλλα ευρήματα, οι αρχαιολόγοι αναπαριστούν την ιστορία ενός λαού, που πριν από 2.500 χρόνια - ανεξάρτητα από την Αίγυπτο και την Καρχηδόνα - είχε αναπτύξει στα νότια της Σαχάρα αξιοσημείωτο πολιτισμό.
 
Τα πήλινα αγάλματα έχουν δυσανάλογα μεγάλα κεφάλια. Το ύψος τους αγγίζει το ενάμισι μέτρο. Τα μαλλιά είναι συνήθως σηκωμένα ψηλά, σε μια περίτεχνη κόμμωση. Τα μάτια έχουν τριγωνικό σχήμα, η ίριδα σημειώνεται με εσοχή, τα φρύδια είναι ψηλά και καμπυλωτά, τα ρουθούνια πολύ μεγάλα. Τα πρόσωπα δείχνουν άλλοτε πολύ θυμωμένα, άλλοτε πάλι σα να ονειροπολούν. Τα πήλινα αγάλματα είναι τουλάχιστον 2.500 ετών. Φιλοτεχνήθηκαν δε από ένα λαό που ζούσε στη σημερινή Νιγηρία, χωρίς καμμία επαφή με τους γνωστούς πολιτισμούς εκείνης της εποχής. Τα πρώτα αγάλματα βρέθηκαν το 1928 κοντά στο χωριό Νοκ. Γι’ αυτό οι αρχαιολόγοι μιλούν για τον πολιτισμό των Νοκ.

Τι να μας διηγούνται άραγε;
Γερμανοί αρχαιολόγοι με επικεφαλής τον καθηγητή Peter Breunig, του Πανεπιστημίου «Γκαίτε» στη Φρανκφούρτη, προσπαθούν να αποκωδικοποιήσουν την αινιγματική παρουσία τους. Ο Γερμανός αρχαιολόγος υποστηρίζει ότι τα ευρήματα μας δίνουν μια εντελώς διαφορετική εικόνα της ιστορίας της Μαύρης Αφρικής. Κατά την άποψή του, πιστοποιούν την πολιτιστική εξέλιξη που ίχνη της εντοπίζουμε αργότερα στη Νοτιοαφρικανική Ένωση.

Η ιστορία αρχίζει το 2000 π.Χ. Εκείνη την εποχή μεγάλη ξηρασία έπληξε την περιοχή, υποχρεώνοντας τους νομάδες-γεωργούς να εγκαταλείψουν τη νότια Σαχάρα για τις σαβάνες της δυτικής Αφρικής. Η ζωή τους δε διέφερε από αυτή των ανθρώπων της Λίθινης Εποχής. Φτάνοντας στις σαβάνες, εγκαταστάθηκαν μόνιμα εκεί, δημιουργώντας μικρούς οικισμούς περιτριγυρισμένους από τόπους βοσκής, όπως μαρτυρούν τα αρχαιολογικά ευρήματα. Στη συνέχεια οι βροχές περιορίστηκαν και σε αυτές τις περιοχές, αναγκάζοντας τους περισσότερους να επιστρέψουν στη νομαδική ζωή και την κτηνοτροφία. Η φυλή Νοκ βρήκε κι άλλες λύσεις, όπως υποστηρίζει ο Peter Breunig. Ο ίδιος βασίζει τη θεωρία του στα εκατοντάδες αγάλματα που ανακαλύφθηκαν.

Η τέχνη από μόνη της δε συνιστά τεκμήριο πολιτισμού υψηλής στάθμης. Ήδη από τη Λίθινη Εποχή έχουμε θαυμάσιες βραχογραφίες με παραστάσεις ανθρώπων και ζώων. Όμως, στην επεξεργασία των συγκεκριμένων αγαλμάτων ακολουθήθηκαν αυστηροί αισθητικοί κανόνες, όπως καταδεικνύεται από το κοινό τους μοτίβο. Εν τούτοις, δεν υπάρχουν δύο αγάλματα απολύτως όμοια. Διαφέρουν έστω και στα γένια, στην κόμμωση ή στα κοσμήματα που φορούν.

Οι αρχαιολόγοι δεν έχουν καταφέρει να βρουν ούτε ένα άγαλμα άθραυστο. Εικάζουν ότι οι Νοκ έσπαζαν τα αγάλματα κατά τη διάρκεια τελετών

Παντού σκόρπια κομμάτια
Σε τι ακριβώς χρησίμευαν αυτά τα αγάλματα; Οι αρχαιολόγοι αδυνατούν να απαντήσουν με σαφήνεια. Ίσως τα κατασκεύαζαν για να τιμήσουν τους προγόνους τους ή να κοσμήσουν χώρους λατρείας. Ο Γερμανός αρχαιολόγος πιστεύει ότι τα έσπαζαν κατά τη διάρκεια κάποιας ιεροτελεστίας, για παράδειγμα κατά τον ενταφιασμό των ατόμων της φυλής. Δεν έχει βρεθεί ποτέ ένα ολόκληρο άγαλμα, παρά μόνο κομμάτια που έχουν συναρμοστεί.

Τόσο η ιεροτελεστία, όσο και ο αριθμός των αγαλμάτων, πιστοποιούν ανεπτυγμένο πολιτισμό. Βρίσκονται διάσπαρτα παντού: στις πλαγιές του βουνού, στις πεδιάδες, στους σκουπιδότοπους της εποχής. Τεράστιες ποσότητες θραυσμάτων έχουν ανακαλυφθεί σε έκταση που υπερβαίνει αυτή της Δανίας. Επομένως η κατασκευή τους θα πρέπει να υπηρετούσε κάποιο συγκεκριμένο σκοπό. Η φυλή Νοκ είχε αναπτύξει κοινωνικό σύστημα που βασιζόταν στον καταμερισμό της εργασίας, με δυνατότητα παράλληλα μαζικής παραγωγής.

Στις χιλιετίες που πέρασαν, η όξινη γη της Νιγηρίας κατέστρεψε κάθε άλλο ίχνος της φυλής Νοκ. Οστά ανθρώπων και ζώων έχουν διαλυθεί, οικισμοί, νεκροταφεία, λατρευτικοί χώροι έχουν εξαφανιστεί. Οι φτωχοί κάτοικοι που διαβιούν σήμερα στην περιοχή, έχουν κατασκάψει την περιοχή για να πουλήσουν τα θραύσματα των αγαλμάτων στη Δύση, που επιθυμεί διακαώς να αυξήσει τα εκθέματα των μουσείων της.

Χρησιμοποιούσαν λίπασμα
Γύρω στο 900 π.Χ., ο πληθυσμός της φυλής των Νοκ αυξήθηκε θεαματικά, κατά πάσα πιθανότητα λόγω της ανάπτυξης της γεωργίας. Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν υπολείμματα από σπόρους κεχριού σε πολύ μεγάλες ποσότητες. Ως εκ τούτου, η κοινωνία τους θα πρέπει να ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη γεωργικά. Πρόσφατα, μάλιστα, ανακάλυψαν ότι οι Νοκ καλλιεργούσαν και βίγνη, ένα είδος φασολιάς που προφυλάσσει τη γη από την ξηρασία, λειτουργώντας παράλληλα ως λίπασμα.

Ορισμένοι αρχαιολόγοι υποθέτουν ότι αυτή η απρόβλεπτη άνθηση του πολιτισμού στη νότια Σαχάρα θα πρέπει να οφείλεται σε επαφές με λαούς που ζούσαν βόρεια, όπως οι Καρχηδόνιοι ή οι Νούβιοι, που από το 600 - 500 π.Χ. κυριαρχούσαν στην περιοχή της Αιγύπτου. Ο Peter Breunig διαφωνεί. Είναι αδύνατο, μας λέει, να διασχίσει κανείς στη Σαχάρα 3.000 χιλιόμετρα χωρίς καμήλες, που ως μεταφορικό μέσο ήταν άγνωστο εκείνη την εποχή.

Ο Γερμανός αρχαιολόγος δηλώνει με σιγουριά ότι τα αγάλματα και τα σιδηρά αντικείμενα αποτελούν έργο των ίδιων των Νοκ. Μαρτυρούν δε την ύπαρξη ενός προηγμένου πολιτισμού που γύρω στο 200 μ.Χ. εξαφανίστηκε από προσώπου γης.

ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "SCIENCE ILLUSTRATED"