Η ανθρώπινη βλακεία είναι πολλών ειδών και διαφόρων μεγεθών. Η μεγαλύτερη και χειρότερη βλακεία είναι ο φανατισμός. Κι από τους φανατισμούς ο πιο επικίνδυνος, όπως αποδεικνύεται ιστορικά, είναι ο θρησκευτικός, ο εθνικός και ο κομματικός φανατισμός.
Κι είναι μεγάλη βλακεία, γιατί ο φανατικός πιστεύει τυφλά σε μια και μοναδική «αλήθεια», τη δική του, αυτήν που του αποκαλύφτηκε... ενορατικά ή του την φύτεψαν κάποιοι άλλοι στο κεφάλι· απόλυτες όμως αλήθειες δεν υπάρχουν· μόνον σχετικές υπάρχουν, καθότι «πάντων χρημάτων (πραγμάτων) μέτρον άνθρωπος, των μεν όντων ως έστιν, των δε ουκ όντων ως ουκ έστιν», όπως δίδασκε ο φιλόσοφος Πρωταγόρας. Ο κάθε άνθρωπος, λοιπόν, από το μεγάλο καθρέφτη της αλήθειας κρατά ένα μικρό γυαλάκι, ένα ψίχουλο, κι είναι γελοίο να πιστεύει πως μέσα σ’ αυτό μπορεί να δει να καθρεφτίζεται ολάκερη η αλήθεια.
Συνήθως ο φανατικός είναι homo unius libri, άνθρωπος, δηλαδή, του ενός βιβλίου κι ίσως και του κανενός βιβλίου· ο ίδιος όμως αισθάνεται ως προς τη μόρφωσή του αυτάρκης, γι’ αυτό οι Λατίνοι έλεγαν: timeo hominem unius libri, φοβούμαι, δηλαδή, τον άνθρωπο του ενός βιβλίου, διότι ο ημιμαθής είναι βλακότερος του αμαθούς κι αυτό διότι ο αμαθής έχει τουλάχιστον επίγνωση της άγνοιάς του και η συνειδητοποίηση της άγνοιάς του μπορεί να τον οδηγήσει στη γνώση.
Ο φανατικός δεν αισθάνθηκε ποτέ την ανάγκη να στηρίξει την αλήθεια που πιστεύει σε λογικές αποδείξεις, σε ιστορικά δεδομένα ή επιστημονικά συμπεράσματα· η αλήθεια του είναι αυταπόδεικτη ή αλλιώς δόγμα· αισθάνεται σαν ο «εκλεκτός» που ο θεός του αποκάλυψε την απόλυτη αλήθεια.
Γι’ αυτό και δεν καταδέχεται να προσέλθει σε διάλογο με τις αλήθειες των άλλων· κι αν κάποτε προσέλθει, κλείνει αυτιά και μάτια κι έχει μονάχα το στόμα του ανοιχτό για να υπερασπίσει τη δική του αλήθεια. Κι ας λέγει ο Ευάγγ. Παπανούτσος ότι «στον αληθινό διάλογο δεν πάμε να σώσουμε τις ιδέες μας, πάμε για να σώσουμε την αλήθεια».
Γι’ αυτόν οι αλήθειες των άλλων δεν υπάρχουν κι αυτοί που έχουν διαφορετική άποψη καλό είναι να... σωπάσουν κι ει δυνατόν διά παντός!
Η ανθρώπινη ιστορία έχει στιγματιστεί από την… «διαλεκτική» τέτοιων φανατικών: «εξοστρακισμοί» και «προγραφές» πολιτικών αντιπάλων, δίκες και εκτελέσεις δήθεν «πρακτόρων του εχθρού», «επαναστάσεις που τρώνε τα παιδιά τους», εμφύλιες διαμάχες και αιματηρές συγκρούσεις, «ιερές εξετάσεις» και «ιερές πυρές», όπου καίγονταν άνθρωποι, αιρετικοί, που είχαν διαφορετική άποψη από τους κρατούντες, ή βιβλία. Ολόκληρα έθνη φανατίστηκαν από επιτήδειους προπαγανδιστές και μεταμορφώθηκαν σε τυφλές αγέλες που εκτελούσαν τις απάνθρωπες εντολές των κυρίων τους, πότε για την κυριαρχία της «αρίας φυλής», πότε για την κραταίωση του «περιούσιου λαού του Κυρίου», για τη συντριβή του «άξονα του κακού», για το βίαιο εκχριστιανισμό των ιθαγενών και τον εξισλαμισμό των απίστων.
Κι όταν κάποιες φορές η ζωή διέψευδε τα σχέδια του άρρωστου μυαλού τους, οι υπεύθυνοι ή οι συνυπεύθυνοι για τις εκατόμβες των αδικοχαμένων προσπαθούσαν να εξιλεωθούν με «αυτοκριτικές», με καθαιρέσεις των ηγετών τους και κατεδαφίσεις των ανδριάντων των μέχρι χθες «ημιθέων» τους, με «αναθεωρήσεις» και αναθέματα σ’ αυτούς που τους παρέσυραν! Και οι πιο... γενναιόδωροι απέναντι στα θύματά τους, ζητούσαν συγγνώμη από τους νεκρούς που άφησαν στο πέρασμά τους· οι νεκροί όμως δε συγχωρούν και θα συνεχίζουν να στοιχειώνουν τον ύπνο τους. «Στερνή μου γνώση», λοιπόν, «να σε είχα πρώτα».
Το τραγικό όμως για την ανθρωπότητα είναι ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται και οι φανατισμοί καλά κρατούν και στην εποχή μας, παρά τα δεινά που γνώρισε εξ αιτίας τους και η χώρα μας και ο κόσμος γενικότερα.
Έτσι επιβεβαιώνεται η ρήση του Εγέλου ότι «η ιστορία διδάσκει ό,τι ο άνθρωπος δε διδάσκεται από την ιστορία». Η δημοκρατία που στηρίζεται στην κριτική σκέψη των πολιτών της, στη συνείδηση κοινωνικής ευθύνης τους, στην ανεκτικότητα απέναντι στη διαφορετικότητα των άλλων, που επιτρέπει την αρμονική συμβίωση ανθρώπων με διαφορετικές απόψεις, ιδέες, ακόμα και συμφέροντα, περνά σοβαρή κρίση εξ αιτίας της δράσης των φανατικών. Το σύγχρονο φαινόμενο της τρομοκρατίας αμφισβητεί όλες τις αρχές της και προσβάλλει τους θεσμούς και τους κανόνες της. Μικρές ομάδες φανατικών - άνθρωποι κι εδώ του ενός ή του κανενός βιβλίου - έχουν βάλει ως στόχο να τρομοκρατήσουν την κοινωνία και να την… αναμορφώσουν σύμφωνα με τη δική τους... θεόσταλτη (;) «αλήθεια» ή θεωρία. Ακόμα όμως κι αν είχαν παραλάβει από το όρος Σινά την «αλήθεια» που πρεσβεύουν, όπως ο Μωυσής τις δέκα εντολές, αυτό δεν τους δίνει το δικαίωμα να αυτοανακηρύσσονται σε υπέρτατους δικαστές και εκτελεστές θανατικών ποινών, γι’ αυτούς που δε συμφωνούν με τις δικές τους απόψεις.
Τελειώνοντας, ήθελα να τους ρωτήσω: είναι τόσο βέβαιοι για την ορθότητα της πίστης τους, είναι τόσο σίγουροι ότι κατέχουν το άπαν της αληθείας, ώστε να θυσιάζουν στο βωμό της ανθρώπινες ζωές αλλά και τη δική τους ζωή ή ελευθερία; Δε φοβούνται τον... άδικο θάνατο, το δικό τους και των άλλων, των θυμάτων του φανατισμού τους;
Αναλογίστηκαν άραγε ποτέ μήπως κάνουν λάθος;