Αθανάσιος Καλαμάτας
Σπουδή στον Βενιαμίν Λέσβιο
Μυτιλήνη 2010, σελ. 85

Τέσσερα κείμενά του, που εξετάζουν τη θέση του μεγάλου Διδασκάλου του Γένους, του Βενιαμίν του Λεσβίου, με το Νεοελληνικό Διαφωτισμό, δημοσιευμένα κατά την περίοδο 2000 - 2009, συγκέντρωσε σ’ ένα βιβλίο ο γνωστός θεολόγος, ερευνητής και συγγραφέας Θανάσης Καλαμάτας.
Οι τίτλοι των τεσσάρων μελετών είναι: α) Βενιαμίν ο Λέσβιος - Αθανάσιος ο Πάριος. Το χρονικό μιας ιδεολογικής διαμάχης. Πρόταση ερμηνείας της, β) Ορθόδοξη Εκκλησία και Διαφωτισμός. Ταύτιση και απόκλιση δύο αντιτιθέμενων κόσμων. Η περίπτωση του Βενιαμίν Λεσβίου σε σχέση με τον Ευγένιο Βούλγαρη, γ) Ο Βενιαμίν Λέσβιος στη θεώρηση της λεσβιακής ιστοριογραφίας, δ) Ορθόδοξη Εκκλησία και Διαφωτισμός.
Σε παράρτημα δίνεται κατατοπιστικό βιογραφικό σχεδίασμα του Βενιαμίν Λεσβίου και μια πολύ αναλυτική βιβλιογραφία.
Για το περιεχόμενο των κειμένων διαβάζουμε στον πρόλογο του συγγραφέα: «Στα τρία πρώτα κείμενα επιχειρείται μια πρώτη απόπειρα προσέγγισης ενός λογίου διδασκάλου του Γένους, του Βενιαμίν Λεσβίου, που στην ιστορική έρευνα έχει καταγραφεί στο χώρο των διαφωτιστών λογίων. Η διοίκουσα γραμμή των εν λόγω κειμένων συνοψίζεται στη θέση ότι είναι πια καιρός η τριβή μας με τον Βενιαμίν Λέσβιο να γίνει πιο δυναμική, να τολμήσουμε, γι’ αυτόν τον ιδιότυπο διδάσκαλο του 18ου αιώνα, να διανοίξουμε περισσότερο το κέλυφος της λογιοσύνης του, να συνομιλήσουμε μαζί του και να τον αναγνώσουμε, με τέτοιο τρόπο, ώστε κάποτε να βρεθούμε στη θέση να αποτιμήσουμε την προσφορά του, με βάση τη μακρά διάρκεια των γεγονότων του 18ου αιώνα. Οι προϋποθέσεις για το εγχείρημα αυτό είναι πολλές. Τα ιστορικά τεκμήρια είναι περισσότερο από ποτέ άλλοτε διαθέσιμα. Με κόπο, επιμονή και με ερμηνευτικό ζήλο οφείλουμε να ξεφύγουμε από τους “περιγραφικούς αναμηρυκασμούς” και να μελετήσουμε τον Βενιαμίν όπως του αξίζει: ως ένα λόγιο των προεπαναστατικών και μετεπαναστατικών χρόνων διεκδικητικό, που με την εθνοδιαφωτιστική και παιδαγωγική συνεισφορά του προκάλεσε ρήγματα σε ζητήματα παίδευσης του Γένους και που με το φιλοσοφικό και τον επιστημονικό στοχασμό του κατάφερε να εισαγάγει άγνωστες πτυχές ενός πολιτισμού (δυτικού), ο οποίος, κατά βάση, υπήρξε βέβαια ξένος προς την ιδιοπροσωπία της καθ’ ημάς Ανατολής, είχε όμως μερικά στοιχεία που ρωμαλέα κατά τους δύο τελευταίους αιώνες γονιμοποίησαν τον πνευματικό βίο του Νέου Ελληνισμού. Το τελευταίο κείμενο το οποίο δημοσιεύθηκε στο αφιέρωμα «Το ανολοκλήρωτο 1821» του μαχητικού περιοδικού «Manifesto», επιχειρεί να ερμηνεύσει το πρόβλημα ταυτότητας του Νεώτερου Ελληνισμού κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων.»