Η μετάδοση ειδήσεων, πληροφοριών και γνώσεων είναι σύμφυτη με την εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας. Βέβαια οι ζωολόγοι και άλλοι ειδικοί επιστήμονες υποστηρίζουν πως και άλλα ζωικά είδη, που ζουν σε αγέλες ή σε πολυμελείς ομάδες, έχουν δημιουργήσει συστήματα μετάδοσης πληροφοριών. Τα θηλαστικά και τα πουλιά, με κραυγές, ή κατάλληλες κινήσεις πληροφορούν τα άλλα μέλη της αγέλης για επερχόμενους κινδύνους ή για τροφές που βρήκαν. Οι μέλισσες και τα μυρμήγκια έχουν ακόμα πιο ανεπτυγμένα συστήματα μετάδοσης πληροφοριών, που στηρίζονται σε συνδυασμό οσμών, κινήσεων και επαφής των κεραιών τους, ο άνθρωπος όμως ξεπερνά όλα τα λοιπά ζώα στον τομέα αυτόν, κυρίως γιατί διαθέτει το χάρισμα του λόγου.
Για αμέτρητους αιώνες η μετάδοση γνώσεων και πληροφοριών γινόταν προφορικά, από άνθρωπο σε άνθρωπο ή από έναν άνθρωπο (τον διαλαλητή, τον κήρυκα, τον ντελάλη) σε πλήθη ανθρώπων. Η εφεύρεση της γραφής έδωσε μονιμότερο χαρακτήρα στις μεταδιδόμενες πληροφορίες. Έπαψαν να είναι «έπεα πτερόεντα» και έγιναν γραπτά κείμενα. Θα περάσουν πολλοί ακόμα αιώνες, όταν η εφεύρεση της τυπογραφίας, από τη μια και η δίψα για γνώσεις και πληροφορίες που γέννησε ο Διαφωτισμός, από την άλλη, κατέληξαν στις πρώτες εφημερίδες.
Για 200 και πάνω χρόνια η εφημερίδα (και γενικότερα το περιοδικώς κυκλοφορούν έντυπο), ήταν ο μόνος τρόπος μετάδοσης ειδήσεων και πληροφοριών. Από τα μέσα του 19ου αιώνα, όμως, σειρά τεχνικών ανακαλύψεων στους τομείς της φυσικής και της χημείας, δημιούργησαν την ενσύρματη και κατόπιν ασύρματη τηλεγραφία και τηλεφωνία, τη φωτογραφία και τον κινηματόγραφο, με ένα λόγο θεμελίωσαν τις τηλεπικοινωνίες, που έφεραν πραγματική επανάσταση στον τρόπο μετάδοσης των ειδήσεων, των πληροφοριών και των γνώσεων. Ο πλανήτης μας ενοποιήθηκε και ο ρυθμός της ζωής επιταχύνθηκε αφάνταστα.
Το επόμενο βήμα ήταν η ραδιοφωνία και η τηλεόραση. Ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθμός λειτούργησε το 1920 και η πρώτη δοκιμαστική τηλεοπτική εκπομπή έγινε το 1927, αλλά για πραγματική τηλεόραση μπορούμε να μιλήσουμε μόνο μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Αμέσως μετά τον πόλεμο επίσης, είχαμε και τον πρώτο ηλεκτρονικό υπολογιστή, τον γνωστό με το όνομα ENIAC, τεράστιο σε μέγεθος (έπιανε ολόκληρο δωμάτιο) και φοβερά ενεργοβόρος. Και όμως, μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια φτάσαμε στους προσωπικούς υπολογιστές, που το μέγεθός τους συνεχώς ελαττώνεται ενώ οι εκπληκτικές δυνατότητές τους συνεχώς επαυξάνονται.
Το επόμενο στάδιο της τεχνολογικής εξέλιξης ήταν η δημιουργία του Διαδικτύου, που είναι γνωστότερο με την αγγλική ονομασία του Ιντερνέτ. Ξεκίνησε με καθαρά στρατιωτικούς και κατασκοπευτικούς σκοπούς το 1969, στις ΗΠΑ, με την ονομασία APRANET, αλλά σε λιγότερο από 20 χρόνια γνώρισε παγκόσμια διάδοση, έγινε τελείως αυτόνομο και εν πολλοίς ανεξέλεγκτο. Σήμερα έχει μεταβληθεί σε πολυδύναμη πηγή πληροφοριών και γνώσεων και ισχυρότατο μέσο επικοινωνίας αλλά και ψυχαγωγίας.
Εδώ ακριβώς βρίσκεται το «ζουμί». Όπως όλοι ξέρουμε ή έστω υποπτευόμαστε, η τηλεόραση είναι ένα από τα τρία ισχυρότερα μέσα επιβολής της εξουσίας των ισχυρών. Τα άλλα δύο είναι το χρήμα και το ποδόσφαιρο. Αν το καλοεξετάσετε, θα συμφωνήσετε πως οι απανταχού της γης ισχυροί ελέγχουν οπωσδήποτε κάποιον τηλεοπτικό σταθμό, είναι πρόεδροι ή μάλλον ιδιοκτήτες μιας ποδοσφαιρικής ομάδας και κατέχουν κρίσιμα πακέτα μετοχών σε κάποιο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα. Με τα τρία αυτά μέσα επηρεάζουν την κοινή γνώμη, ελέγχουν την οικονομική ζωή της χώρας και χειραγωγούν τις εκάστοτε κυβερνήσεις της.
Το διαδίκτυο και η κινητή τηλεφωνία οπωσδήποτε σε κάποιους προσπορίζουν τεράστια κέρδη, αλλά έχουν ξεφύγει από τον ολοκληρωτικό έλεγχο των εξουσιαστών και στο σημείο αυτό μοιάζουν κάπως με τα έντυπα. Εφημερίδα και περιοδικό μπορεί να βγάλει ο καθένας. Το διαδίκτυο είναι επίσης ανοιχτό στον καθένα και σχεδόν ένας στους δύο ανθρώπους κατέχει κινητό τηλέφωνο, με το οποίο δεν επικοινωνεί μόνο με άλλους ανθρώπους αλλά φωτογραφίζει και κινηματογραφεί.
Από την αρχή που κυκλοφόρησαν οι πρώτες εφημερίδες θεσπίστηκαν και οι πρώτοι νόμοι ελέγχου και λογοκρισίας τους και βέβαια οι κατά καιρούς και τόπους δικτατορίες διέθεταν ειδικούς μηχανισμούς για αυτόν το σκοπό. Με το διαδίκτυο και την κινητή τηλεφωνία, όμως, ο έλεγχος και η λογοκρισία είναι σχεδόν αδύνατο να εφαρμοστούν. Το αποδεικνύουν οι επίμονες, αλλά χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα, προσπάθειες που κάνουν ολοκληρωτικά ή απολυταρχικά καθεστώτα, όπως της Κίνας του Ιράν ή της Σαουδαραβίας, να τα θέσουν κάτω από τον έλεγχό τους.
Γιατί εδώ συγκρούονται δυο αντίθετα συμφέροντα: η επιθυμία ελέγχου και καθοδήγησης της γνώσης και της πληροφορίας και η επιθυμία μεγάλων χρηματικών κερδών και φυσικά στη σύγκρουση αυτή το χρήμα πάντοτε νικά. Είναι περίπου αυτό που είπε ο γερο-Κάρολος: Ο καπιταλιστής είναι πρόθυμος να σου πουλήσει το σκοινί που θα τον κρεμάσεις φτάνει να βγάλει μεγάλο κέρδος.
Πιστεύω πως στη διαμάχη μεταξύ τηλεόρασης και διαδικτύου θα νικήσει το δεύτερο. Ήδη, αν πιστέψουμε στις στατιστικές, η νεολαία εγκαταλείπει την τηλεόραση και στρέφεται στο διαδίκτυο. Χωρίς να παραγνωρίζω τους κινδύνους που κρύβει το τελευταίο για τα νέα παιδιά (εθισμός, άχρηστα παιχνίδια, πορνογραφία κ.ά.), πιστεύω πως είναι λιγότερο επιβλαβές από την τηλεόραση. Η τηλεόραση σε καθηλώνει στον καναπέ σου, σε απομονώνει από τους γύρω σου και σε μετατρέπει τελικά σε παθητικό θεατή, πειθήνιο υπήκοο και άκριτο καταναλωτή όσων σου διαφημίζει. Ένα κι ένα για τους αγράμματους και τους υπανάπτυκτους. Σιγά-σιγά θα συνειδητοποιήσουμε πως όσοι σήμερα δεν έχουν πρόσβαση στην Πληροφορική και στο Διαδίκτυο, αποτελούν τους αναλφάβητους του 21ου αιώνα.

*O Δημήτρης Σαραντάκος γεννήθηκε στη Mυτιλήνη, σπούδασε χημικός μηχανικός και μετά τη συνταξιοδότησή του εκδίδει το σατιρικό περιοδικό «το Φιστίκι» και κάνει τον συγγραφέα. Το τελευταίο (δέκατο στη σειρά) βιβλίο του «Μαθητές και δάσκαλοι» -Μυτιλήνη 2008 - κυκλοφορεί από τις εκδόσεις "το Φιστίκι".