Η γιαγιά μου η Ματίνα, με τη σπιρτάδα και αθυροστομία εκ της επτανησιακής καταγωγής της, μας έλεγε στα μικράτα μας, με σοφία, για τη Ζωή: «έλαχε σου, …κάτσε φα ‘τα, το θέμα είναι στο μαγείρεμα…». Ως Έθνος ή λαό ή πατρίδα (διαλέξτε, επειδή εγώ έχω μπερδευτεί κάπως με την τρέχουσα συμβολική του α-πολιτίκ κομματικού Λόγου), μας έλαχε Μνημόνιο και το «θέμα είναι στο μαγείρεμα», με άλλα λόγια στην άρθρωση σαφούς πολιτικού Λόγου και στρατηγικής βάθους έναντι της πολύπλευρης Κρίσης που μαστίζει τη χώρα. Επ’ αυτών θα κριθεί το πολιτικό σύστημα και κυρίως η Κυβέρνηση. Φοβούμαι ότι προς το παρόν, ως προς αυτό το μέγα ζητούμενο, έχουμε μπερδέψει τα πρόσκαιρα διοικητικά μέτρα με τα μέσα άσκησης πολιτικής και τους τελικούς στρατηγικούς στόχους. Αν κάτι έχει να προσφέρει η Κρίση (και κάθε Κρίση είναι και χρήσιμη εν τέλει στο βαθμό που καταδεικνύει τα όρια, τις παθογένειες και την ευστάθεια του υπό διαταραχή συστήματος) είναι το να διαπιστώσουμε συλλογικά την εμβέλεια και την κατεύθυνση των αναδιατυπωμένων στόχων μας. Ειδικότερα για την Κυβέρνηση των «αντιεξουσιαστών στην εξουσία», το κριτήριο της νομιμοποίησης των πράξεων και αποφάσεών της δεν είναι δημοψηφισματικού χαρακτήρα, όπως με περισσό λαϊκισμό προτείνει η άνευ προσανατολισμού Αριστερά, αλλά η έλλογη αξιολόγηση εκάστου πολίτη για το πώς ασκεί την εξουσία που της παρείχε απλόχερα ο ελληνικός λαός. Διότι εφόσον αποδειχθεί «φτωχή στις συλλήψεις της, φειδωλή στις μεθόδους της, μονότονη στις πρακτικές που χρησιμοποιεί, ικανή μόνο να θέτει όρια, κεντροθετημένη μόνο στη διατύπωση του νόμου και στη λειτουργία της απαγόρευσης…», τότε θα πρόκειται για μια κλασσική σύλληψη της εξουσίας, βασισμένη στο κατασταλτικό-νομικό πρότυπο, εκ των πραγμάτων περιοριστική, όπως εδώ και δεκαετίες μας έχει προαναγγείλει ο Φουκώ…
Κλασσικό παράδειγμα μείγματος μέτρων, μέσων και απροσδιορίστων στόχων πολιτικής είναι οι «συγχωνεύσεις» θεσμικών οντοτήτων του Κράτους: το είδαμε στην περίπτωση των ΟΤΑ, το βλέπουμε στην περίπτωση των Τραπεζών και νεφελωδώς διαρρέεται στην περίπτωση των ΑΕΙ/ΤΕΙ· όλα αυτά κάτω από την αρχαιολάγνο συμβολική επίκληση του Καλλικράτη… Ως εμφανίζεται ή παρουσιάζεται στον εν ζάλη ευρισκόμενο Έλληνα πολίτη το θέμα, μέσα από τη διαμεσολάβηση των Μ.Μ.Ε., μια συγχώνευση είναι εξ ορισμού «καλή» στο βαθμό που επιφέρει οικονομία κλίμακας σε διάφορα μεγέθη (π.χ. λειτουργικό κόστος) ή αυξάνει την αποτελεσματικότητα του νέου φορέα στο βαθμό που συνενώνει δυνάμεις και πόρους. Είναι όμως αυτό τόσον αυτονόητο για τα πάντα, όσον η απόλυτη επικράτηση της λογικής της ποσότητας έναντι αυτής της ποιότητας προδικάζει; Η εμβέλεια και αποτελεσματικότητα του εγχειρήματος είναι άραγε οριζόντια, ανεξαρτήτως πεδίου εφαρμογής του; Ο «Καλλικράτης» της Διοίκησης, ως πρωτευόντως χωροταξικό σχήμα, έχει σοβαρές πιθανότητες επιτυχίας· πιθανότατα ήταν αναγκαία αναδιάρθρωση της Διοικητικής μηχανής του Κράτους. Θα κριθεί βεβαίως εκ του αποτελέσματος, αλλά εκκινεί με σοβαρές θεωρητικές προοπτικές. Ο «Καλλικράτης» των τραπεζών, αντιθέτως, μπάταρε πριν καν προλάβει να εκφωνηθεί, μόλις τα περιβόητα stress tests κατέδειξαν ότι η συγχώνευση αφορά στα «σαπάκια» του τραπεζικού συστήματος… Όταν όμως μιλάμε για «Καλλικράτη» των ΑΕΙ, τα πράγματα καθίστανται ιδιαιτέρως σοβαρά, διότι εδώ πλέον αναφερόμαστε σε πολύ «βαθιά νερά» των κοινωνικών προσλήψεων της ελληνικής οικογένειας, σε δυσθεώρητα ύψη ιδιωτικής δαπάνης -και κατ’ ασθμαίνοντα τρόπο δημόσιας- στην Ελλάδα, πρωτευόντως όμως στο -δήθεν- στρατηγικό στόχο της Ελληνικής Πολιτείας για την κοινωνική ανέλιξη του πολίτη, τη βελτίωση του ανθρώπινου δυναμικού, την υποστήριξη της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας και την κατάληψη βελτιωμένης θέσης στο διεθνή καταμερισμό της εργασίας. Εδώ πια το θέμα δεν είναι εάν η ιστορική Κάτω Ραχούλα θα έχει τον ίδιο δήμαρχο με την ηρωική Άνω συνονόματή της, αλλά το πώς θα είναι η ελληνική κοινωνία σε 20 - 30 χρόνια από σήμερα!
Το Υπουργείο Παιδείας προχωρά σε μια μετα-πολιτική αναδιάρθρωση του «χάρτη» της Ανώτατης Παιδείας, χωρίς:
1. να το λέει ευθέως κι ευθαρσώς, αλλά διαρρέοντας πληροφορίες και ενημέρωση μέσω προθύμων Μ.Μ.Ε. και ακαδημαϊκών διαμεσολαβητών, οι οποίοι συνεισφέρουν δρομέως στο κλίμα της «ανάγκης σωτηρίας των ΑΕΙ από την τρέχουσα απαξίωσή» τους και η οποία έχει δημιουργηθεί σε μεγάλο βαθμό από τους ίδιους…
2. να τοποθετείται επί των εγγενών διλημμάτων περί την Ανώτατη Παιδεία, τα οποία ειρήσθω εν παρόδω δημιούργησαν οι προγονικές του Κυβερνήσεις· με άλλα λόγια: (1) τη μαζική πρόσβαση στα ΑΕΙ έναντι της ακαδημαϊκής αριστείας τους, (2) την ακαδημαϊκή ανάπτυξη έναντι της περιφερειακής ανάπτυξης και (3) την κοινωνική πολιτική έναντι της ακαδημαϊκής πολιτικής…
3. να αντιλαμβάνεται ότι ο Καλλικράτης ως σύμβολο αρχιτέκτονος νοηματοδοτεί εμμέσως μια χωροταξική αναδιάταξη με έφεση στο μέτρο, πλην όμως το πρόβλημα της Παιδείας δεν είναι ούτε γεωγραφικό ούτε οικονομικό, αλλά πρόβλημα σκληρής Λογικής και στρατηγικών αποφάσεων. Αριστοτέλη χρειαζόμαστε, κι όχι Καλλικράτη στην Παιδεία…
Η πρόσφατη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων των ερευνητικών επιδόσεων των ελληνικών ΑΕΙ, την τελευταία 10ετία παγκοσμίως, προσφέρει αμείλικτα ερωτήματα, του είδους που δεν μπορούν να αποφύγουν οι συνομιλητές του Υπουργείου, που προετοιμάζουν τη μεταρρυθμιστική έκπληξη του επερχόμενου Σεπτεμβρίου. Η έρευνα αιχμής γίνεται στα περιφερειακά ΑΕΙ και όχι σε αυτά του κέντρου. Τελεία!
Άρα, με ποια κριτήρια θα γίνουν οι συγχωνεύσεις; Πώς θα γίνουν οι οικονομίες κλίμακας; Μήπως θα καταργήσουμε τα εκ των στερεοτύπων μη δημοφιλή τμήματα και ιδρύματα, τα οποία όμως αριστεύουν διεθνώς; Θα αξιολογήσουμε την αναγκαιότητα των γνωστικών αντικειμένων για το μέλλον αυτής της κοινωνίας ή θα διατηρήσουμε, σε μια περιοριστική λογική, τα εκ της ελληνικής αδρανείας δήθεν σημαντικά - και κεντρικά -, που παράγουν ανέργους; Θα αξιολογήσουμε τη συνολική ακαδημαϊκή-ερευνητική επίδοση, πέραν των βάσεων εισαγωγής, ή θα περιορισθούμε στα τετριμμένα, πλην πολιτικώς ισχυρά, μοντέλα, ανεξαρτήτως των κακών επιδόσεών τους;
Αυτά και άλλα πολλά είναι ερωτήματα από τα οποία ουδείς θα διαφύγει, όση διαβούλευση και μεθόδευση χρησιμοποιήσει, με ή χωρίς opengov! Καλόν είναι να το καταλάβει από τώρα η Ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας, γιατί το ελληνικό Πανεπιστήμιο δεν αντέχει άλλη «φωτιά»… Ειδάλλως, το μόνο που θα συγχωνεύσει θα είναι αποκαΐδια, κι είναι μέγα κρίμα κι ιστορικό λάθος! Άσε που ο Φουκώ παραμονεύει από το υπερπέραν…

* Ο καθηγητής Ανδρέας Ι. Τρούμπης είναι πρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου.