Το φαινόμενο NIMBY (Not In My Backyard - όχι στην αυλή μου) από τη δεκαετία τού ’80 έχει απασχολήσει έντονα τη διεθνή βιβλιογραφία σε θέματα σχεδιασμού-χωροθέτησης δραστηριοτήτων. Το φαινόμενο αυτό χαρακτηρίζει τις κοινωνικές αντιδράσεις σε «ανεπιθύμητες» δραστηριότητες, δραστηριότητες που χαρακτηρίζονται ως LULU (Locally Unwanted Land Uses - τοπικά ανεπιθύμητες χρήσεις γης). Τα NIMBY και LULU έδωσαν έμπνευση στην εύρεση και άλλων εύηχων ακρωνυμίων στην προσπάθεια των πολιτικών επιστημόνων να ερευνήσουν κοινωνικές συμπεριφορές, όπως τα φαινόμενο BANANA (Build Absolutely Nothing Anywhere Near Anyone - χτίζουμε απολύτως τίποτα, πουθενά, κοντά σε κανέναν) και NOPE (Not On Planet Earth - όχι στον πλανήτη Γη) κ.λπ..
Και στην τοπική μας κοινωνία τα φαινόμενα αυτά είναι γνωστά. Ένα απλό παράδειγμα είναι η τοποθέτηση των κάδων στην πόλη μας. Όπου και να μπει ο κάδος, κάποιος γείτονας θα ενοχληθεί. Οι κάδοι μεταφέρονται από δρόμο σε δρόμο και οι οδοκαθαριστές πολλές φορές τούς χάνουν από τα ματιά του. Είναι επίσης πιθανό ο «θιγόμενος» να πάρει τηλέφωνο σε κάποιο γνωστό του από τη δημοτική αρχή και να προσπαθήσει να αλλάξει την τοποθεσία του κάδου. Όπως όλοι ξέρουμε, ο «γνωστός» θα του κάνει τη χάρη και θα δώσει εντολή να τοποθετηθεί κάπου αλλού ο κάδος, κάνοντας έτσι το έργο της συλλογής ιδιαίτερα δύσκολο, μια και οι θέσεις που προτείνεται να τοποθετηθούν οι κάδοι δεν ήταν τυχαίες και αποτελούν προϊόν σκληρής επιστημονικής έρευνας.
Ο βιολογικός της Μυτιλήνης για πολλά χρόνια μεταφερόταν γύρω - γύρω από την πόλη, είχε προταθεί μάλιστα να χωροθετηθεί σε περιοχή μετά από το αεροδρόμιο ώστε να μην κινδυνεύει από κανένα φαινόμενο NIMBY, και θυμάμαι ακόμα το δάσκαλό μας στο Τμήμα Περιβάλλοντος καθηγητή Κ. Χαλβαδάκη να λέει αστειευόμενος ότι εάν είναι να ταξιδέψει 15 χιλιόμετρα το σ#@τό για να φτάσει στο βιολογικό, τότε με τη φυσική διαδικασία μετά από τόσο ταξίδι θα έχει γίνει νεράκι. Τελικά η χωροθέτηση έγινε στην περιοχή του Καρά Τεπέ και εξ αιτίας της πολύ καλής λειτουργίας του από τη ΔΕΥΑΜ, τόσα χρόνια δεν έχει ακουστεί το παραμικρό παράπονο.

Μετά θέλαμε να κάνουμε ΧΥΤΑ. Εκεί ήμασταν τυχεροί, καθώς βρέθηκε η χρυσή τομή επιλογής ενός χώρου στο κέντρο του νησιού, μακριά από όλους, που κανείς δεν ξέρει πού είναι, στα σύνορα τριών δήμων, που οι περισσότεροι από όσους ασχολούνται με την πολιτική στον τόπο μας δεν έχουν ποτέ επισκεφτεί (άλλωστε, ακόμα δεν υπάρχει άσφαλτος στο δρόμο). Σε λίγα χρόνια, βέβαια, ο ΧΥΤΑ θα έχει γεμίσει και θα τρέχουμε και πάλι για νέα χωροθέτηση, με νέα παράπονα των ευαισθητοποιημένων πολιτών κ.λπ.. Ο ΧΥΤΑ για την ώρα εντέχνως χρησιμοποιείται ως μπόνους «οχλούσας δραστηριότητας» για κάποιους από τους κατοίκους της περιοχής του Μανταμάδου, έτσι ώστε να διώχνουν μακριά από την περιοχή τους οποιαδήποτε άλλη LULU.
Πριν λίγα χρόνια αντιμετωπίσαμε και στη Μυτιλήνη ένα φαινόμενο LULU, με την εγκατάσταση ενός παρατήματος του ΟΚΑΝΑ στην Επάνω Σκάλα, με τον «ξεσηκωμό» των κατοίκων (και γειτόνων μου) που δεν μπορούσαν να αντέξουν άλλη μια «οχλούσα» δραστηριότητα στην περιοχή τους! Το θέμα δεν προχώρησε και όλοι έμειναν ευχαριστημένοι, εκτός βέβαια από τους πάσχοντες ναρκομανείς της πόλης μας, που έχασαν μια ευκαιρία στήριξής τους. Οι πολιτικό ταγοί του τόπου μας αντιμετωπίζουν τις καυτές πατάτες με τη γνωστή μικροπολιτική μέθοδο. Δε γινόμαστε κακοί με κανέναν και όλοι είναι ευχαριστημένοι. Δε φοβούνται να αναλώνονται σε εντυπωσιακές λαϊκίστικες συγκρούσεις σε δημοτικά και περιφερειακά συμβούλια, ελπίζοντας ότι με αυτόν τον τρόπο θα κερδίσουν λίγα παραπάνω «χαρτιά» (τα ψηφοδέλτια, όπως έμαθα και εγώ να, χυδαία, αποκαλούνται οι ψήφοι στην «πολιτική» αργκό). Παρακολουθούμε διαξιφισμούς και διαφωνίες για το τίποτα και χωρίς λόγο, χάνοντας την ουσία των θεσμών, που θα έπρεπε να υπηρετούν. Από την άλλη, οι πολίτες/πολιτικοί εμφανίζονται σε άλλες περιπτώσεις να υπερασπίζονται φανατικά και με σθένος το φυσικό περιβάλλον όταν έρχεται μια «οχλούσα» δραστηριότητα στην περιοχή τους, ενώ μπορεί την ίδια στιγμή να διαμαρτύρονται για τους περιορισμούς που υπόκεινται οι ιδιοκτησίες που βρίσκονται σε φυσικές περιοχές και δεν μπορούν να κτίσουν τα πάντα.

Τα Καταφύγια Άγριας Ζωής αποτελούν ένα πρόσφατο παράδειγμα, καθώς η αλλαγή της χωροθέτησής τους στο νησί της Λέσβου καταγγέλθηκε ως «αντιαναπτυξιακή και αντιεπιστημονική διαδικασία» από την πλειοψηφία των δημοτικών αρχόντων, ενώ όταν τους συνέφερε να τα χρησιμοποιήσουν για την υιοθέτηση άλλων συμφερόντων, φώναζαν για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και των περιοχών «Νατούρα» του νησιού μας που απαιτούν προστασία. Χαρακτηριστική ήταν η ατάκα ενός επιφανούς μέλους πολιτικού κόμματος του νησιού μας, όταν λίγα χρόνια πριν του ζήταγα να πάρουν πρωτοβουλίες στο κόμμα του για την προστασία των υγροτόπων στο νησί μας και μου είπε «ας αφήσουμε τον κοσμάκη να κτίσει το εξοχικό του» (έστω και εάν είναι αυθαίρετο!!!).
Μέσα από αυτήν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, γνήσιες και ανιδιοτελείς ενστάσεις-αντιρρήσεις επί της χωροθέτησης δραστηριοτήτων αντιμετωπίζονται από την κεντρική εξουσία (αλλά και από τους πολίτες πολλές φορές) ως NIMBY, «καθώς αποτελούν φρένο στην ανάπτυξη κ.λπ. κ.λπ.». Από την άλλη πλευρά, η δυσλειτουργία της κρατικής μηχανής και των ελεγκτικών μηχανισμών έχουν οδηγήσει τους πολίτες στο να μην εμπιστεύονται τίποτα και κανέναν, οπότε είναι εύκολο να παρασύρονται σε σύνδρομα NIMBY και BANANA. Ο πολίτης έχει μάθει να λειτουργεί σε ένα σύστημα διαφθοράς και μικροσυμφερόντων και αδυνατεί να σκεφτεί τη λειτουργία ενός κράτους που θα τον υπηρετεί. Ας θυμηθούμε ότι η λέξη «υπουργός» προέρχεται από τις λέξεις υπό + έργον (αυτός που προσφέρει έργο) και ας αποκτήσουμε και αυτοί που ασχολούμαστε με τα «κοινά» μια νέα σχέση με την πολιτική και την κοινωνία.
Ζούμε μια οικονομική κρίση που οι ρίζες της είναι βαθιά κοινωνικές και θεσμικές. Η κρατική λειτουργία για πολλά χρόνια στη χώρα μας στηριζόταν ουσιαστικά στην εξυπηρέτηση των κυβερνητικών κομματικών συμφερόντων των ημετέρων. Ρίζα του κακού αποτελεί η δυσλειτουργία του κράτους, οπότε απαιτείται πρωτίστως η άμεση ανάκτηση της αξιοπιστίας της σχέσης κράτους - πολίτη. Ο χρόνος είναι από αυτά που δε διαθέτουμε. Πέρα από μικροκομματικά οφέλη και σκοπιμότητες, ίσως αυτό το νέο συμβόλαιο να μπορέσει να είναι η αρχή για κάτι καινούργιο στη χώρα μας, ζητώντας το αυτονόητο, μια κρατική λειτουργία που να υπηρετεί τους Πολίτες μακριά από συμφέροντα και συμβιβασμούς. Στις προηγούμενες εκλογές, οι Οικολόγοι Πράσινοι χρησιμοποίησαν το σύνθημα «αλλάζουμε πολιτική, αλλάζουμε και εμείς». Στο χέρι μας είναι λοιπόν ως ενεργοί πολίτες, από κάθε πόστο, να το κάνουμε πράξη.
 
Μιχάλης Μπάκας
Συντονιστής τής Π.Κ. Λέσβου των Οικολόγων Πράσινων