Ο λεμούριος μας δείχνει πώς να διατηρούμε για περισσότερο χρόνο μοσχεύματα και πώς θα ζήσουμε στο διάστημα

Ο λεμούριος, αν και είναι ένα πρωτεύον θηλαστικό, πέφτει σε νάρκη για ένα μεγάλο μέρος του έτους. Ακολουθώντας τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος, η θερμοκρασία του σώματός του μειώνεται από τους 36 βαθμούς Κελσίου σε μόλις εννέα βαθμούς κατά τη διάρκεια της νύχτας. Αν οι ερευνητές καταφέρουν να βρουν το μυστικό της νάρκης του λεμούριου, θα ανοιχτούν νέες προοπτικές για την ιατρική και τα διαστημικά ταξίδια.

Όταν στο μέλλον οι αστροναύτες θα αναχωρούν για μακρινούς πλανήτες, καλό θα είναι κατά τη διάρκεια του ταξιδιού να βρίσκονται σε κατάσταση νάρκης. Με τους αστροναύτες σε ειδικούς «θαλάμους νάρκης», θα υπάρχει η δυνατότητα να μειωθεί κατά πολύ το φορτίο αλλά και το μέγεθος του διαστημοπλοίου - και ως εκ τούτου και η κατανάλωση καυσίμων. Ταυτόχρονα, θα περιοριστούν και οι ψυχολογικές επιπτώσεις στους αστροναύτες από ένα τόσο μακροχρόνια ταξίδι.
Μέχρι σήμερα, πάντως, το όραμα αυτό αποτελεί καθαρή επιστημονική φαντασία. Ο άνθρωπος, ως γνωστόν, είναι θηλαστικό, και η σωματική θερμοκρασία των θηλαστικών κανονικά αυξομειώνεται μόνο λίγους βαθμούς. Βέβαια, σε πολύ ψυχρές περιοχές, ορισμένα θηλαστικά πέφτουν σε χειμερία νάρκη, κατά τη διάρκεια της οποίας η θερμοκρασία του σώματός τους μειώνεται πάρα πολύ. Κάτι τέτοιο όμως δεν είχε παρατηρηθεί ποτέ σε πρωτεύοντα θηλαστικά, δηλαδή στους πιθήκους και τους ανθρώπους.

Ζώα των τροπικών πέφτουν σε χειμερία νάρκη
Τη σιγουριά μας ότι τα πρωτεύοντα θηλαστικά δεν πέφτουν ποτέ σε νάρκη έρχεται να ανατρέψει τώρα ένας μικρός προπίθηκος της Μαδαγασκάρης. Η βιολόγος Kathrin Dausmann του Πανεπιστημίου τού Marburg της Γερμανίας ανακάλυψε ότι ο λεμούριος Cheirogaleus medius πέφτει σε κάτι σα χειμερία νάρκη επτά ολόκληρους μήνες το χρόνο, παρ’ όλο που ζει στους τροπικούς, πολύ μακριά από περιοχές με χιόνι και πάγο. Είναι η πρώτη φορά που ένα φαινόμενο σαν τη χειμερία νάρκη παρατηρείται σε ζώο των τροπικών - και μάλιστα σε πρωτεύον θηλαστικό. Ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι, ωστόσο, ότι ο λεμούριος φαίνεται να αφήνει τον έλεγχο της σωματικής του θερμοκρασίας στο περιβάλλον, ακριβώς όπως τα ερπετά. Ο λεμούριος «διαχειμάζει» σε κουφάλες δέντρων, όπου η θερμοκρασία πέφτει από 36 βαθμούς Κελσίου την ημέρα, στους μόλις εννέα τη νύχτα.
Το ερώτημα είναι τώρα αν μπορούμε να «ξεκλειδώσουμε» το μυστικό της νάρκης των λεμούριων και να μάθουμε και τους αστροναύτες να πέφτουν σε νάρκη. Η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία (ESA) έχει συστήσει μια ειδική ομάδα για πρωτότυπες ιδέες, τη λεγόμενη Advanced Concepts Team (ACT). Πέρα όμως από κάποια συγκεκριμένα μόρια, υπάρχουν πολύ περισσότεροι παράγοντες που δρουν όταν ένα ζώο πέφτει σε νάρκη και οι οποίοι πρέπει να ληφθούν υπόψη. Οι μηχανισμοί είναι πολύπλοκοι και προκαλούν δραστικές αλλαγές στο ζώο. Για παράδειγμα, ο ρυθμός της καρδιάς πέφτει πολύ, στους τρεις - πέντε χτύπους το λεπτό, η πίεση του αίματος πέφτει κατά 90% και η σωματική θερμοκρασία βυθίζεται σε επίπεδα ψυγείου. Η απαιτούμενη ενέργεια δε λαμβάνεται πλέον από υδατάνθρακες, αλλά από το λίπος, και το ανοσοποιητικό σύστημα αδρανοποιείται. Σε μια τέτοια περίπτωση, οι επιστήμονες μιλάνε για «υπομεταβολισμό».

Οι απότομες αλλαγές επιβαρύνουν το σώμα
Η χειμερία νάρκη των αρκτικών ζώων στην πραγματικότητα δεν είναι χωρίς διαλείμματα· κάθε 10 - 14 μέρες διακόπτουν τον ύπνο τους, δέχονται μια «τόνωση» για δυο - τρεις μέρες και μετά ξαναπέφτουν σε νάρκη. Αυτές τις διακοπές, που απαιτούν πολλή ενέργεια, ο λεμούριος δεν τις έχει ανάγκη, καθώς στο περιβάλλον του η θερμοκρασία ξεπερνάει συχνά τους 30 βαθμούς Κελσίου. Λαμβάνοντας υπόψη αυτή την ιδιαιτερότητα, γίνεται σαφές ότι, στην περίπτωση του λεμούριου, δεν είναι η θερμοκρασία αλλά ο υπομεταβολισμός η κύρια κινητήριος δύναμη της νάρκης. Ίσως βάσει αυτού του μηχανισμού καταστεί εφικτό να περιέλθουν και άνθρωποι σε στάση, σε θερμοκρασίες που να αντέχει ο οργανισμός.
Ακόμη, ανοίγονται δυνατότητες να καταφέρουμε να υποβάλουμε και ασθενείς με ανίατες παθήσεις σε νάρκη, μέχρις ότου η επιστήμη μπορέσει να βρει κάποια θεραπεία για την ασθένειά τους. Κάτι τέτοιο θα ήταν σίγουρα προτιμότερο από την κατάψυξη του σώματος, που ήδη γίνεται σε περιπτώσεις πλούσιων Αμερικανών που κάνουν αυτή την επιλογή για μετά το θάνατό τους. Εν πάση περιπτώσει, εδώ μιλάμε για έναν πολύ μακροπρόθεσμο στόχο.
Πιο προσιτός στόχος είναι ενδεχομένως η ανακάλυψη μεθόδων για τη συντήρηση οργάνων από δότες. Η Καναδή κτηνίατρος Hannah Carey αφαίρεσε το συκώτι λαγόγυρων, των οποίων η σωματική θερμοκρασία σε κατάσταση νάρκης είναι μόλις τέσσερις βαθμοί Κελσίου. Τα όργανα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν μέχρι και 96 ώρες μετά την αφαίρεσή τους, ενώ κανονικά τα κύτταρα αρχίζουν να πεθαίνουν μετά από ένα 24ωρο. Αν ανακαλύψουμε τους μηχανισμούς που αποτρέπουν τις βλάβες στον ιστό, ίσως τα όργανα από δότες να διατηρούνται περισσότερο, κάτι που θα μας βοηθήσει να σώσουμε χιλιάδες ζωές.