Το «Ε» σήμερα φιλοξενεί το δημοσιογράφο Νίκο Μεγγρέλη, που πρόσφατα ολοκλήρωσε με την ερευνητική ομάδα του μια δύσκολη και πολύ σημαντική δουλειά. Το ντοκυμαντέρ «Πεθαίνοντας για την αλήθεια» αφηγείται συνταρακτικές ιστορίες δημοσιογράφων που θυσιάστηκαν στον πόλεμο, εστιάζοντας στην αναζήτηση των ευθυνών. Ο εν μέρει Μυτιληνιός δημοσιογράφος, που στο παρελθόν έχει τιμηθεί τόσο για την ίδια τη δουλειά του όσο και για την επαγγελματική του ηθική, μας μιλάει για όσα τον ώθησαν να ξεκινήσει τη συγκεκριμένη έρευνα, για τις δυσκολίες που συνάντησε και για τη δύναμη του ντοκυμαντέρ στο να επηρεάζει την κοινή γνώμη. Αλλά και για όσα συνδέουν τον ίδιο με τη Λέσβο, που δεν αμελεί να επισκέπτεται συχνά.


Κύριε Μεγγρέλη, πώς αποφασίσατε να ξεκινήσετε έρευνα και να γυρίσετε ένα ντοκυμαντέρ για ένα τόσο δύσκολο, σοβαρό και - γιατί όχι; - επικίνδυνο θέμα;
«Το αποφάσισα γιατί είχα ασχοληθεί πολύ για λογαριασμό της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων με την υιοθέτηση ψηφίσματος, από το Συμβούλιο Ασφαλείας τού ΟΗΕ, για την προστασία των δημοσιογράφων σε εμπόλεμες ζώνες. Μπορεί να ήταν ένα σημαντικό βήμα, αλλά συνήθως τέτοια ψηφίσματα καταλήγουν στο καλάθι των αχρήστων. Για να πάνε παραπέρα και να γίνουν πράξη, χρειάζεται να περάσει το θέμα στην κοινή γνώμη και νομίζω ότι μια ταινία ντοκυμαντέρ βοηθά σε αυτή την κατεύθυνση. Το άλλο που με παρακίνησε, ήταν ότι ενώ κατά τις συγκρούσεις και τις συρράξεις όλοι λένε για τα πλάνα των δημοσιογράφων και τις ανταποκρίσεις τους, όταν αυτοί σκοτώνονται, μετά από δύο μέρες περνούν από τα φώτα της δημοσιότητας στο σκοτάδι, τους ξεχνούν σχεδόν όλοι. Και αυτό που μένει, είναι ο πόνος των δικών τους ανθρώπων και τα ερωτηματικά - αναπάντητα πολλές φορές - γιατί σκοτώθηκαν. Οι στατιστικές δείχνουν ότι στη συντριπτική πλειοψηφία των δημοσιογράφων που έχασαν τη ζωή τους σε εμπόλεμες ζώνες, δεν έχει αποδοθεί δικαιοσύνη. Στις περισσότερες φορές, δεν έχει φτάσει καν στις αίθουσες των δικαστηρίων. Ένα από τα βασικά θέματα που πραγματεύεται η ταινία, άλλωστε, είναι και αυτό της ατιμωρησίας.»

Η δύναμη ενός ντοκυμαντέρ

Πόσοι δημοσιογράφοι έχουν χάσει τη ζωή τους σε εμπόλεμες ζώνες;
«Από την εποχή που ξεκίνησε ο πόλεμος στο Ιράκ έως σήμερα, πάνω από 350 δημοσιογράφοι έχουν σκοτωθεί. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι Ιρακινοί, γι’ αυτό και μένουν άγνωστοι στο ευρύ κοινό. Αυτό που επισημαίνει η ταινία είναι ότι στις περιπτώσεις αυτών που έχουν σκοτωθεί από αμερικανικές δυνάμεις υπάρχει πλήρης ατιμωρησία.»

Γιατί νομίζετε ότι ισχύει αυτό;
«Γιατί η εφαρμογή των ψηφισμάτων εξαρτάται από τις κυβερνήσεις των κρατών και από το πώς και πόσο πιέζουν οι λαοί για να εφαρμοστούν, αλλά και από διεθνείς συσχετισμούς και παρασκηνιακές διαβουλεύσεις. Γι’ αυτό δεν εφαρμόζονται.»

Υπάρχει, πιστεύετε, περίπτωση να αλλάξει η γραμμή αυτή των αρμόδιων φορέων;
«Για να αλλάξουν πολλά πράγματα χρειάζεται αγώνας κι επιμονή, δεν αλλάζουν από τη μια μέρα στην άλλη. Εντάσσω την ταινία στα πλαίσια αυτού του αγώνα. Δεν μπορώ να προβλέψω αν θα αλλάξει και πότε κάτι. Αυτό που μπορώ να πω όμως με σιγουριά, είναι πως αξίζει να το παλέψουμε συνολικά ως δημοσιογράφοι και ως κοινωνία, γιατί όταν μπαίνουν οι δημοσιογράφοι στο στόχαστρο, μαζί τους μπαίνει και το δικαίωμα της κοινωνάς στην ενημέρωση. Σήμερα για παράδειγμα (σ.σ. προχθές Πέμπτη), ο Καντάφι είπε πως οι δυτικοί δημοσιογράφοι θεωρούνται τρομοκράτες. Με τον τρόπο αυτό θέλει να σταματήσουν να διακινούνται εικόνες και πληροφορίες για όσα γίνονται στη χώρα του και για τα εγκλήματα που κάνει. Αν δεν υπήρχαν δημοσιογράφοι, δε θα μαθαίναμε ποτέ ότι έστειλε αεροπλάνα στις διαδηλώσεις και πως χιλιάδες λαού απαιτούν την απομάκρυνσή του. Και η σιωπή δεν ευνοεί τη δημοκρατία, ευνοεί την τυραννία. Άρα, χρειαζόμαστε δημοσιογράφους που να κάνουν σωστά τη δουλειά τους, εκεί που εξελίσσονται τα γεγονότα.»

Ποια θεωρείτε πως είναι η δύναμη που έχει σ’ αυτό ένα ντοκυμαντέρ όπως το δικό σας, που δεν είναι μυθοπλασία, αλλά μια ολοκληρωμένη ιστορία;
«Ναι, ένα ντοκυμαντέρ είναι μια ολοκληρωμένη ιστορία, βασίζεται σε ιστορικά γεγονότα, σε πραγματικά υλικά, πραγματικές εικόνες και μαρτυρίες και με αυτή την έννοια είναι εξαιρετικά δυνατό. Το συγκεκριμένο έχει δύο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που το κάνουν έτσι, δύο ιστορίες που φέρουν τα στοιχεία της αλληλεγγύης, της αυταπάρνησης και της συναδελφικότητας και του αιτήματος δικαιοσύνης. Το πρώτο πρόσωπο είναι η μητέρα τού Χοσέ Κόουζο, του εικονολήπτη που σκοτώθηκε τον Απρίλη τού 2003, όταν αμερικανικό τανκ έριξε οβίδα στο ξενοδοχείο “Palestine”. Το δεύτερο πρόσωπο, που κάνει ιδιαίτερα δυνατό το ντοκυμαντέρ, είναι η Ιταλίδα δημοσιογράφος Τζουλιάνα Σκρένα, η Ιταλίδα δημοσιογράφος που έζησε μια απίστευτη περιπέτεια ως όμηρος επί ένα μήνα μιας οργάνωσης φανατικών ανταρτών, απελευθερώθηκε τελικά μετά από κινητοποιήσεις στην Ιταλία και ο Ιταλός μυστικός πράκτορας που την απελευθέρωσε, της έσωσε τη ζωή όταν λίγα μέτρα πριν φτάσουν στο αεροδρόμιο το αυτοκίνητό τους έπεσε σε αμερικανική κινητή περίπολο και γαζώθηκε με σφαίρες. Ο πράκτορας έπεσε πάνω της, την αγκάλιασε και έφαγε όλες τις σφαίρες…»

Οι κίνδυνοι των γυρισμάτων

Οι συναντήσεις σας με τα πρόσωπα του στενού περιβάλλοντος των δημοσιογράφων που έχασαν τη ζωή τους, δεν ήταν βαρύ καθήκον; Τι είδατε, τι ακούσατε και τι αίσθηση σας άφησε;
«Ήταν βαρύ και είχε και πολλές διακυμάνσεις. Υπήρχαν πολλές οικογένειες που ήθελαν να αφήσουν πίσω τους αυτό το κεφάλαιο της ζωής τους και υπήρχαν και άλλες, που ήταν δύσπιστες. Εμφανιζόταν ξαφνικά ένας Έλληνας δημοσιογράφος, που δεν ήξεραν πώς θα μεταχειριστεί την υπόθεσή τους. Γι’ αυτό και χρειάστηκε σε ορισμένες περιπτώσεις να κάνω τρία και τέσσερα ταξίδια για να τους γνωρίσω και να μιλήσω, χωρίς συνεργείο και χωρίς μαγνητόφωνο, για να αισθανθούν ασφάλεια, ότι η μνήμη του δικού τους ανθρώπου δε θα πέσει σε ακατάλληλα χέρια.»

Ο ίδιος δε φοβηθήκατε κατά τα γυρίσματα στις εμπόλεμες περιοχές;
«Αυτό που συμβαίνει είναι πως όλες οι αισθήσεις σου είναι σε επιφυλακή. Το έχεις στο πίσω μέρος του μυαλού σου, αλλά από τη στιγμή που είσαι εκεί, το ζεις. Πήγα στη Βαγδάτη δύο φορές. Τη δεύτερη, βρέθηκα σε μια από τις φονικότερες επιθέσεις στο κέντρο, με 180 νεκρούς και 500 τραυματίες. Όταν έγιναν, ήμασταν στην οροφή του ξενοδοχείου “Palestine” και ετοιμαζόμασταν για συνέντευξη. Με την πρώτη έκρηξη κουνήθηκε όλο το ξενοδοχείο και τη δεύτερη έκρηξη την αποτυπώσαμε στην κάμερα. Δεν μπορείς να κυκλοφορήσεις στη Βαγδάτη όταν είσαι ξένος, παρά μόνο με σωματοφύλακες, υπάρχουν περιοχές όπου απαγορεύεται να πας και σε διάφορες περιοχές είχαμε συμβουλή να μη μείνουμε για πάνω από 10΄, αλλιώς κινδυνεύαμε να πέσουμε θύματα απαγωγής…»

Στα χρόνια της δουλειάς σας, ποια ήταν η πιο δύσκολη αποστολή που έχετε αναλάβει μέχρι τώρα;
«Αυτή θα μπορούσα να πω πως ήταν η πιο συναρπαστική, με την έννοια ότι για να κάνω τα γυρίσματα έπρεπε να βγω έξω από το ξενοδοχείο, το μόνο ασφαλές μέρος - έτσι νόμιζα τουλάχιστον. Έμπαινα κι έβγαινα με φρουρά και χρωστάω ένα “ευχαριστώ” στον τότε πρέσβη Ελλάδας, κ. Μακρή, που με είχε βοηθήσει πολύ σε θέματα ασφάλειας. Έβλεπες μια πόλη που είχε δύο όψεις: από τη μια οι κάτοικοί της προσπαθούσαν να επιβιώσουν και να ξαναστήσουν τη ζωή τους και από την άλλη μια πόλη που φώναζε ότι είχε βομβαρδιστεί ανελέητα, όχι μόνο το 2003 αλλά και στη συνέχεια, από τις βόμβες τής Αλ Κάιντα και των άλλων τρομοκρατικών οργανώσεων.»

Για τη Μυτιλήνη…

Πότε ξεκινά να προβάλλεται το ντοκυμαντέρ; Υπάρχει περίπτωση να το δούμε και στη Μυτιλήνη;
«Το ντοκυμαντέρ βγαίνει στις αίθουσες της Αθήνας στις 7 Απριλίου. Νωρίτερα, μεταξύ 11 και 20 Μαρτίου, είναι μέσα στο επίσημο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Για τη Μυτιλήνη, θα το κανονίσουμε.»

Εσείς ο ίδιος προγραμματίζετε προσεχώς κάποια επίσκεψη;
«Κι αυτό θα το κανονίσουμε!»

Αλήθεια, κ. Μεγγρέλη, τι αναμνήσεις έχετε από τη Μυτιλήνη;
«Τις εικόνες της γιαγιάς μου, της Μαρίας Αντωνιάδη, που ήταν εξαιρετικός άνθρωπος και ενώ είχε περάσει τα μύρια όσα, είχε πάντα ένα χαμόγελο και ένα απίστευτο χιούμορ και τρομερή δύναμη για ζωή…»