Μοναστήρια της Λέσβου Ρ΄

Οδοιπορικό στη Λέσβο 3-84 Έρευνα και Ερωτήματα 3-84

Οι δύο Αι Γιάννηδες και στο μέσον το Κάστρο του Κόρακα

Μοναστήρια της Λέσβου Ρ΄

12/05/2022 - 10:30

Το Βυζαντινό Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, στην Ενορία του Κόρακα. Είναι το δεύτερο μοναστήρι που αναφέρεται στην γνωστή συνοδική απόφαση του 1331. Το ενδιαφέρον είναι ότι ταυτίστηκε με την Μονή Υψηλού, με ανυπόστατες θεωρίες, όπως και η περίφημη επιγραφή του 1101. Αυτά πλέον έχουν αποσαφηνιστεί!* Η Μονή Υψηλού, εμφανίζεται με το όνομα του Ζήσυρος, τον 16ο αι, όπως αναφέρεται και στο Οθωμανικό Κτηματολόγιο του 1548** και το δικό της κτηματολόγιο του 1595.*** Πρέπει λοιπόν να βρούμε το μοναστήρι, στην περιοχή του Κόρακα, κοντά στο Μεσαιωνικό του Κάστρο, το πασίγνωστο Παλιόκαστρο. Της ενορίας του Κόρακα που ανήκε στην Μητρόπολη Μηθύμνης και μετέπειτα του Ναχιγιέ του Κόρακα, του 1548.

Α. Το μοναστήρι θεωρήθηκε ότι βρισκόταν στον Ναό του Αι Γιάννη του Θεολόγου, 1,5 χιλ ΝΔ από την Κλειού, όπου υπήρχε Τούρκικο Τσιφλίκι και τώρα ανήκει στην οικογένεια Μαστραναστάση.**** Ο ωραίος, πετρόχτιστος ναός, του 1934, με νεότερα προσκτίσματα του κτήματος, έχει ένα μόνο κομμάτι κίονα από ανδεσίτη και κανένα άλλο μέλος παλιού ναού. Εκείνο όμως που είδα, στην επίσκεψή μου πρόσφατα, είναι ότι δεν υπάρχει κεραμική που να συνηγορεί για την ύπαρξη του μοναστηριού σε τούτη την θέση. Αυτή η πυκνή, Μεσαιωνική κεραμική, παρατηρείται σ’ όλες τις θέσεις μοναστηριών του νησιού.

Β. Μια άλλη θέση, που είναι η πιο πιθανή, βρίσκεται στην περιοχή της Σαρακήνας, ανατολικά του Μανταμάδου, στην ενορία του Κόρακα.

Από το προσκύνημα του Ταξιάρχη, ο δρόμος τραβά προς την Λαγκάδα. Ένα παρακλάδι του δεξιά, σκαρφαλώνει στα υψώματα που κλείνουν απ’ το νοτιά αυτή τη μεγάλη κοιλάδα που φαίνεται πως ήταν πολύ σημαντική στην Αρχαιότητα. Το ύψωμα της Άγιας Σωτήρας που την κλείνει από τα βόρεια φιλοξενεί ένα από τα μεγαλύτερα οχυρά της Αρχαιότητας. Προχωράμε μέσα στον χώρο της Σαρακήνας, ένα σημαντικό βοσκότοπο για τα φημισμένα βόδια του Μανταμάδου, αλλά και για τα πρόβατα, τις ελιές και παλαιότερα το σιτάρι και τα αμπέλια. Πεύκα και θάμνοι καλύπτουν μεγάλες εκτάσεις, υπέροχα αγροτικά σπιτάκια, μάντρες και γκιόλες, υπάρχουν παντού, καλύπτοντας πολλές εποχές. Προχωρώντας λοιπόν προς τα ανατολικά, ένα δρόμο που μόλις είναι ανεκτός, συναντάμε ύστερα από κάμποσο δρόμο αριστερά μας τον Αη-Γιάννη τον Θεολόγο της Σαρακήνας. Βρίσκεται, λίγα μέτρα από τον δρόμο και γύρω του απλώνεται μια μεγάλη πεδινή έκταση, με αραιά μαντριά, γκιόλες για νερό και ξεροτρόχαλα χωρίσματα, αφού όλη η περιοχή γύρω τρέφει πρόβατα. Η Σαρακήνα, έχει στο βορινό της μέρος, ορατό από παντού, το μεγάλο Οροπέδιο, γνωστό σαν Αγγουρέλια. Δεσπόζει στην μεγάλη κοιλάδα της Λαγκάδας και ελέγχει τα δαντελωτά ανατολικά παράλια στον βορρά. Αυτό φιλοξενεί την Προϊστορική θέση της Πρώιμης Χαλκοκρατίας. Επίσης είναι επιβλητικό από την θάλασσα του στενού προς την Μικρασία.

Το εξωκκλήσι του Αι Γιάννη του Θεολόγου, δίπλα στον δρόμο, είναι μεγάλο και όπως γράφει η πλάκα στην πρόσοψη, χτίστηκε το 1869 Ιουνίου 27. Εκεί μπροστά του, πεσμένος στο έδαφος, βρίσκεται ένας αμφικιονίσκος από ανδεσίτη απόδειξη ότι εδώ υπήρχε παλαιότερος ναός μάλλον ενοριακός του οικισμού, που φαίνεται πως ήταν χτισμένος εδώ γύρω. Θεμέλια, τούβλα και κεραμίδια είναι σπαρμένα σ’ όλο το οροπέδιο. «Χωριό» παλιό, λένε οι ντόπιοι, ήτανε, γύρω από τον Άη-Γιάννη. Αλώνια δείχνουν την καλλιέργεια του σιταριού εδώ επάνω*****. Πραγματικά το 1548, στα φορολογικά κατάστιχα, αναφέρεται το χωριό Aya Sologo. Είναι αυτό εδώ, με 34 Χριστιανικά σπίτια, με 1650 Α φόρο, για την μικρή παραγωγή σιταριού, αμπελοκαλλιέργεια, λίγες ελιές, βαμβάκι, λινάρι κα. Είχε και ένα εποχιακό Νερόμυλο (30 Α). Εδώ υπήρχε το Τιμάριο του Μουσταφά Χασάν Αλή και έπαιρναν φόρο 12.428 Α τρεις Οθωμανοί!****** Η Μεσαιωνική Κεραμική, ο Ναός και η Εύφορη θέση μπορούν να ταυτίσουν τον μεταγενέστερο, μεταβυζαντινό οικισμό, με την θέση του Βυζαντινού Μοναστηριού, που αναφέρεται στην γνωστή Συνοδική απόφαση της 6ης Απριλίου του 1331~