Ο Βενιζέλος δήλωσε στον Γερμανό πρέσβη στην Αθήνα ότι μόνη διέξοδος είναι ο ναυτικός πόλεμος και ο αποκλεισμός της Σμύρνης. Εντωμεταξύ, το Επιτελείο (Μεταξάς-Δούσμανης) είχε προετοιμάσει πλήρες σχέδιο εκπόρθησης των Στενών. Αλλά στο αίτημα του Βενιζέλου για βοήθεια προς τη Σερβία η απάντηση ήταν αρνητική και με δεδομένο την αρνητική στάση των Μεγάλων Δυνάμεων ο πρωθυπουργός μετέβαλε γνώμη και αναγκάστηκε, για την ισορρόπηση της κατάστασης στη θάλασσα, να προβεί στην αγορά δύο παλιών αμερικάνικων καταδρομικών αντί 12,5 εκατ. δολαρίων, χαμηλών επιχειρησιακών δυνατοτήτων, τα οποία ονομάστηκαν «Κιλκίς» και «Λήμνος».

Τέλη Μαΐου του 1914, ο Τούρκος πρέσβης στην Αθήνα Γκαλήπ πρότεινε την ανταλλαγή των μουσουλμάνων της Μακεδονίας με τους χριστιανούς της περιοχής της Σμύρνης. Η ελληνική πλευρά δέχθηκε την ανταλλαγή των μουσουλμάνων της Θράκης με μέρος των χριστιανών της Σμύρνης. Δημιουργήθηκαν επιτροπές στην Κωνσταντινούπολη και στη Σμύρνη. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο αντέδρασε έντονα και κήρυξε το Γένος υπό διωγμό, ο δε Νομάρχης της Σμύρνης εξόρισε τον Μητροπολίτη Χρυσόστομο στην Πόλη. Πού να το φανταζόταν ο Μάρτυρας Ιεράρχης ότι μετά από μερικά χρόνια θα ζούσε ο ελληνισμός το πιο βίαιο διωγμό και ο ίδιος θα «σερνόταν» ημιθανής από τους βασιβουζούκους στους δρόμους της Σμύρνης.

Μυστική διπλωματία

Τελευταία διέξοδος για το Βενιζέλο ήταν η μυστική διπλωματία και προς τούτο έστειλε τον ανταποκριτή στην Αθήνα της «Daily Telegraph» Joseph Dillon στη Σμύρνη και συναντήθηκε, τέλη Ιουνίου 1914, με τον υπουργό εσωτερικών Ταλάτ Πασά. Η πρόταση περιλάμβανε αναγνώριση της ελληνικής κυριαρχίας, υπογραφή συνθήκης εγγύησης του status quo της κάθε χώρας και ανταλλαγή πληθυσμών στο μέλλον. Συμφωνήθηκε δε και συνάντηση Βενιζέλου-Ταλάτ σε ουδέτερο έδαφος.

Αφού γύρισε ο Ντίλλον στην Αθήνα, η ελληνική κυβέρνηση προετοίμασε το σχέδιο της πρότασης με βάση το οποίο τα νησιά Λέσβος, Χίος και Σάμος θα αποτελούσαν μια Γενική Διοίκηση στην οποία η Ελλάδα θα είχε την εσωτερική ευθύνη και ο Διοικητής (δευτερότοκος γιος του Βασιλέα) θα διοριζόταν από τον Σουλτάνο και τον Βασιλέα. Η αμυντική συνθήκη θα στρεφόταν κατά της Βουλγαρίας. Η πρόταση επιδόθηκε από το Ντίλλον στις 12 Ιουλίου 1914 στην Κωνσταντινούπολη και η Οθωμανική κυβέρνηση, όπως ήταν αναμενόμενο, την απέρριψε. Συμφωνήθηκε όμως συνάντηση των δύο πρωθυπουργών στις Βρυξέλλες.

Ο Βενιζέλος ξεκίνησε για τις Βρυξέλλες και μετά από λίγο ξέσπασε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, τότε αναγκάστηκε να επιστέψει στην Αθήνα. Τα δεδομένα άλλαξαν, άρχισαν να διαμορφώνονται τα αντίπαλα στρατόπεδα και οι Νεότουρκοι περίμεναν με ανυπομονησία τα νέα θωρηκτά.

Τελευταία διπλωματική προσπάθεια με πρωτοβουλία της Ρουμανίας ήταν η συνάντηση των Στρέιτ-Πολίτη με τους Ταλάτ-Χαλίμ στις 26 Αυγούστου 1914 στο Βουκουρέστι. Κατά τη διαπραγμάτευση, οι Τούρκοι επέμειναν στην οθωμανική κυριαρχία στα νησιά και τον διορισμό του Γενικού Διοικητή μόνο από το Σουλτάνο. Η ελληνική πλευρά την απέρριψε και ως τελευταία λύση πρότεινε την επιστροφή της Λέσβου και της Χίου στη Οθωμανική κυριαρχία και τη μακροχρόνια εκμίσθωση στην Ελλάδα. Η τουρκική πλευρά ζήτησε να ισχύσει το ίδιο για τη Λήμνο και για τη Σάμο, με αποτέλεσμα να αποτύχει η συνάντηση.

Ευτυχώς, αρχές Αυγούστου 1914 ο Άγγλος υπουργός ναυτικών Τσώρτσιλ κατάσχεσε τα δύο τούρκικα θωρηκτά. Όμως πριν από μερικές ημέρες, στα τέλη του Ιουλίου, δύο γερμανικά καταδρομικά, τα «Γκαιμπέν» και «Μπρεσλάου, κυνηγημένα από τον αγγλικό στόλο, έφθασαν στα ελληνικά χωρικά ύδατα και με την έγκριση του Βενιζέλου πραγματοποιήθηκε η ανθράκευσή τους στο νησί Δονάση της Νάξου. Στη συνέχεια, κατόρθωσαν στις 29 Ιουλίου να εισέλθουν στα Στενά, την επόμενη δε ημέρα πουλήθηκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και μετονομάστηκαν σε «Yavuz Sulatan Selim» και σε «Midilli - Μυτιλήνη». Ο Βενιζέλος ουδέποτε έδωσε πειστικές εξηγήσεις για το γεγονός της ανθράκευσης, σίγουρα όμως δεν θα έκανε κάτι χωρίς να ενημερώσει τον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα.

Επίλογος

Από την έναρξη του πολέμου οι δύο συμμαχίες με φανερή και μυστική διπλωματία, με εκβιασμούς για τα εκκρεμή ζητήματα και με αβέβαιες υποσχέσεις για αποσχίσεις εδαφών που κερδήθηκαν με αίμα, προσπάθησαν να πάρουν με το μέρος τους τα βαλκανικά κράτη. Κυρίαρχο πάντα ζήτημα ήταν η εξυπηρέτηση των δικών τους πολεμικών στόχων.

Δυστυχώς, η χώρα μας οδηγήθηκε μέσα από τον εθνικό διχασμό (πολιτικό, κοινωνικό και εδαφικό) στη Μικρασιατική περιπέτεια και την εθνική καταστροφή και από νικήτρια τον Οκτώβριο του 1918 βρέθηκε στη Λωζάννη τον Ιούλιο του 1923 στο «εδώλιο» του ηττημένου.

Μόλις άρχισε η συζήτηση του θέματος των Νησιών του Β.Α. Αιγαίου, ο Ισμέτ Πασάς επέμεινε στις ίδιες θέσεις των Νεότουρκων του 1914, ευτυχώς οι Μεγάλες Δυνάμεις επέμειναν στην απόφασή τους του Φεβ. 1914 και, διά στόματος του πρόεδρου της διάσκεψης και υπουργού εξωτερικών της Αγγλίας λόρδου Κώρζον, αναγνώρισαν «την ελληνική κυριαρχία στα νησιά του Β.Α. Αιγαίου, πλην Ίμβρου και Τενέδου», που de facto είχε επιβληθεί διά των ελληνικών όπλων το 1912.

Το χρήσιμο δίδαγμα που βγαίνει από την παραπάνω μακροχρόνια διπλωματική προσπάθεια (φανερή και μυστική) είναι ότι όταν διαπραγματεύεσαι θα πρέπει να είσαι ισχυρός στρατιωτικά και οικονομικά. Σε αντίθετη περίπτωση, εφόσον οι συνθήκες σε οδηγούν σε αναγκαστική διαπραγμάτευση, προσπαθείς να εξασφαλίσεις από άλλους ισχυρότερους την αναγκαία υποστήριξη, διαφορετικά θα οδηγηθείς σε λάθη και θα αναγκαστείς να δεχθείς λύσεις που αντιβαίνουν στα συμφέροντα της Πατρίδας και του Έθνους.

Τούτο ας αποτελέσει ένα μήνυμα από την ακριτική Λέσβο, που γιορτάζει την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό, προς την ηγεσία της Χώρας μας, η οποία ετοιμάζεται να υποδεχθεί στην Αθήνα τον Τούρκο πρόεδρο Ερντογάν, το βασικό «αμφισβητία» της Συνθήκης της Λωζάννης η οποία έφερε την ειρήνη στην περιοχή για περίπου έναν αιώνα.

Ως γνήσιος απόγονος των Νεότουρκων (εξάλλου προσωπικά φρόντισε να μεταφερθούν τα οστά των ηγετών της τριανδρίας του κομιτάτου στην Τουρκία από τα μέρη που ενταφιάστηκαν), οι οποίοι αποτέλεσαν τη συνέχεια των νέο-οθωμανών (Yeni Osmanlilar) του τελευταίου τέταρτου του 19ου αιώνα, ακολουθώντας ένα ιδιότυπο ισλαμό-εθνικισμό προσπαθεί να επιβληθεί ως «περιφερειακός ηγέτης» και ως «προστάτης» των απανταχού Μουσουλμάνων.

Η Συνθήκη της Λωζάννης του 1923, που επέβαλε την ειρήνη στην περιοχή, ουδέποτε τουλάχιστον επίσημα μέχρι τώρα, αμφισβητήθηκε από την τουρκική πολιτική ηγεσία και πώς θα μπορούσε άλλωστε αφού η ίδια η συνθήκη αποτελεί «τον θεμέλιο λίθο» της σύγχρονης τουρκικής δημοκρατίας. Αυτό το καθεστώς προσπαθεί να «αλλάξει εκ βάθρων» ο Τούρκος πρόεδρος και να το μετατρέψει σε «μια ισλαμική δημοκρατία» με δυτικό μανδύα.

Αν θα το επιτύχει, λίγο ενδιαφέρει τη Χώρα μας, αυτό που θα πρέπει να την απασχολεί είναι ότι ο Τούρκος πρόεδρος θέλει να παρουσιάσει «επιτυχίες» στο εσωτερικό για να κερδίσει τις εκλογές του 2019. Επιτυχίες που, λόγω αδυναμίας στα άλλα μέτωπα, προσπαθεί να τις εξασφαλίσει από τη δικιά μας πλευρά.

Οι επιτροπές των εμπειρογνωμόνων των δύο Χωρών έχουν συναντηθεί πάνω από εκατό φορές και ουσιαστική πρόοδος δεν έχει φανεί στον ορίζοντα. Αντίθετα, τίθενται συνεχώς διάφορα θέματα στο τραπέζι από την τουρκική πλευρά, η οποία με «μοχλό» το προσφυγικό προσπαθεί να κερδίσει σε άλλα θέματα.

Ας κληθεί λοιπόν ο Τούρκος πρόεδρος (αν τελικά έλθει στην Αθήνα) να δηλώσει επίσημα και «κάτω από την Ακρόπολη» ότι η Χώρα του σέβεται και θα σέβεται τη Συνθήκη της Λωζάννης, διαφορετικά η επίσκεψη αυτή την περίοδο για την Ελλάδα και το Έθνος δεν έχει κανένα νόημα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-       Ιστορία του Ελληνικού έθνους, τόμος ΙΕ, Εκδοτική Αθηνών, 1974-78

-       Λεσβιακά, τόμος ΚΔ , Μυτιλήνη 2014

-       Διεθνείς Πολιτικές και Στρατιωτικές Συνθήκες, ΔΕΚ/ΓΕΣ Αθήνα 1980

-       Η Ελλάδα στο Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, Γ. Λεονταρίτη, ΜΙΕΤ

-       Η Ιστορία του Εθνικού Διχασμού (1915-35), Εθνικός Κήρυκας, Αθήνα 1953

-       Ο Εθνικός Διχασμός 1915-16, Γ. Μαυροκορδάτου, Αθήνα 2016

-       Η Πολιτική του Κινήματος «Ένωση και Πρόοδος» για τις Μειονότητες, Πανεπιστήμιο 9^ης Σεπτεμβρίου, Σμύρνη

-       Οι Διωγμοί των Ελλήνων στη Θράκη και Μικρά Ασία, Οικουμενικό Πατριαρχείο, 1919

* Ο κ. Στρατής Χαραλάμπους είναι Αντ/γος ε.α., μέλος της «Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών».