Μετά τη νικηφόρο μάχη των Ελλήνων στον Κλαπάδο, στις 8 Δεκέμβρη 1912, απελευθερώθηκαν η Κεντρική, Βόρεια και Δυτική Λέσβος, ένα μήνα μετά, την πρωτεύουσα Μυτιλήνη, Νότια Λέσβο και μέρος της Ανατολικής, που απελευθέρωσε στις 8 Νοέμβρη, ο Ναύαρχος Κουντουριώτης με το θρυλικό θωρηκτό «Αβέρωφ».  

Η απελευθέρωση των χωριών μας, τότε, έγινε το ένα μετά το άλλο. Πρώτο, απελευθερώθηκε το Σκαλοχώρι, στις 9 του Δεκέμβρη. Τελευταίο, η Ανεμώτια, στις 24. Η Μήθυμνα στις 16, Σίγρι, Ερεσός 17, Άντισσα 18 και Βατούσα στις 19. Το μεγάλο τούτο ιστορικό γεγονός, μετά 450 χρόνια σκλαβιάς κάτω απ’τον αβάστακτο άξεστου δυνάστη ζυγό, του Τούρκου τυράννου, εορτάζεται επίσημα, ως θεσμοθετήθηκε απ’την Πολιτεία, την 8η Νοεμβρίου, ημέρα απελευθέρωσης της πρωτεύουσας και του μισού νησιού.  

Εδώ στην Αθήνα, το Λεσβιακό παροικιακό στοιχείο, εορτάζει κάθε χρόνο τα ελευθέρια του νησιού στις 8 του Νοέμβρη, κατά τα θεσμικώς ορισθέντα. Όμως, οι Σκαλοχωρίτες, για χρόνια τώρα εορτάζουν την απελευθέρωση του χωριού τους (9η Δεκέμβρη 1912), στην αίθουσά τους. Αρχικά κάνουν τρισάγιο στο γειτονικό τους ναό και στη συνέχεια συναθροίζονται στην αίθουσα του Συλλόγου τους. Εκεί, εκφωνείται ο πανηγυρικός της ημέρας από προβεβλημένους Λέσβιους ομιλητές, και ακολουθεί συνεστίαση με μουσική και παραδοσιακούς χορούς. Ο εορτασμός ολοκληρώνεται μέσα σε κλίμα συγκίνησης και συναισθημάτων εθνικής ανάτασης αλλά και πατριωτικής ευφορίας. Για την ημερομηνία και τα ιστορικά δεδομένα της μεγάλης ανάστασης των προπατόρων τους, οι Σκαλοχωρίτες έχουν καταγεγραμμένο στοιχείο από άνθρωπο “γραμματιζούμενο” της εποχής, το μπαρμπα-Ανέστη Θεοδοσίου, στο «ΚΩΔΙΞ ΙΕΡΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΌΤΗΤΟΣ Cκαλοχωρίου “ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ”», το βιβλίο του που εξέδωσε ο Σύλλογος. 

Για το χωριό μου, Άντισσα, δεν υπάρχει καταγεγραμμένο, ατυχώς τίποτα σχετικό, από κάποιον Τελωνιάτη (Αντισσαίο) που έζησε τα γεγονότα.  

Μόνα στοιχεία διαθέσιμα, είναι από προφορικό λόγο. Προσωπικά, απ’την αξέχαστη γιαγιά μου, Θεοκτίστη Ψωμά-Μουτάφη, με το σαν σε παραμύθι αφήγημά της, όταν μικρούλης, μου αφηγούταν τα κατορθώματα του Αβέρω(φ), που ελευθέρωσε το νησί μας και εκείνη ως νεαρή κοπέλα, βίωσε. Κατά την αφήγησή της, με μια κανονιά (του Αβέρωφ,ως νόμιζε) τίναξε στον αέρα τα καζάνια των μαγειρείων των Τούρκων στον Κλαπάδο, κι όπως μου’λεγε «οι μεμέτηδες τότε, σήκωσαν τα χέρια». Αυτά, περιλαμβάνω στο άρθρο μου «Αβέρωφ-Κουντουριώτης: το Δίδυμο της Εθνικής Ανάστασης και του νησιού μας. Σαν σε παραμύθι…», που εμπεριέχεται στον επετειακό τόμο «Ήρθε η Ελλάδα στο νησί», που εξέδωσε για τον ένα αιώνα απ’την απελευθέρωση του νησιού, ο Σύλλογος Σκαμνιωτών Λέσβου Αττικής, το 2013.  

Ακόμη, στο άρθρο μου, «Το σπίτι της Φωτιάδαινας και τα φόβια στην Άντισσα», (“Αιολίας λόγος”/ΕΜΠΡΟΣ,12/12/2020) κατέγραψα το τι αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυρας, βίωσε παρακολουθώντας το ιστορικό γεγονός, το πώς ο γιατρός Βασίλης Φωτιάδης κατόρθωσε να σώσει τα Τελώνια και τους συγχωριανούς του. Τούτο, όταν στις 16.11.1912, 250 οπλισμένοι βασιβουζούκοι αντάρτες Τούρκοι είχαν εισβάλει στο χωριό, ως μου τα είπε η συγγένισσά μου, Τούλα Μποτζάκη-Αποστόλα, κατά πως της το αφηγούταν η γιαγιά της, Ουρανία Σταυρή Παπουτσέλου. Ο μανιασμένος αυτός όχλος, αλαλάζοντας έτρεχε προς το κέντρο του χωριού, τουφεκώντας, και σκόρπιζαν το φόβο και τον τρόμο στους κατοίκους. Σκοπός τους, να κάνουν ότι κακό μπορούσαν, όπως στην Πέτρα, στο Μεσότοπο, κ.αλ., εκφοβίζοντας, δέρνοντας, λεηλατώντας, πυρπολώντας ή ακόμη και σκοτώνοντας. Τότε ο γιατρός, βγαίνοντας στο παράθυρο του σπιτιού της Φωτιάδαινας (νυν Ελένης Ι.Πασσαδέλη), μίλησε στους επικεφαλείς τους και με το λόγο του κατάφερε να κάνει, ώστε αυτοί να δώσουν διαταγή κι όλοι να φύγουν, χωρίς να πειράξουν το χωριό και τους ανθρώπους του.  

Το 2018, η κυρία Κωνσταντίνα Βακκά-Κυριαζή με το επιστημονικά τεκμηριωμένο βιβλίο της, “Η Λεσβιακή Φάλαγγα. Ιστορία των Προγόνων μας”, έφερε στο φως τη συμβολή της Λεσβιακής Φάλαγγας των 210 εξ Αμερικής Λέσβιων εθελοντών, που δι’ ιδίων εξόδων, στολών, όπλων και εφοδίων ήρθαν και πολέμησαν για την απελευθέρωση της γενέτειράς, στη νικηφόρα μάχη του Κλαπάδου. Μεταξύ αυτών αναφέρει και τρεις Τελωνιάτες(Αντισαίοι). Τους, Γιαννέλλη Παναγιώτη, Γουρνέλο Παναγιώτη και Τσιπνή Νικόλαο.  

Για το μόνο εξ αυτών που η κ.Βακκά δίνει πληροφορία είναι για τον πρώτο, γράφοντας: «Ο Γιαννέλης Παναγιώτης(1980), του Αποστόλου και της Ραλλούς. Από τα διαθέσιμα στοιχεία προκύπτει ότι το 1930 διέμενε στην Αμερική. Όπως και στους υπόλοιπους συμπολεμιστές του, της Λεσβιακής φάλαγγας, το δόθηκε μετάλλιο για τη συμμετοχή του στους βαλκανικούς πολέμους». 

Για το δεύτερο, Παναγιώτη Γουρνέλο, ήξερα σχετικά, καθώς σε ανύποπτο χρόνο, ο καλός μου φίλος, Αριστείδης, ο γιός του, μου είχε πει ότι ο πατέρας του ήταν στην Αμερική και ήρθε μαζί με πολλούς άλλους και πολέμησε στον Κλαπάδο. Έτσι, όταν η κ.Βακκά με ρώτησε αν ήξερα κάτι για του τρεις αυτούς Αντισσαίους, είπα μόνο για αυτόν. Κατά την παρουσίαση του βιβλίου της στο Πολεμικό Μουσείο την Άνοιξη του 2019, όπου είχαν προσκληθεί, εν ζωή παιδιά ή εγγόνια κ.λπ., των 210 της Λεσβιακής Φάλαγγας, παρευρέθη κι ο Αριστείδης, με το γιό του, το φιλόλογο Παναγιώτη Γουρνέλο και παρέλαβε τη σχετική τιμητική πλακέτα και το βιβλίο. 

Για τον τρίτο, Τσιπνή Νικόλαο, προφανώς Τσικνή, μίλησα επί τούτου με την καλή μου φίλη Κική Τσικνή-Φραντζή. Δεν γνώριζε κάτι σχετικώς. Το μόνο που ήξερε απ’τον πατέρα της Θωμά, ήταν ότι αυτός είχε ένα θείο, που χάθηκε. Λαμβάνοντας υπ’όψη, ότι ο Θωμάς είχε αδερφό, Νικόλαο, (μετανάστευσε οικογενειακώς στον Καναδά), ενδεχομένως αυτός να έχει το όνομα του χαμένου, που του το έδωσε ο πατέρας τους, στη μνήμη(;) του αδερφού του. Δηλ. εξ αυτών συνεπάγεται, ότι ο της Λεσβιακής Φάλαγγας, Νικόλαος, ενδεχομένως να ήταν θείος του Θωμά Τσικνή.  

Το 2018, στήθηκε στο Πλωμάρι αναθηματικό μνημείο, απ’το Λιμενικό Ταμείο Λέσβου και η εορτή των αποκαλυπτηρίων, με μεγάλη επισημότητα έγινε παρουσία του τότε υπουργού Ναυτιλίας κ.Φ.Κουβέλη, άλλων επισήμων κι όλου του λαού του Πλωμαρίου, τη 10η Νοεμβρίου 2018. Σ’αυτό έχουν χαραχθεί τα ονόματα των 210 μελών της Λεσβιακής Φάλαγγας, των εξ Αμερικής γενναίων που έλαβαν μέρος στην ηρωική μάχη του Κλαπάδου, όπου συμπεριλαμβάνονται και οι τρεις Αντισσαίοι.  

Τιμή και δόξα σ’αυτούς τους 210 εξ Αμερικής γενναίους Λέσβιους, που εγκατέλειψαν τις επιχειρήσεις τους, τη σειρά τους, το στα πλαίσια του Αμερικάνικου ονείρου ελπιδοφόρο μέλλον τους, διακινδυνεύοντας ακόμα και τη ζωή τους την ίδια, ήρθαν και πολέμησαν, συμβάλλοντες στην απελευθέρωση της γενέτειράς τους, του νησιού μας.