ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΣΚΟΡΔΑ

Η Σοφία Ε. Πελοποννησίου- Βασιλάκου είναι μουσειολόγος, επιμελήτρια της Οικίας Κατακουζηνού και γραμματέας του  Δ.Σ. Ιδρύματος Κατακουζηνού. Πριν λίγες  με δική της επιμέλεια κυκλοφόρησε ένα βιβλίο με μεγάλο ενδιαφέρον για τη Λέσβο,  αφού αφορά δυο σπουδαίες προσωπικότητες με διεθνές αποτύπωμα: τον Άγγελο Κατακουζηνό και τον Στρατή Ελευθεριάδη-Τεριάντ και κοντά σ’ αυτούς βέβαια το Θεόφιλο και το εικαστικό του έργο.

Η συζήτηση που ακολουθεί έγινε για να φωτιστεί η σημασία αυτού του βιβλίου.

Δώστε μας με λίγα λόγια τι θα βρει ο αναγνώστης στο βιβλίο;

Ο αναγνώστης θα κάνει ένα μεγάλο ταξίδι από το Παρίσι του 1920 στην Αθήνα του 1940 και τη Λέσβο του 1965 και θα δει πως ένας άνθρωπος άγνωστος σε πολλούς μέχρι πρόσφατα, ο Άγγελος Κατακουζηνός, προσπάθησε με πίστη και αγάπη να εμπνεύσει στη γενιά του την αναγνώριση της αξίας του Θεόφιλου. Πώς αγωνίστηκε να προβάλει το έργο του ως ζωγράφου από το 1927 ως το 1980 και πώς κατάφερε μέσα σε μεγάλες αντιξοότητες και δύσκολες ιστορικές στιγμές να κάνει την πρώτη έκθεση με έργα του Θεόφιλου στην Αθήνα το 1946 και να εγκαινιάσει κυριολεκτικά με δόξα και τιμή το Μουσείο Θεόφιλου στη Λέσβο το 1965.

Θα δει κείμενα για τον Θεόφιλο, άγνωστα μέχρι σήμερα στο ευρύ κοινό, θα δει πρωτότυπο φωτογραφικό υλικό και κυρίως θα συγκινηθεί βλέποντας το πως συνεργάστηκαν κάποιοι άνθρωποι για ένα κοινό ιδανικό.

Στο βιβλίο προβάλλεται επίσης η προσωπική σχέση δύο σπουδαίων ανδρών, του Άγγελου Κατακουζηνού και του Στρατή Ελευθεριάδη (Tériade), μέσα στο χρόνο και μέσα από τα όσα κατόρθωσαν μαζί.

Πρόκειται για μια πολυετή αντρική φιλία που μάλιστα δοκιμάστηκε όταν ο Tériade δεν τίμησε, ως όφειλε, την προσφορά του Κατακουζηνού στα όσα έκανε για τον Θεόφιλο σε μια συνέντευξή του το 1979. Και είναι πραγματικά σπουδαίο, και τιμά τον Tériade ως άνθρωπο, πως αναγνώρισε το λάθος του και βρήκε τη δύναμη να ζητήσει συγγνώμη. Αυτή η σχέση για μένα είναι ένα παράδειγμα πραγματικής φιλίας και ελπίζω να εμπνεύσει τον αναγνώστη.

Τέλος ευελπιστώ πως θα βρει μια καλόγουστη έκδοση η οποία εκδόθηκε από το Ίδρυμα Άγγελου και Λητώς Κατακουζηνού υπό την αιγίδα και με επιχορήγηση του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.

Το βιβλίο αυτό υπήρξε προϊόν μελέτης, προσωπικής έρευνας και επίπονης εργασίας μου για πολλά χρόνια, ως προς την ανεύρεση, την επιλογή και την επιμέλεια της έκδοσής του. Είμαι ευγνώμων και πολύ χαρούμενη για τη συμβολή και των ακόλουθων ανθρώπων, τους οποίους θα ήθελα να αναφέρω αναλυτικά:

• τον Ζήσιμο Χ. Συνοδινό, ο οποίος επιμελήθηκε, μαζί με εμένα, την έκδοση,
• τους Σταύρο Ι. Αρβανιτόπουλο, Νεκτάριο Βακάλη, Ίριδα Κρητικού και Κώστα Μανιατόπουλο, που προσέθεσαν τα κείμενά τους πλάι σε αυτά του Άγγελου και της Λητώς Κατακουζηνού, του τότε πρέσβη Jean Baelenκαι, τολμώ να πω, τα δικά μου,
• τον Γιάννη Ευθυμιάδη, τον Γιώργο Κόρδη και τη Βασιλική Κολλιπέτσα, που δημιούργησαν εικαστικά έργα για να στολιστεί το βιβλίο.,
• την Βιολέττα Ζεύκη και τον Δημήτρη Βασιλάκο, που μετέφρασαν τμήματα του βιβλίου, και
• τον Δημήτρη Χατζημαρινάκη, ο οποίος έκανε την επεξεργασία του αρχειακού υλικού, τον σχεδιασμό του εξώφυλλου και την ηλεκτρονική σελιδοποίηση.

Όλοι έδωσαν τον καλύτερό τους εαυτό, αφιέρωσαν χρόνο και το αποτέλεσμα πιστεύω μας δικαίωσε σε μεγάλο βαθμό, αν κρίνω από τα εγκωμιαστικά μηνύματα που λαμβάνω, μεταξύ των οποίων και εκείνο μιας κυρίας που ως παιδί ήταν παρούσα στα εγκαίνια του Μουσείου Θεόφιλου στη Λέσβο.

Εξαιρετικά πολύτιμη ήταν για χρόνια και η πολύτιμη συμπαράσταση και βοήθεια του Νεκτάριου Βακάλη για αυτό το βιβλίο και θέλω αυτό να το πω και δημόσια.

   Με ποια αφορμή αποφασίσατε να το εκδώσετε και ποιος είναι ο σκοπός του;

Η αφορμή ήταν το γραμμένο με 'τρεμάμενο χέρι' σημείωμα του Άγγελου Κατακουζηνού προς τον Tériade, στο οποίο τον ρωτάει πως μπόρεσε να ξεχάσει την προσφορά του στα όσα έκανε για τον Θεόφιλο, καθώς σε μια συνέντευξή του στο Βήμα το 1979 ο Tériade αναφέρει πολλούς άλλους 'ξεχνώντας' τον Κατακουζηνό.

Το σημείωμα αυτό βρήκα το 2010 και από τότε ήθελα οπωσδήποτε να ερευνήσω το θέμα και να καταλάβω τι είχε γίνει. Η χαρά μου ήταν πολύ μεγάλη όταν βρήκα τη συγγνώμη του Tériade, καθώς ανάμεσα σε χαρτιά, κούτες και βιβλία άρχισα να βρίσκω γράμματα, φωτογραφίες, κείμενα και να βάζω τα κομμάτια στη σειρά. Μετά από χρόνια και έχοντας σχηματίσει τη μεγάλη εικόνα, είδα μπροστά μου μια συναρπαστική ιστορία την οποία θέλησα να τη μοιραστώ με όλους.

   Αφιερώνετε την έκδοση «στους ανθρώπους που κυνηγούν ανεμόμυλους και σε όσους αγαπούν το νησί των ποιητών…». Θα ήθελα να πείτε δυο λόγια παραπάνω.

Είχα την τύχη να επισκεφτώ για πρώτη φορά τη Λέσβο το 1990 και να τη γυρίσω ολόκληρη. Κάθε φορά που σταματούσαμε κάπου για να ρωτήσουμε για τον δρόμο ακούγαμε και μια ιστορία, η δε ευγένεια και φιλοξενία των ανθρώπων ήταν κάτι που με είχε εντυπωσιάσει.

Στη συνέχεια την επισκέφθηκα με το σύζυγό μου, το 2013, και τότε ακολουθήσαμε τα βήματα του Κατακουζηνού σε διάφορα μέρη που ο ίδιος ανέφερε και είδαμε και όλα σχεδόν τα μουσεία του νησιού. Μείναμε εντυπωσιασμένοι με τον πλούτο και την ομορφιά του τόπου.

Το καλοκαίρι του 2019 ήρθα στο μαγικό Σίγρι για να μιλήσω σε μια εκδήλωση για την σχέση του Άγγελου Κατακουζηνού με τον Albert Camus και είχα την ευκαιρία να γνωρίσω πολλούς ανθρώπους και να συγκινηθώ βαθιά από τον τρόπο που νοιάζονται για την ιστορία του νησιού και των ανθρώπων που πέρασαν από εκεί, και βέβαια να γευθώ και πάλι την μοναδική φιλοξενία τους και την αγάπη τους για θέματα πολιτισμού.

Παράλληλα, έχω διαβάσει τις επιστολές του Κατακουζηνού για το νησί του, έχω διαβάσει τα ευχαριστήρια γράμματα που του έστελναν οι συμπατριώτες του και όλα αυτά μου έχουν δημιουργήσει ένα σύνδεσμο με τη Λέσβο και ένα θαυμασμό για αυτήν.

Τέλος, τα τελευταία χρόνια η Λέσβος και οι άνθρωποι της έχουν για άλλη μια φορά δείξει πόσο φιλόξενοι είναι και πόση σημασία δίνουν στο να προσφέρουν σε όσους έχουν ανάγκη.

Για αυτό τον λόγο, το βιβλίο το αφιερώνω σε όσους αγαπούν το νησί των ποιητών δηλαδή το νησί της Λέσβου…και φυσικά σε όσους αγαπούν «ανεμόμυλους» δηλ. σε όσους είναι Δον Κιχώτες, όπως άλλωστε ήταν και ο Θεόφιλος και ο Κατακουζηνός, και όσοι μάχονται για ιδανικά…

   Γιατί χαρακτηρίζετε ως «φιλία ζωής» τη σχέση Κατακουζηνού-Τεριάντ;

Γιατί πορεύτηκαν μαζί από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους ως τα τελευταία και έκαναν μαζί πολλά παρόλο που ζούσαν σε διαφορετικές χώρες. Δεν είναι μόνο η προσπάθεια για την ανάδειξη του έργου του Θεόφιλου και η δημιουργία του Μουσείου. Είναι οι απόψεις που ανταλλάσσουν στα γράμματά τους για την τέχνη, είναι τα ταξίδια τους, είναι το πώς στηρίζει ο Κατακουζηνός τον Tériade (ο ίδιος λέει πως ο Κατακουζηνός του «έδινε κανόνες ζωής…[τ]ου εμφυσούσε εμπιστοσύνη στον εαυτό [τ]ου…»). Είναι, τέλος, ο τρόπος που καταφέρνουν να λύσουν μια αστοχία του Tériade, που θα μπορούσε να καταστρέψει τη φιλία τους και ο τρόπος που καταφέρνουν τελικά να παραμείνουν φίλοι ως το τέλος.

Ναι είναι μια ανδρική φιλία ζωής και μου προκαλεί πραγματικά θαυμασμό το πως κατάφεραν να την διατηρήσουν για σχεδόν 60 χρόνια.

   Πόσο καθοριστική ήταν η συμβολή του Άγγελου Κατακουζηνού στην ανάδειξη του Θεόφιλου;

Όποιος διαβάσει το βιβλίο νομίζω πως θα έχει ξεκάθαρη την εικόνα για το πόσο καθοριστική ήταν η συμβολή του Άγγελου Κατακουζηνού στην ανάδειξη του Θεόφιλου. Επιτρέψτε μου να τολμήσω να ισχυριστώ πως κανείς άλλος δεν έκανε για τον Θεόφιλο τόσα, και για τόσα πολλά χρόνια, με τόση πίστη και επιμονή όσο ο Κατακουζηνός. Αλλά αυτό καλύτερα να το πιστοποιήσουν οι ειδικοί. Εγώ επιθυμώ απλά να μοιραστώ και με τους αναγνώστες σας το ακόλουθο ηχητικό υλικό από μια συνέντευξη του Άγγελου Κατακουζηνού ως Προέδρου της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης και να σας ρωτήσω ποιος άλλος έχει μιλήσει με τόσο πάθος για τον Θεόφιλο; Σημειώστε δε πως ο Κατακουζηνός ήταν ένας από τους σημαντικότερους νευρολόγους-ψυχίατρους της εποχής του, δίδασκε και ταξίδευε στο εξωτερικό, δεχόταν ασθενείς μέχρι το τέλος της ζωής του και εργαζόταν ως Διευθυντής Νευρολογικών Κλινικών σε νοσοκομεία, και ήταν και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Παστέρ. Θέλω να πω πως πραγματικά μου κάνει εντύπωση το πάθος του για τον Θεόφιλο και ο χρόνος που διέθεσε για την ανάδειξή του.

https://katakouzenos.gr/item_type/archiako-yliko/page/2/

   Θα ήθελα να μας πείτε και δυο λόγια για την οικία-μουσείο Κατακουζηνού και το Ίδρυμα Κατακουζηνού και εάν στα αρχεία σας υπάρχει υλικό που αφορά στο νησί μας;

Είναι δύσκολο να σας πω -μόνο- δυο λόγια για κάτι με το οποίο ασχολούμαι για 30 χρόνια και παρόλο που το κάνω εθελοντικά και παράλληλα εργάζομαι και έχω οικογένεια, νομίζω πως πραγματικά κατάφερα να προστατεύσω και να αναδείξω μια κληρονομιά που θα ήταν κρίμα να είχε χαθεί για όλους μας . Πιστεύω πως ο ιστότοπος του Ιδρύματος (www.katakouzenos.gr) δίνει μία εικόνα για το έργο που έχει γίνει και για την ιστορία των Κατακουζηνών.

Η οικία Κατακουζηνού δεν είναι μόνο ένα σπίτι-μουσείο, το πρώτο ίσως που λειτούργησε με αυτό τον τρόπο στη χώρα μας, δεν είναι μόνο η εξαιρετική ιστορία της προσφοράς του Άγγελου Κατακουζηνού αλλά και όλα όσα εμπνέουν εδώ πολλούς δημιουργούς να κάνουν κάτι καινούργιο και προσφέρει στους επισκέπτες της πολύ ιδιαίτερες στιγμές και συγκινήσεις. Μέσα από την ιστορία των Κατακουζηνών συναντά κανείς στιγμές από την ιστορία του τόπου μας, όπως την ιστορία για το πώς έγινε το Μουσείο Θεόφιλου.

Φυσικά, υπάρχουν πολλά σε σχέση με τη Λέσβο, από το ζωγραφικό έργο η «Παναγιά η Γοργόνα» αντίγραφο της εικόνας που υπάρχει στο νησί μέχρι χαρακτικά καθώς και αλληλογραφία με τους ανθρώπους του νησιού. Αξίζει να σημειώσω εδώ πως από την αλληλογραφία αυτή προκύπτει πως, ως γιατρός, έβλεπε δωρεάν τους συμπολίτες του και τους βοηθούσε σε διάφορα θέματα.

Μα πάνω από όλα είναι διάχυτο σε όλο το σπίτι, μέσα από τα αντικείμενα που άφησαν πίσω τους οι Κατακουζηνοί (βιβλία, κείμενα, κεραμικά Κουρτζή, φωτογραφίες, κ.λπ.), το πόσο πολύ αγαπούσε το «νησί των ποιητών» ο Άγγελος Κατακουζηνός. Ήταν περήφανος για τους συμπολίτες και τους προγόνους του και ήθελε να αποκτήσει δικό του σπίτι και να μείνει εκεί ώστε να συναντά και τους αγαπημένους του φίλους όπως τον Tériade, τον Βενέζη και φυσικά τον Camus (ο οποίος επίσης ονειρευόταν μια ζωή σε ένα σπίτι πάνω στη θάλασσα, στο μαγικό Σίγρι).

Όλη η ζωή και η οικία του Άγγελου Κατακουζηνού είναι συνυφασμένη με την αγάπη του για την μητέρα πατρίδα του, την Λέσβο!