«Σ’ τον “Αβέρωφ”»

1

Περήφανος μας ήρθες

Τα γαλανά μας τα νερά ς’ το γοργοπέρασμά σου

και τα γλυκακρογιάλια μας τραγούδια σού τονίζουν

μύριες ελπίδες φτερουγούν αητέ ολόγυρά σου

απ’ άκρη σ’ άκρ’ οι Έλληνες γλυκά σε χαιρετίζουν

2

Η Γαλανή σημαία μας ‘ψηλά εις τη κορφή σου

σου πλάθει χίλια όνειρα, νίκες σου ψιθυρίζει.

η γαλανή μητέρα μας ‘ψηλά απ’ τη κορφή σου

εις τα παιδιά της άγια συγκίνησι σκορπίζει.

3

Περήφανος μας ήρθες

Καλώς μας ήρθες

Κάθε καρδιά Ελληνική σκιρτάει ς’ τη θωριά σου

μ’ ευχές χρυσές οι Έλληνες τρέχουν να σε στολίσουν.

Ποιος ξέρει αν οι κεραυνοί πώχεις ς’τα σωθικά σου

και το Μαρμαρωμένο μας μια μέρα δεν ξυπνίσουν.

Π.Ψ - ας

Ετοιμάζοντας την έκθεση με εφημερίδες και περιοδικά του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού, που πραγματοποιείται αυτές τις μέρες στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Αιγαίου και καθώς ξανατακτοποιούσα ένα συνεχώς ατακτοποίητο αρχείο, έπεσα πάνω σε μια εφημερίδα, αγορασμένη πριν χρόνια από παλαιοπωλείο με τον τίτλο «Σαρδέλα». Την πήρα προσεκτικά στα χέρια μου, την ξεδίπλωσα και τότε μού αποκαλύφθηκε το παραπάνω, πολύ ενδιαφέρον, προφητικό ποίημα, το οποίο και αντέγραψα επακριβώς.

Η εφημερίδα είναι σατιρική («Σαρδέλα τη λένε/ κι απ’ τα γέλοια… κλαίνε») και είχε έδρα την Καλαμάτα. Το συγκεκριμένο φύλλο είναι το τρίτο και εκδόθηκε τον Σεπτέμβριο του 1911. (Διαστάσεις 35Χ25 εκ., σελίδες 4).

Περισσότερα στοιχεία για τη «Σαρδέλα» δεν βρήκα, αφού στο τετράτομο έργο «Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Τύπου 1784-1974» (επιμέλεια: Λουκία Δρούλια - Γιούλα Κουτσοπανάγου), δεν είναι καταλογραφημένη.

Ξαναδιάβασα όμως μερικά στοιχεία για το θρυλικό «Αβέρωφ» που τόσο στενά συνδέεται με την απελευθέρωση του νησιού μας, δικαιώνοντας και τις ελπίδες του ποιήματος, και μου λύθηκαν πολλές απορίες για τη συγκεκριμένο δημοσίευμα.

Παραθέτω τις πληροφορίες όπως έχουν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα «Πλωτό Ναυτικό Μουσείο Θωρηκτό Γεώργιος Αβέρωφ»: «Δέκα χρόνια μετά τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό διέθετε μια ελάχιστη δύναμη απαρχαιωμένων τορπιλοβόλων και τριών γαλλικών θωρηκτών που είχαν κατασκευασθεί το 1889. Η επιτακτική ανάγκη για τη δημιουργία αξιόμαχου στόλου είχε ως αποτέλεσμα την ενίσχυση του στόλου -στα τέλη του 1908- με τέσσερα καινούρια αγγλικά και τέσσερα γερμανικά αντιτορπιλικά. Σε αυτά επρόκειτο να προστεθεί το Θωρακισμένο-Καταδρομικό “Γ. Αβέρωφ”, η Δόξα του Πολεμικού Ναυτικού.

Για την ανανέωση του Στόλου η τότε κυβέρνηση Μαυρομιχάλη είχε απευθυνθεί στα Ναυπηγεία Ορλάντο στο Λιβόρνο της Ιταλίας, όπου εκείνη ακριβώς την εποχή κατασκευαζόταν ένα θωρακισμένο-καταδρομικό το οποίο είχε παραγγελθεί και επρόκειτο να χρησιμοποιηθεί από το Ιταλικό Ναυτικό. Όμως, η ακύρωση της παραγγελίας από τη μεριά των Ιταλών και η άμεση προκαταβολή του 1/3 της συνολικής αξίας του πλοίου, επέτρεψαν την απόκτηση του θωρηκτού από την Ελλάδα. Το ποσόν της προκαταβολής προήλθε από τη διαθήκη του Γεωργίου Αβέρωφ και ανήρχετο σε 8.000.000 εκατομμύρια χρυσές δραχμές, ενώ το υπόλοιπο ποσό των 15.650.000 χρυσών δραχμών καλύφθηκε από το Ταμείο Εθνικού Στόλου (Τ.Ε.Σ.). Η κυβέρνηση δαπάνησε 23.650.000 δρχ. για την απόκτηση του. Τα 8.000.000 δρχ. προέρχονταν από το 20% της συνολικής κληρονομιάς του Γεωργίου Αβέρωφ, που παραχώρησε με τη διαθήκη του στο Ταμείο Εθνικού Στόλου το 1899 (χρονολογία δημοσίευσης της διαθήκης).

Από την καθέλκυση του «Αβέρωφ» τον Μάρτιο του 2011 (από το αρχείο του averof.mil.gr)

Η διαθήκη όριζε ότι το 1/5 της περιουσίας του (20 μερίδια) παραχωρείται για τη ναυπήγηση ισχυρού καταδρομικού πλοίου που θα φέρει το όνομα του και διασκευασμένο κατά τέτοιον τρόπο ώστε να χρησιμεύει ως εκπαιδευτικό πλοίο Σχολής Ναυτικών Δοκίμων προς την πρακτική και θεωρητική τελειοποίηση αυτών. Το υπόλοιπο ποσό 14.300.000 καλύφθηκε εξ ολοκλήρου από το Ταμείο Εθνικού Στόλου (Τ.Ε.Σ.). Αξίζει να σημειωθεί ότι και οι Τούρκοι είχαν ενδιαφερθεί για την αγορά του πλοίου.

Το 10.200 τόνων θωρακισμένο εύδρομο (όπως ακριβέστερα περιγράφεται) είχε ιταλικές μηχανές 19.000 ίππων, 22 γαλλικούς λέβητες, γερμανικές γεννήτριες και αγγλικά πυροβόλα 190 και 234 χιλιοστών τύπου Armstrong. Η μέγιστη ταχύτητα που ανέπτυσσε το Θωρηκτό ήταν 23 κόμβοι. Το “Γ. Αβέρωφ” καθελκύστηκε στις 12 Μαρτίου (27 Φεβρουαρίου με το παλαιό ημερολόγιο) 1910 και την 1η Σεπτεμβρίου 1911 κατέπλευσε στο Φάληρο, όπου έγινε δεκτό από τους Έλληνες με ενθουσιασμό.

Το Θωρηκτό δεν άργησε να γνωρίσει το βάπτισμα του πυρός. Τον Οκτώβριο του 1912, με την έναρξη του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου, το “Γ. Αβέρωφ”, επικεφαλής του Στόλου του Αιγαίου υπό τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, απέπλευσε προς τα Δαρδανέλια. Κατέλαβε τη Λήμνο και στον όρμο του Μούδρου εγκαταστάθηκε το προχωρημένο αγκυροβόλιο του Στόλου. Ακολούθησε η κατάληψη του Αγίου Όρους, των νησιών του βορείου και ανατολικού Αιγαίου (Θάσος, Σαμοθράκη, Ίμβρος, Τένεδος, Αγ. Ευστράτιος, Μυτιλήνη, Χίος). Η σύγκρουση με τον τουρκικό στόλο ήταν πλέον αναπόφευκτη. Ο ναύαρχος Κουντουριώτης έδωσε επιθετικό χαρακτήρα στον ελληνικό σχεδιασμό. Διέταξε το στόλο του να αρχίσει να πλέει από βορρά προς νότο, οπότε ο οθωμανικός στόλος εμφανίσθηκε στην έξοδο των Στενών. Τότε, ο Κουντουριώτης απηύθυνε το περίφημο σήμα του στα ελληνικά πλοία που συνέπλεαν με το “Γ. Αβέρωφ”: “Με την δύναμιν του Θεού και τας ευχάς του Βασιλέως μας και εν ονόματι του Δικαίου πλέω μεθ’ ορμής ακαθέκτου και με πεποίθησιν προς την νίκην εναντίον του εχθρού του Γένους”. Η έκβαση των Ναυμαχιών της Έλλης (3 Δεκεμβρίου 1912) και της Λήμνου (5 Ιανουαρίου 1913) που ακολούθησαν, διέλυσε τις προσδοκίες του σουλτάνου και της Υψηλής Πύλης για τον έλεγχο του Αιγαίου. Ο οθωμανικός στόλος δεν θα επιχειρούσε πια νέα έξοδο στο Αιγαίο.

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι του 1912-13 αποτελούν αναντίρρητα την πλέον ένδοξη πολεμική περίοδο του θωρηκτού “Γ. Αβέρωφ”. Με την έναρξη των εχθροπραξιών, τον Οκτώβριο του 1912, ο ελληνικός στόλος κλήθηκε να πετύχει έναν ιδιαίτερα δύσκολο συνδυασμό πολλαπλών στόχων: να εμποδίσει την έξοδο του οθωμανικού στόλου στο Αιγαίο, να αποκτήσει την κυριότητα των νησιών του βορειοανατολικού Αιγαίου, να εμποδίσει τη μεταφορά οθωμανικών στρατευμάτων και εφοδίων προς τα ηπειρωτικά μέτωπα των Βαλκανίων, καθώς και να προστατεύσει τις αντιστοιχείς θαλάσσιες μεταφορές της Ελλάδας και των συμμάχων της. Η επιτυχής έκβαση των ελληνικών επιτελικών σχεδιασμών ήταν αποτέλεσμα τριών κυρίως παραγόντων: των αυξημένων επιχειρησιακών δυνατοτήτων που διέθετε το νεότευκτο θωρηκτό, της αναμφισβήτητης ηγετικής ικανότητας και τόλμης του ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη, όπως και του υψηλότατου ηθικού των ελληνικών πληρωμάτων όλου ανεξαιρέτως του ελληνικού στόλου. Η επιτυχής κατάληψη των νησιών του βορειοανατολικού Αιγαίου και η κατίσχυση των ελληνικών όπλων στις Ναυμαχίες της Έλλης και την Λήμνου, είχαν ως αποτέλεσμα ο “Γ. Αβέρωφ” να αποκτήσει διαστάσεις συμβόλου στη λαϊκή μνήμη: ένας μύθος είχε πια γεννηθεί».