Μυτιλήνη. Έχει χαρακτηριστεί ως αρίστη, καλλίστη πόλη που τη στολίζουν το κάστρο, οι εκκλησιές της και τ’ αρχοντικά.

Τι πιο όμορφο από, όταν παραλαμβάνεις έναν επισκέπτη από το αεροδρόμιο, να περνάς όλο το δρόμο με τ’ αρχοντικά από τη Βαρειά, τ’ Ακλειδιού ως τη Σουράδα και το Μακρύ Γιαλό, αλλά και από το λιμάνι να περνάς από το Κιόσκι και την περιοχή γύρω από το Κάστρο για να του δείξεις τα στολίδια της πόλης.

Αρκετοί από αυτούς, άλλοι φίλοι, άλλοι απλώς συνεντευξιαζόμενοι, με ρωτούν: «Μα γιατί δεν ανοίγει ο Δήμος ή κάποιος φορέας ένα Αρχοντικό που να λειτουργεί ως Μουσείο για να μπορεί να ξεναγηθεί κάποιος; Ωραίο δε θα ήταν;»

Την ίδια ερώτηση έκανα στον Γιάννη Γιαννέλλη, συγγραφέα και πολιτικό, ιδιοκτήτη του ομώνυμου Πύργου Γιαννέλλη. «Ωραία θα ήταν, αλλά η πολιτεία δυστυχώς δε βοηθά ούτε στη συντήρηση ούτε στην ανάδειξη αυτών των μνημείων ομορφιάς» μου απαντά, καθώς με ξεναγεί στον όμορφο πύργο του στ’ Ακλειδιού και καθόμαστε στον ζεστό χώρο με τα βιβλία και τα λευκώματα από τις συλλογές του.

Τα αρχοντικά δεν είχαν πάντα αυτήν την όμορφη όψη στο πέρασμα των δεκαετιών, ως προς τη συντήρησή τους. Αυτό μαρτυρούν, πέρα από τις μνήμες, οι εικόνες από το αρχείο της ΕΡΤ του ντοκιμαντέρ του 1981 «Εδώ γεννήθηκε η Ευρώπη» του Γιώργου Σγουράκη, σε σκηνοθεσία του Παντελή Βούλγαρη, το οποίο έχει ως στόχο να παρουσιάσει και να περιγράψει τις νεοκλασικές οικίες που βρίσκονται στην πόλη της Μυτιλήνης. Από τα μέσα του 1980 έως και το 2000 τα περισσότερα αναστηλώνονται.

Στο ντοκιμαντέρ, που είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο, γίνεται μια ιστορική αναδρομή, στην οποία παρουσιάζονται οι λόγοι της οικονομικής άνθησης της Λέσβου στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, γεγονός που ώθησε τους μεγαλοαστούς να κατασκευάσουν αυτά τα επιβλητικά κτήρια.

Ο φακός εστιάζει στις γύψινες διακοσμητικές λεπτομέρειες, στις οροφογραφίες και στα παλιά έπιπλα διαφόρων νεοκλασικών οικιών, εικόνες που μας οδηγούν στην κατανόηση του μεγέθους του πλούτου και της ευμάρειας που έφτασαν οι Λέσβιοι τα χρόνια εκείνα.

Η άνθηση και η δημιουργία

Μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα το εσωτερικό των σπιτιών της Μυτιλήνης, όπως και πανελλαδικά, ανταποκρίνονταν στις εδαφολογικές, κλιματολογικές συνθήκες και καθημερινές ανάγκες της ζωής των κατοίκων. Το κάψιμο από τον παγετό των ελαιώνων στη Λέσβο στα 1851 και ο μεγάλος σεισμός του 1867 ανάγκασαν πολλούς Μυτιληνιούς να εκπατριστούν για να αναζητήσουν καλύτερη τύχη. Στην Κωνσταντινούπολη, τη Νότια Ρωσία, την Αίγυπτο και τη Ρουμανία οι λέσβιοι μετανάστες δημιούργησαν ανθούσες λεσβιακές παροικίες.

Γυρίζοντας στη γενέτειρά τους, χτίζουν πολυτελή σπίτια, συναγωνίζονται μάλιστα σε πρωτοτυπία και μεγαλοπρέπεια. Εξάλλου η άφιξη των Βαυαρών, που μετέφεραν στην Ελλάδα τον γοτθικό ρυθμό, στάθηκε από τους πιο σημαντικούς παράγοντες της ριζικής αλλαγής στην αρχιτεκτονική της Μυτιλήνης.

Σχέδια και υλικά έρχονται από το εξωτερικό και οι λέσβιοι αρχιτέκτονες, που έχουν σπουδάσει στην Αθήνα και το εξωτερικό, νιώθουν την ανάγκη να εκφραστούν διαφορετικά, να δημιουργήσουν και να ανακατασκευάσουν πολλές οικίες. Δαντελωτά κιγκλιδώματα, μπαρμπακλίκια, γραφικά σαχνισίνια, ρόδακες, άνθινα στολίδια και το παιχνίδι με την πέτρα κάνουν την εμφάνισή τους.

Ο Πύργος Γιαννέλλη

Χτισμένος στα 1910 από τον παππού του Γιάννη Γιαννέλλη ως εξοχική κατοικία, ο Πύργος Γιαννέλλη φέρει την υπογραφή του Μυτιληνιού Αργύρη Αδαλή. Στην πολύ όμορφη δουλειά που έχουν κάνει οι μαθητές και οι μαθήτριες του Πειραματικού Γενικού Λυκείου Μυτιλήνης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, που αφορά στα Αρχοντικά της Μυτιλήνης και αξίζει να διαβαστεί, μεταξύ άλλων αναφέρει ότι ο Αργύρης Αδαλής υπήρξε πολύ σημαντικός αρχιτέκτονας με σπουδές στην Αθήνα και στο Μόναχο, συνεργάτης του Ε. Τσίλερ, που ανήγειρε 30 κατοικίες, εκτός από τα δημόσια κτήρια και τις εκκλησίες (1ο Γυμνάσιο, νυν Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Μυτιλήνης, Δημαρχείο, Άγιος Θεράποντας κ.ά.).

Το ισόγειο του Πύργου χρησιμοποιείται ως υπόγειο, όπως στα περισσότερα Αρχοντικά, αφού οι σκάλες που οδηγούν στον πρώτο όροφο εγκαινιάζουν και την είσοδο. Στον πρώτο όροφο περπατάμε στο σαλόνι, το καθιστικό, την κουζίνα και το γραφείο.

Ο δεύτερος όροφος αποτελείται από τρία υπνοδωμάτια, δύο τουαλέτες, ενώ στη σοφίτα, από την οποία κανείς μπορεί να δει «πιάτο» όλη τη Μυτιλήνη, υπάρχουν επίσης δωμάτια υπηρεσίας.

Σε κάθε δωμάτιο και χώρο του σπιτιού, αλλά και δίπλα στη μεγάλη ξύλινη σκάλα, ο Γιάννης Γιαννέλλης έχει διακοσμήσει το σπίτι του με πίνακες και έργα τέχνης, που χρονολογούνται από την περίοδο της μετεπαναστατικής Ελλάδας έως το τέλος του 19ου αιώνα.

Πρόκειται για έργα αλλά και γελοιογραφίες μιας μοναδικής συλλογής, την οποία έχει ξεκινήσει από φοιτητής.

Παρά το ότι το σπίτι της οικογένειας επισκέπτονταν συχνά άνθρωποι του πνεύματος, από τον Στρατή Μυριβήλη έως τον Ηλία Βενέζη και τον Οδυσσέα Ελύτη, όπως θυμάται από την εποχή των γονιών του, και κυρίως την εποχή που ο πατέρας του, Ζαφείρης Γιαννέλλης, ήταν πρόξενος της Ολλανδίας, ο Πύργος άνοιξε επί της ουσίας στον κόσμο με πρωτοβουλία του Γιάννη Γιαννέλλη. «Φιλοξένησα στο σπίτι μου μεγάλες προσωπικότητες της πολιτικής. Τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, τον Μιλτιάδη Έβερτ, τον Κεφαλογιάννη, τον Μπακογιάννη».

Επίσης, παρά τον μεγάλο χώρο, τον πύργο όπου μεγάλωσε, ο ίδιος θυμάται ότι ανατράφηκε απλά: «Χωρίς κωδωνοκρουσίες και πολλά πράγματα, μπορεί να ήταν άλλες εποχές και να είχαμε υπηρετικό προσωπικό και κηπουρούς, είχαμε όμως και κότες και κατσίκες. Δεν ένιωθα ποτέ ότι ήμουν κάτι παραπάνω».

Ακριβό μου Αρχοντικό

Το πρόβλημα με τ’ Αρχοντικά, πέρα από τα χαράτσια, είναι ότι απαιτούν πολλά έξοδα συντήρησής τους. «Είναι κρίμα στολίδια σαν κι αυτά να ξεπουληθούν. Για να ζεσταθεί ένα σπίτι σαν κι αυτό θέλει ολόκληρη περιουσία. Όπως μια περιουσία χρειάστηκε η ανακαίνισή του και η αλλαγή της στέγης.

Το κράτος δεν τα έχει φροντίσει και δε μεριμνά για τη συντήρησή τους».