Ένας μεγάλος τσιμεντένιος σταυρός στο λόφο δείχνει θαρρείς το χώρο. «Ενθάδε κείτονται» άγνωστο πόσα παλληκάρια που από την άλλη άκρη της Ευρώπης ήρθαν σε ετούτο το νησί, στις απέναντι Μικρασιατικές ακτές και ποιος ξέρει πού αλλού…

Κι έμειναν για πάντα εδώ, τροφή των κανονιών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, χωρίς να καταλάβουν ποτέ ετούτοι τίνων ρήμασι πειθόμενοι έπεσαν…

Μα πιότερο άτυχοι όλων ετούτοι ξεχάστηκαν. Ετούτοι ακόμα και σήμερα που η ανθρωπότητα ολόκληρη, οι πατρίδες των συμμαχητών τους αλλά και η ίδια τους η πατρίδα τιμά τα 100 χρόνια από τη μεγάλη μάχη της Καλλίπολης παραμένουν χωρίς καντήλι, χωρίς κερί παραχωμένοι σε ένα λιοχώραφο στο δρόμο από τα Λουτρά στη Σκάλα Λουτρών.

Η Σκάλα Λουτρών διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη νεώτερη ιστορία. Στους διεθνείς ναυτικούς χάρτες αναφέρεται ως ασφαλές αραξοβόλι, Για ετούτο το λόγο και στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, λίγο πριν η Ελλάδα μπει στη διαμάχη με νομάρχη τον ακραιφνή Βενιζελικό Γεώργιο Παπανδρέου, ο ασφαλής όρμος στην ανατολική πλευρά της εισόδου στον Κόλπο της Γέρας χρησιμοποιείται ως αγκυροβόλιο του Γαλλικού Στόλου και συγχρόνως ως σταθμός ανεφοδιασμού των σενεγαλέζικων αποικιακών στρατευμάτων του συνταγματάρχη Δερβιέ. Σ’ αυτά που πολεμούσαν τότε στην Καλλίπολη.

Και το μνημείο σε φωτογραφία του 1940 (Αρχείο Στρατή Αναγνώστου)

«Η Λέσβος», μας λέει ο ιστορικός Στρατής Αναγνώστου, «είχε καταληφθεί από αγγλικά και γαλλικά στρατεύματα το καλοκαίρι του 1915 και χρησιμοποιήθηκε μαζί με τη Λήμνο, την Ίμβρο και την Τένεδο ως τόπος αγκυροβολίου των συμμαχικών πλοίων κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων της Καλλίπολης, αλλά και ως τόπος παροχής νοσοκομειακής περίθαλψης στους τραυματίες των επιχειρήσεων.

Ο τόπος στρατωνισμού των γαλλικών στρατευμάτων ήταν η ευρύτερη περιοχή των Λουτρών».

Ερειπιώνας
Απομεινάρι αυτής της περιόδου είναι το ερειπωμένο λεγόμενο Γαλλικό Νεκροταφείο, στον αγροτικό δρόμο από τα Λουτρά προς τη Σκάλα.

Οι παραστάδες δεξιά κι αριστερά της χτισμένης εισόδου δείχνουν πως κάποτε ο χώρος ήταν αν μη τι άλλο επιμελημένος. Χοντρά ντουβάρια γκρεμισμένα πια σε πολλά τους σημεία τον περιβάλλουν. Και στο ανάλημμα προς την πάνω του πλευρά μπορεί κανείς να διακρίνει ό,τι έχει περισσέψει από ένα μνημείο που κάποτε υπήρχε εκεί.

Ένα μνημείο που σώζεται φωτογραφικά. Η φωτογραφία του που μας παραχωρήθηκε από τον κ. Στρατή Αναγνώστου, τραβήχτηκε από άγνωστο, τον Μάιο του 1940 και απεικονίζει την αναθηματική στήλη στο νεκροταφείο των Λουτρών. Στο πάνω μέρος της ανάμεσα σε κλαδιά διαβάζουμε: Armée d’ Orient, δηλ. Στρατός της Ανατολής.

Στο μέσον της στήλης: A nos camarades, morts à Mitylene pendant l’ occupation française, δηλ. στους συντρόφους μας, που πέθαναν στη Μυτιλήνη κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Κατοχής 1916-1919. Στο κάτω μέρος της στήλης δεξιά διακρίνεται δύσκολα το όνομα του γλύπτη P. BU[?]EON και από κάτω μια δυσανάγνωστη επιγραφή.

«Ήδη από το 1940, οπότε τραβήχτηκε η φωτογραφία, η στήλη είχε υποστεί φθορές» μας λέει ο κ. Αναγνώστου. Πότε καταστράφηκε ολοσχερώς; Μαζί και το μνημείο με το νεκροταφείο που ερήμωσε;

Άγνωστο… Κάποιοι λένε πως καταστράφηκε στη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής. Κάποιοι άλλοι πως δεν καταστράφηκε από ανθρώπου χέρι αλλά από το χρόνο…

Το πλοίο CLEO στον όρμο της Σκάλας Λουτρών στον κόλπο της Γέρας στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στο βάθος, πολεμικά πλοία του στόλου της Αντάντ. (Φωτο από το λεύκωμα του Στρατή Αναγνώστου «Η παλιά Μυτιλήνη»)

Ό,τι και να έγινε, ο χώρος σήμερα αποτελεί μια ντροπή για τον τόπο και τον πολιτισμό του…

Προσπάθειες αποκατάστασης
«Στο παρελθόν, θυμάται ο παλιός πρόεδρος της Κοινότητας και σήμερα Τοπικής Κοινότητας Λουτρών Βασίλης Μαμώλης, υπήρξε προσπάθεια ο χώρος να αγορασθεί και αν μη τι άλλο να ευπρεπισθεί.

Τότε λεφτά υπήρχαν, ο ιδιοκτήτης του χώρους δέχθηκε να τον πουλήσει αλλά τελικά άγνωστο για ποιο λόγο δεν έγινε τίποτα…».

Προσπάθεια έγινε και από το Δημήτρη Βουνάτσο που ως Νομάρχης επικοινώνησε με τον Πρέσβη της Γαλλίας στην Αθήνα, με τον οποίο και επισκέφθηκαν το χώρο. «Τίποτα… κανένα ενδιαφέρον και πάλι…» λέει ο πρώην Νομάρχης.

Θα μπορούσε ο χώρος με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από τη Μάχη της Καλλίπολης από χώρος ντροπής να μετατραπεί σε χώρο τιμής; Θα μπορούσε η αρμόδια υπηρεσία των Συμμαχικών Νεκροταφείων στην Ελλάδα να ασχοληθεί με ετούτο το ξεχασμένο χώρο;

Και το καστρί
Αλλά και γιατί όχι; Η αυτοδιοίκηση πρωτοβάθμια δε θα μπορούσε να παρέμβει; Ο όλος χώρος, μαζί με το «Καστρί» μπορούν να αποτελέσουν ένα χώρο-σημείο αναφοράς στην ιστορική μνήμη σε ετούτον τον τόπο.
Τι είναι το «Καστρί» όμως;

«Στα 1987, λέει ο Μάκης Αξιώτης, ο αείμνηστος πρόεδρος των Λουτρών Σαμαρτζής με ανέβασε στο μέσον της μακρόστενης κορυφής του υψώματος πάνω από το Γαλλικό Νεκροταφείο, για να μου δείξει το «καστρί». Μια πρόχειρη, οχυρή κατασκευή από ασβεστόπετρα, έναν περίβολο μήκους 15 μέτρων, πλάτους 4,5 μέτρων (όση και η κορυφή) και ύψους δυο μέτρων. Προς τη μεριά του όρμου, με την απέραντη θέα, είχε 16 παραλληλόγραμμες πολεμίστρες, 0,30 επί 0,35 μ.. Αυτό σίγουρα ανήκε σε οχυρωματικό έργο, ίσως πολυβολείο, της εποχής του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και επιτηρούσε τις εγκαταστάσεις των Συμμάχων στη Σκάλα.

Αποτελεί ένα από τα λίγα μνημεία αυτής της περιόδου που σώζονται στο νησί».
Ο δρόμος προς τη Σκάλα Λουτρών, κακοτράχαλος· νερά τρέχουν από παντού. Πλένονται τα λείψανα των ξεχασμένων, σκέφτεσαι. «Πλένεται κι η μνήμη των ανθρώπων;» αναρωτιέσαι.

Τι μένει; Η ρήση του Περικλή: «Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος». Επιφανείς άνδρες ετούτα τα ξεχασμένα παλληκάρια που έπεσαν τροφή των κανονιών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μιαν ολόκληρη Ευρώπη μακριά από τα σπίτια τους;