Η συγκεκριμένη άγνωστη μέχρι τότε φωτογραφία της ανάρτησης, του Φριτζ I. Μραζ (Fritz J. Mraz), "επέστρεψε" στην Ελλάδα το 2012, ως προσφορά για να συμπεριληφθεί σε επετειακό ημερολόγιο για τα 100 χρόνια Απελευθέρωσης της Λέσβου, από τον Λέσβιο Βασίλη Βασίλα, ο οποίος την είχε συμπεριλάβει στο βιβλίο-λεύκωμά του «Ταξίδια της Αβεβαιότητας και της Ελπίδας» («Journeys of Uncertainty and Hope») με φωτογραφίες και μαρτυρίες Λέσβιων μεταναστών στην Αυστραλία. Του την είχε εμπιστευθεί ο Λέσβιος Ιωάννης Κουπαράνης ο οποίος την είχε πάρει μαζί του, πριν πολλά χρόνια, πηγαίνοντας στην Αυστραλία.

Το ημερολόγιο που είχε κυκλοφορήσει και διανείμει ο σύλλογος Μεσοτοπιτών, περιέχει φωτογραφίες της εποχής και κείμενα με την εξέλιξη και την έκβαση των γεγονότων από την 8η Νοεμβρίου έως και μερικές μέρες μετά την τελική αναμέτρηση στις 8 Δεκεμβρίου. Ένα ημερολόγιο που αναφέρεται ως ένα ιστορικό χρονολόγιο, ένα ιστορικό φωτορεπορτάζ, στη σημαντικότερη σύγχρονη περίοδο για τους Λέσβιους. Αυτή της Απελευθέρωσης…

Σήμερα εορτάζει η Ιερά Μονή των Παμμεγίστων Ταξιαρχών του Μανταμάδου όπου η θαυματουργή εικόνα του Ταξιάρχη Μιχαήλ είναι μοναδική σε ό, τι αφορά τον τρόπο και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες δημιουργήθηκε και τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν. 

Προστάτης και πολιούχος του Μανταμάδου αλλά κι ολόκληρου του νησιού κατά τις δύσκολες μέρες της τουρκοκρατίας, όπου υπάρχουν αρκετές μαρτυρίες για τις τακτικές εμφανίσεις του, μεταξύ αυτών είναι και το όραμα που είδαν πολλοί κάτοικοι του νησιού κατά την 8η Νοεμβρίου 1912, ημέρα απελευθέρωσης της Λέσβου απ' τον τουρκικό ζυγό.

Το χρονικό

Όταν έφτασε στη Λέσβο η είδηση για απελευθέρωση των γειτονικών νησιών από τον Ελληνικό στόλο, οι Έλληνες αναθάρρησαν. Η επιθυμία για απελευθέρωση από τους Τούρκους, τους οδήγησε να στείλουν Επιτροπή Πλωμαριτών (αποτελούμενη από της Ιωάννη Πετρέλλη, Γεώργιο Λύτρα, Δ. Τσακίρη και Γεώργιο Τόμπρα ή Πολυχνιάτη) στο Μούδρο, στη Λήμνο, και να παραδώσει επιστολή στον Υποναύαρχο Κουντουριώτη. Με την επιστολή αυτή δίνονταν πληροφορίες για τη δύναμη των Τούρκων στη Λέσβο, παράλληλα η επιτροπή ζήτησε την επίσπευση της απελευθέρωσης του νησιού.

Έτσι, ο Ελληνικός στόλος, ανταποκρινόμενος στις 7 Νοεμβρίου του 1912 το βράδυ, ξεκίνησε από τον κόλπο του Μούδρου με επικεφαλής τον Κουντουριώτη και το θωρηκτό «Αβέρωφ» για τη Λέσβο. Το ξημέρωμα της 8ης Νοεμβρίου τα Ελληνικά πλοία έπλεαν έξω από το λιμάνι της Μυτιλήνης.

Αμέσως από τον Υποναύαρχο Κουντουριώτη επιδόθηκε τελεσίγραφο στις Τουρκικές αρχές του νησιού, με το οποίο ζητούσε την άμεση παράδοση της πόλης. Τότε πραγματοποιήθηκε σύσκεψη μεταξύ των Τουρκικών αρχών, των Χριστιανών και Μουσουλμάνων προυχόντων της Μυτιλήνης και αποφασίστηκε να αποχωρήσουν από το εσωτερικό του νησιού οι Τουρκικές δυνάμεις και να γίνει αναίμακτα η κατάληψη της πόλης, προκειμένου να αποφευχθεί αιματοχυσία του άμαχου πληθυσμού.

Η απόβαση των Ελλήνων έγινε στις 12:30 στην Πετρόσκαλα που βρισκόταν στη θέση του σημερινού Τελωνείου. Η υποδοχή των Ελλήνων έγινε με ξέφρενους πανηγυρισμούς από τους κατοίκους και μετά την παράδοση της πόλης στους Έλληνες από τις Τουρκικές αρχές η πόλη σημαιοστολίστηκε. Ακολούθως, στο Μητροπολιτικό ναό του Αγίου Αθανασίου πραγματοποιήθηκε Δοξολογία στην οποία χοροστάτησε ο Μητροπολίτης Μυτιλήνης, Κύριλλος, ο οποίος μαζί με το σύνολο των παρευρισκομένων έψαλαν το «Χριστός Ανέστη».

Αμέσως τότε με ανακοίνωσή τους οι Ελληνικές αρχές κήρυξαν την ένωση του νησιού με την Ελλάδα και διακήρυξαν την ισονομία και την ισοπολιτεία για όλους τους κατοίκους, Χριστιανούς και Μουσουλμάνους.

Οι Ελληνικές δυνάμεις που αποβιβάστηκαν στη Μυτιλήνη δεν ξεπερνούσαν τους 1.600 άνδρες. Ο Τουρκικός στρατός αριθμούσε 1.500 με 2.000 άνδρες. Τότε αποφασίστηκε από την ελληνική πλευρά να μη γίνει τελικά σύγκρουση πριν φτάσουν και οι ελληνικές ενισχύσεις (στρατιωτικά μέσα και πολεμοφόδια).

Όταν την 8η Νοεμβρίου του 1912 έγινε η απόβαση του Ελληνικού στρατού, αρκετοί Έλληνες τέθηκαν στη διάθεση του Ελληνικού στρατού. Αυτοί εξοπλίστηκαν με σκοπό να χρησιμοποιηθούν ως πολιτοφυλακή στα λεσβιακά χωριά και ως αντιστάθμισμα στα αντάρτικα τουρκικά σώματα. Έτσι, διαπράχθηκαν αρκετές τρομοκρατικές πράξεις κατά των αμάχων πληθυσμών και από τις δύο πλευρές. Γι’ αυτό οι Ελληνικές αρχές ζήτησαν τον αφοπλισμό των Χριστιανικών αντάρτικών σωμάτων και τιμώρησαν αρκετούς ένοπλους που πρωτοστάτησαν σε επεισόδια εναντίον αμάχων.

Οι Τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις είχαν οχυρωθεί στον Κλαπάδο. Πρόκειται για μουσουλμανικό χωριό (δεν υπάρχει σήμερα) που βρισκόταν στην ευρύτερη περιφέρεια της Λαφιώνας.

Στο Μόλυβο οι κάτοικοι, θεωρώντας ότι η απελευθέρωσή τους θα έρθει πολύ σύντομα, «εξαφάνισαν» από τα μαγαζιά όλα τα υφάσματα με γαλάζιο και λευκό χρώμα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι Τούρκοι να διενεργήσουν και έρευνες στα σπίτια. Ταυτόχρονα, ο Ελληνικός στόλος βομβάρδισε τα καΐκια στη Σκάλα του Μολύβου, ώστε να κοπεί κάθε επικοινωνία με τα μικρασιατικά παράλια.

Στο μεταξύ ο Ελληνικός στόλος είχε ενισχύσει το νησί με περίπου 15.000 άνδρες οι οποίοι πλαισιώνονταν από πολλούς ντόπιους εθελοντές. Το κύριο σώμα εθελοντών αποτελούσε η Λεσβιακή φάλαγγα η οποία απαρτιζόταν από 210 Λέσβιους μετανάστες που είχαν έρθει από την Αμερική.

Στο σχηματιζόμενο στρατιωτικό σώμα, που θα έδινε τη μάχη για την απελευθέρωση όλου του νησιού στις 28 Νοεμβρίου του 1912, έφθασε η Λεσβιακή Φάλαγγα στην ήδη απελευθερωμένη Μυτιλήνη, προκειμένου να επιτευχθεί ο εξαναγκασμός σε παράδοση των τουρκικών τακτικών και άτακτων ένοπλων τμημάτων που είχαν οχυρωθεί στην περιοχή του Κλαπάδου.

Η άφιξη της Λεσβιακής Φάλαγγας στην Λέσβο προκάλεσε παραλήρημα. Η παρουσία της αποτελούσε έμπρακτη απόδειξη της συμβολής των Λεσβίων στην απελευθέρωση της ιδιαίτερης πατρίδας τους. Με κάθε αφορμή οι δραστηριότητες της Φάλαγγας, καταγράφονταν είτε μέσα από τις στήλες του τοπικού τύπου, είτε μέσα από τους φωτογραφικούς φακούς του Σίμου Χουτζαίου και του Φριτζ I. Μραζ (Fritz J. Mraz).

Στις 30 Νοεμβρίου αρχίζει η προέλαση του ενισχυθέντος ελληνικού στρατού προς τα βόρεια και δυτικά με στόχο την εκκαθάριση των γειτονικών με τη Μυτιλήνη περιοχών από τυχόν τουρκικούς θύλακες. Η Λεσβιακή Φάλαγγα κατευθύνεται βόρεια φτάνει στην Παναγιούδα, όπου της γίνεται απερίγραπτη υποδοχή: «Καθ’ όλον τον δρόμον», καταγράφει ο συντάκτης της τοπικής εφημερίδας Λαϊκός Αγών, «κοριτσάκια του σχολείου καθ’ ομίλους έψαλλον εθνικά τραγούδια, γέροντες και παιδία εχειροκροτούσαν και εζητωκραύγαζον και έρραιναν με άνθη και ρύζι τον γεναίον στρατόν μας».

Στις 11.00 π.μ. η Φάλαγγα εισέρχεται θριαμβευτικά στα Πάμφιλα. Αξίζει τον κόπο να αναφερθεί, άλλο ένα απόσπασμα από το σχετικό δημοσίευμα της εφημερίδας «Σάλπιγξ»: «Οι ιερείς με τας σημαίας, οι διδάσκαλοι και οι διδασκάλισσαι μετά μαθητών και μαθητριών εν παρατάξει μετά δαφνών ανά χείρας, οι προύχοντες και όλοι οι κάτοικοι του χωρίου και των πέριξ συνηθρίσθησαν δια την υποδοχήν. Οι κώδωνες των εκκλησιών ήχουν χαρμοσύνως, ενώ αι νέαι με άνθη εις τας χείρας έραινον τους ευσταλείς νέους της Φάλαγγος, η δε μουσική ορχήστρα η διευθυνομένη παρά του γνωστού μουσικού κ. Εμμανουήλ Χατζέλη επαιάνιζε εναλλάξ τον εθνικόν ύμνον και το «μαύρη είναι η νύχτα στα βουνά»… Ο επί κεφαλής αξιωματικός, λοχαγός κ. Δρίτσας, προσεκάλεσε τον Δήμαρχον και εδήλωσεν εις αυτόν ότι εν ονόματι του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου καταλαμβάνει την πόλιν….Είτα … αι γυναίκες των Παμφίλων έτρεξαν εις τας οικίας και έφεραν κάνιστρα με παντοειδή τρόφιμα και γλυκίσματα, ύδωρ και διάφορα άλλα, άτινα προσέφερον εις τους στρατιώτας. Μετά το γεύμα, παιανιζούσης της μουσικής, εχόρευσαν όλοι οι στρατιώται διαφόρους εθνικούς χορούς υπό τα χειροκροτήματα και τας εκκωφαντικάς ζητωκραυγάς των δεσποινίδων και κυριών.»

• 2 Δεκεμβρίου

Ο Διοικητής του αποσπάσματος αντισυνταγματάρχης Απόστολος Συρμακέζης κατανέμει το απόσπασμα σε δύο φάλαγγες αρχίζοντας ουσιαστικά την επιχείρηση εκκαθάρισης των Τούρκων. Η Αριστερή φάλαγγα διανυκτερεύει στους Λάμπου Μύλους ενώ η Δεξιά που περιλαμβάνει και απόσπασμα προσκόπων, στην περιοχή της Θερμής. 

•  3 Δεκεμβρίου 

Η Αριστερή φάλαγγα αρχίζει να κινείται προς Καλλονή ενώ η Δεξιά προς Αγία Παρασκευή.

• 5 Δεκεμβρίου

Η Αριστερή φάλαγξ συναντά τις εχθρικές δυνάμεις Δυτικά της Μονής Λειμώνος και εμπλέκεται μαζί τους μέχρι το απόγευμα. Ο Συρμακέζης δέχεται στην Καλλονή Τούρκο απεσταλμένο ο οποίος δήθεν για να διαμαρτυρηθεί περί βιαιοπραγιών, προσπαθεί να διερευνήσει ανεπίσημα τις διαπραγματευτικές προθέσεις του αποσπάσματος.

•  6 Δεκεμβρίου, πρωί

 Αρχίζει η κύρια Ελληνική επίθεση κατά του Κλαπάδου με τη συνέχεια της προώθησης της Αριστερής φάλαγγας προς το δύσβατο Σκοτεινοβούνι. Η Δεξιά φάλαγγα φθάνει στον λόφο Πετσοφά και το μεσημέρι ενεργεί ταυτόχρονα διπλή επίθεση στο χωριό Κλαπάδος και τους αναπτυγμένους Τούρκους στρατιώτες. Στις 14:00 καταλαμβάνεται ο λόφος Σκοτεινοβούνι.

• 7 Δεκεμβρίου

Ο Ελληνικός στρατός στον Κλαπάδο.

Η συνδυασμένη επίθεση και των δύο φαλάγγων προκαλεί σχεδόν αμέσως Τουρκικό αίτημα για συνάντηση των δύο διοικητών. Η συνάντηση γίνεται στις 11:00 χωρίς όμως ουσιαστικό περιεχόμενο. Ο Τούρκος διοικητής μάλλον προσπαθεί να κερδίσει χρόνο.

 Η επίθεση αρχίζει ξανά στις 14:00 και συνεχίζεται όλο το απόγευμα. Στις 22:00 οι Τούρκοι στέλνουν με απεσταλμένο τους αίτηση παραδόσεως που γίνεται δεκτή.

Το ίδιο βράδυ παρατηρούνται κινήσεις Τουρκικών τμημάτων, που μετακινούνται προς την Στύψη.

•  8 Δεκεμβρίου, Ώρα 08:00

Υπογράφεται στο ύψωμα Πετσοφάς το πρωτόκολλο της παράδοσης των Τουρκικών δυνάμεων. Το μεσημέρι της ίδιας μέρας αρχίζει στο χωριό Κλαπάδος, η παράδοση του Τουρκικού οπλισμού. 

Το κείμενο επιμελήθηκε ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λεσβιακών Συλλόγων Αττικής, Νεκτάριος Βακάλης.