Πριν από μισό περίπου χρόνο και συγκεκριμένα στις 4 και στις 11 Νοεμβρίου του 2008, σε δυο διαδοχικά μου σημειώματα στη φιλόξενη εφημερίδα που κρατάτε, είχα αναφερθεί στην κρίση του καπιταλισμού και στη δυνατότητα αλλαγής του καπιταλιστικού συστήματος.
Με ευχάριστη ομολογουμένως έκπληξη είδα στο Διαδίκτυο ένα σημείωμα του κ. Ανδρέα Ανδριανόπουλου, με τίτλο «Καπιταλισμός εναντίον Καπιταλισμού», όπου γράφει και αυτός για την ανάγκη ριζικής αλλαγής του καπιταλισμού. Λέω με ευχάριστη έκπληξη, γιατί ο εν λόγω πολιτικός ήταν από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς και πίστευε στο μύθο πως είναι δυνατή η διαρκής αυτορρύθμισή της για το καλό της κοινωνίας.
Ομολογώ πως δεν παρακολουθώ επιμελώς την αρθρογραφία του κ. Ανδριανόπουλου και έτσι δεν μπορώ να βεβαιώσω αν, στο εξάμηνο που πέρασε από το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, είχε γράψει και άλλα σχετικά άρθρα. Η εντύπωσή μου είναι πως σε όλο αυτό το διάστημα δεν έγραψε τίποτα. Στο συγκεκριμένο όμως σημείωμά του, που ανακάλυψα εντρυφώντας στο Διαδίκτυο, λέει πολλά και ενδιαφέροντα:
Επισημαίνει τον πανικό που προκάλεσε η διογκούμενη αποσύνθεση του τραπεζικού συστήματος, πως είναι εμφανής πλέον η επίπτωση της κρίσης στην πραγματική λεγόμενη οικονομία και πως ο πανικός αυτός οδήγησε τις περισσότερες δυτικές κυβερνήσεις στη λήψη μέτρων από το παρελθόν. Στο σημείο αυτό δέχεται πως τα μέτρα αυτά δε θα μπορούσαν να ήσαν διαφορετικά από την προσέγγιση και πάλι του «δυσφημισμένου κρατικού παρεμβατισμού και των Κεϋνσιανών οικονομικών μέτρων». Εκείνο που δε λέει, είναι πως ο ίδιος ήταν ανέκαθεν κατηγορηματικά αντίθετος, τόσο με τον κρατικό παρεμβατισμό, όσο και με την κεϋνσιανή πολιτική.
Σε άλλα σημεία του άρθρου του ο κ. Ανδριανόπουλος, αφού επισημάνει «πως η κρίση ανέδειξε και τις αδυναμίες των σημαντικότερων σήμερα ιδεολογικών επιλογών», αναρωτιέται: «Σε ποιο ακριβώς σημείο οι καπιταλιστικές αυτές κυβερνήσεις διαφοροποιούνται από τις όποιες σοσιαλιστικές επιλογές των ιδεολογικών τους αντιπάλων;» Και καταλήγει: «Ποιο είναι σήμερα πλέον το νόημα του καπιταλισμού και του σοσιαλισμού;»
Εδώ διαφωνώ κατηγορηματικά, όχι γιατί θεωρώ πως ο σοσιαλισμός δεν έχει νόημα. Κάθε άλλο. Η διαφωνία μου έγκειται στην εξομοίωσή του με τον καπιταλισμό.
Ο καπιταλισμός είναι ουσιαστικά ένας συγκεκριμένος τρόπος παραγωγής, που τόσο ενδελεχώς μελέτησε και περιέγραψε ο Μαρξ, έτσι ώστε τις αναλύσεις του να τις αποδέχονται και να τις εφαρμόζουν ορκισμένοι εχθροί του μαρξισμού. Ο σοσιαλισμός όμως δεν είναι τρόπος παραγωγής αλλά φιλοσοφική θεωρία. Δεν υπήρξε ούτε υπάρχει στον ορίζοντα «σοσιαλιστικός τρόπος παραγωγής». Στη Σοβιετική Ένωση και αργότερα στις χώρες του λεγόμενου «Υπαρκτού Σοσιαλισμού» εφαρμόστηκε ένα είδος κρατικού καπιταλισμού. Το είπε ο ίδιος ο Λένιν εγκαινιάζοντας τη Νέα Οικονομική Πολιτική, τη γνωστή ως ΝΕΠ, και τον εφαρμόζει (με πολύ σκληρόν τρόπο μάλιστα) η σημερινή «σοσιαλιστική» Κίνα.
Ο κ. Ανδριανόπουλος συμφωνεί με τον Νικολά Σαρκοζύ, που δήλωσε πως ο καπιταλισμός νοσεί και θέλει θεραπεία, αντί όμως να πει κι αυτός την κουβέντα του, για το ποια θεραπεία συνιστά, στρέφεται κατά της (ευρωπαϊκής) Αριστεράς, γιατί όπως λέει παρακολουθεί αμήχανη τις εξελίξεις. Δεν του ρίχνω άδικο. Η σημερινή Αριστερά και στις δύο παραλλαγές της, και σαν Σοσιαλδημοκρατική και σαν Κομμουνιστική, ψάχνεται και πιστεύω πως αυτή είναι μια έντιμη στάση και η μόνη που μπορεί να δώσει καρπούς.
Οπωσδήποτε, κανείς δε διαφωνεί πως το ισχύον σήμερα οικονομικό-πολιτικό σύστημα έφτασε στα έσχατα όριά του και θέλει αλλαγή. Τι συνεπάγεται όμως αυτή η αλλαγή; Κατά τη γνώμη μου, η ουσία αυτής της αλλαγής βρίσκεται στην αντικατάσταση της αντίληψης πως «το παν είναι το χρήμα και το κέρδος» με την αντίληψη πως «το παν είναι ο άνθρωπος και οι ανάγκες του».
Πώς θα μπορούσε να γίνει τέτοια αλλαγή; Στο σημείο αυτό υπάρχει πράγματι αμηχανία και από τις δυο τάσεις της Αριστεράς: Από τη μια μεριά έχουμε τους οπαδούς της απόλυτης αλήθειας, οι οποίοι, μέσα στον εφησυχασμό των βεβαιοτήτων τους, περιμένουν να ωριμάσουν οι συνθήκες για μια δεύτερη «επίθεση στα Χειμερινά Ανάκτορα», μόνο που, φρονίμως ποιούντες, δεν το λένε δυνατά, και από την άλλη τους οπαδούς της βελτίωσης του Καπιταλισμού με αναβίωση του κράτους προνοίας του Μεσοπολέμου.
Τη λύση τη δείχνουν, πιστεύω, τα λεγόμενα του Μαρξ: «πως μόνο ο καπιταλισμός σε άλλα χέρια θα πάψει να είναι καπιταλισμός». Σήμερα έχουν ωριμάσει, από τεχνικής πλευράς, οι συνθήκες για να εμφανιστεί ένα κοινωνικό και οικονομικό σύστημα αποδοτικότερο από τον καπιταλισμό. Το πετρέλαιο μπορεί κάλλιστα να υποκατασταθεί από την ηλιακή, την αιολική και άλλες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η πληροφορική και ο αυτοματισμός μπορούν να περιορίσουν τις ώρες απασχόλησης και να αυξήσουν τον ελεύθερο χρόνο των εργαζομένων, η γενετική και η βιοτεχνολογία μπορούν να πολλαπλασιάσουν τις διαθέσιμες πηγές τροφίμων.
Όλα αυτά όμως με έναν όρο και μια μοναδική προϋπόθεση: να φύγουν από τη μέση αυτοί, που με την απληστία, την ιδιοτέλεια και τον αμοραλισμό τους είτε παρεμποδίζουν αυτές τις αλλαγές, είτε τις εκμεταλλεύονται προς ίδιον όφελος.
Και ποιοι θα έρθουν στη θέση τους; Μα οι κάτοχοι των καινούργιων παραγωγικών μέσων, που είναι σήμερα η Γνώση και η Πληροφόρηση, δηλαδή οι τεχνοκράτες, που από υπηρέτες των καπιταλιστών θα γίνουν οι νεκροθάφτες τους, όπως ακριβώς οι καπιταλιστές στον καιρό τους έγιναν οι νεκροθάφτες των φεουδαρχών.
Πιστεύω πως επίκειται κάποια ριζική αλλαγή στην οικονομία, που αφορά ολόκληρον τον πλανήτη. Δε θα φτάσουμε ακόμα στην αταξική εξισωτική κοινωνία, όπου «ο καθένας θα προσφέρει όσα μπορεί και θα παίρνει όσα χρειάζεται», γιατί ακόμα δεν υπάρχει στη διάθεσή μας τόσος πλούτος για διανομή ούτε τόση, οικολογικώς καθαρή, ενέργεια για να στηρίξει αυτήν τη διανομή. Θα φτάσουμε όμως και σ’ αυτήν, αφού πρώτα περάσουμε από το στάδιο του «τεχνοκρατικού τρόπου παραγωγής», που θα είναι πολύ πιο αποδοτικός και πολύ πιο ανθρώπινος από τον καπιταλισμό.

*O Δημήτρης Σαραντάκος γεννήθηκε στη Mυτιλήνη, σπούδασε χημικός μηχανικός και μετά τη συνταξιοδότησή του εκδίδει το σατιρικό περιοδικό «το Φιστίκι» και κάνει τον συγγραφέα. Το τελευταίο (ενδέκατο στη σειρά) βιβλίο του «Οι Αρχαίοι είχαν την πλάκα τους» - Αθήνα 2008 - κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Γνώση».