Με την αφορμή της σημερινής έναρξης της συνεργασίας της εφημερίδας «Εμπρός» με το Ιστορικό Αρχείο Αιγαίου «Εργάνη», παρουσιάζουμε σήμερα το έργο και τη φιλοσοφία της συγκεκριμένης εταιρείας, που εδώ και επτά χρόνια αναλαμβάνει την έρευνα, συλλογή, τεκμηρίωση και προβολή αρχειακού υλικού, προερχόμενου από την κοινωνική, οικονομική, πολιτική και πολιτιστική ζωή της Λέσβου, αλλά και της ευρύτερης περιοχής του βορειοανατολικού Αιγαίου, του 19ου και του 20ού αιώνα.

«Εργάνη» ονόμασαν οι αρχαίοι Έλληνες την Αθηνά - θεά της σοφίας και της γνώσης - αποδίδοντάς της επιπλέον και το ρόλο της προστάτιδας των χειρωνακτικών εργασιών και κατ’ επέκταση όλων των έργων, με τα οποία ο άνθρωπος επιχειρεί να βοηθήσει τον εαυτό του και τους άλλους, αφού η γνώση δεν είναι αυτοσκοπός.
Κάτι παρόμοιο υποστηρίζει και ο κ. Κρίστης Κονναρής, ιστορικός και μέλος της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας «Εργάνη», ο οποίος μιλώντας για τις συλλογές τονίζει: «Τα αρχεία και οι συλλογές δεν αποτελούν ποτέ ιδιωτική περιουσία, αλλά κομμάτι της ιστορίας μας.»

Ξεκινώντας από το αρχείο Κουρτζή
Με αυτήν τη φιλοσοφία, δραστηριοποιείται το Ιστορικό Αρχείο Αιγαίου «Εργάνη», μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία, που δημιουργήθηκε το 2002 από μια ομάδα επιστημόνων, ερευνητών, συλλεκτών και άλλων επαγγελματιών που ενδιαφέρονται για αρχεία και συλλογές, καθώς και για την προβολή του αρχειακού πλούτου του ευρύτερου βορειοανατολικού αιγιακού χώρου. Η εταιρεία πήρε το όνομά της από την ομώνυμη κατασκευή που το 1924 εφηύρε ο Μυτιληνιός επιχειρηματίας, καλλιτέχνης και εφευρέτης, Μίτσα Κουρτζής, ο οποίος έζησε και δραστηριοποιήθηκε στη Λέσβο από το 1884 ως το 1944. Ο χώρος των δραστηριοτήτων της «Εργάνης» βρίσκεται στην οδό Κουντουριώτη 49Α, πάνω στην προκυμαία της Μυτιλήνης, στον ίδιο χώρο όπου για χρόνια έδρευε η εταιρεία «Π.Μ. Κουρτζής».
Το αρχείο της οικογένειας Κουρτζή - μιας οικογένειας που είχε αναπτύξει πλήθος επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, που μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα απλώνονταν από τη Μυτιλήνη ως την Κωνσταντινούπολη, τη Μαύρη Θάλασσα, την Ανατολική Μεσόγειο και την Αδριατική - ήταν, εξάλλου, η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια και ολοκληρωμένη δουλειά που η «Εργάνη» έφερε εις πέρας (στο πλαίσιο του Προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας») και περιλαμβάνει επαγγελματικά και καλλιτεχνικά στοιχεία, έγγραφα, επιστολές, φωτογραφίες και άλλα αντικείμενα κ.λπ., που σχετίζονταν με τις δραστηριότητες της οικογένειας.


Η «Εργάνη» και ο εφευρέτης της, Μυτιληνιός επιχειρηματίας και καλλιτέχνης, Μίτσας Κουρτζής (1884 - 1944)
 
Προστασία και ανάδειξη
Η «Εργάνη» προσπαθεί να είναι κοντά στην κοινωνία, αφού συγκεντρώνει αρχειακό υλικό - αποκλειστικά ιδιωτικό - που για τους κατόχους του μπορεί να είναι άχρηστο, αλλά παρουσιάζει ιστορικό ενδιαφέρον.
Στόχος της εταιρείας, εξάλλου, είναι η διάσωση, προστασία και διαφύλαξη του αρχειακού πλούτου της Λέσβου και όλων των τεκμηρίων (εγγράφων, αντικειμένων, φωτογραφιών κ.λπ.) που διασώζουν την ιστορική μνήμη και αναδεικνύουν τη σημασία του νησιού και το ρόλο που αυτό είχε στην οικονομική και πολιτιστική ζωή της ευρύτερης περιοχής - συμπεριλαμβανομένης της Μικράς Ασίας, της ανατολικής Μεσογείου, των Βαλκανίων κ.λπ. - όπου δραστηριοποιήθηκε το ελληνικό στοιχείο κατά το 19ο και 20ό αιώνα.
Προκειμένου να επιτύχουν αυτόν το στόχο, τα μέλη της «Εργάνης» προβαίνουν σε συστηματική αναζήτηση, καταγραφή, συγκέντρωση, ψηφιοποίηση και έκδοση αρχείων που ανήκουν σε οικογένειες, επιχειρήσεις και άλλα φυσικά ή νομικά πρόσωπα, που συνέβαλαν στην ανάπτυξη της Λέσβου και της ευρύτερης περιοχής, σε όλους τους τομείς. Συμβουλεύει, επίσης, τους συλλέκτες πάνω σε θέματα ορθής διαχείρισης των αρχείων τους.
Τα αποτελέσματα της έρευνας και της συγκέντρωσης του υλικού, δημοσιοποιούνται και προωθούνται μέσω της διοργάνωσης ημερίδων, συνεδρίων, εκδόσεων, αλλά και πολιτιστικών εκδηλώσεων, εκθέσεων, προβολών κ.λπ.. Πολλές φορές αναπτύσσεται, μάλιστα, συνεργασία με ανάλογους φορείς του εσωτερικού και του εξωτερικού ή συμμετοχή σε εθνικά και διεθνή ερευνητικά δίκτυα και προγράμματα.
Η «Εργάνη» αναπτύσσει επιπλέον, από το 2007, συνεργασία με τα Τμήματα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, καθώς και Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, αλλά και με το πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών «Λεονάρντο», στο πλαίσιο της πρακτική άσκησης των φοιτητών.


Φωτογραφία από τη συλλογή της οικογένειας Κούμπα, της περιόδου 1879 - 1960

Ακολουθώντας διεθνές πρότυπο
«Οι συλλέκτες οφείλουν να αναρωτηθούν εάν προσφέρουν κάτι στον τόπο τους με το να έχουν τα αρχεία τους κρυμμένα. Αυτήν τη στιγμή υπάρχει ένα μέρος όπου μπορούν να φέρουν τις συλλογές τους και να τις πάρουν πίσω, αφού κάνουμε όλες τις απαραίτητες διαδικασίες», συνεχίζει ο κ. Κονναρής.
Η αρχειακή και ηλεκτρονική τεκμηρίωση του υλικού που συγκεντρώνεται, γίνεται σύμφωνα με το Διεθνές Πρότυπο Αρχειακής Περιγραφής, επιτρέποντας έτσι την πρόσβασή τους ηλεκτρονικά σε ερευνητές από οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Όλες οι διαδικασίες γίνονται με σεβασμό στα αντικείμενα, ενώ ακολουθώντας παράλληλα τις απαραίτητες προδιαγραφές, γίνεται και η ψηφιοποίηση των εγγράφων, φωτογραφιών, σχεδίων και οποιουδήποτε άλλου αρχειακού υλικού, προκειμένου να παράγονται αξιόπιστα ψηφιακά αντίγραφα.

Έργα της «Εργάνης»
Εκτός από την ταξινόμηση, συντήρηση, αρχειονομική και ιστορική τεκμηρίωση, ψηφιοποίηση και προβολή του αρχείου Κουρτζή, η «Εργάνη» έχει ολοκληρώσει αντίστοιχο έργο για το αρχείο της οικογένειας Κούμπα, καθώς και το αρχείο του Κοινοτικού Ελαιοτριβείου της Αγίας Παρασκευής. Έχει δημιουργήσει, επιπλέον, μια πολυμεσική εφαρμογή και ένα ιστορικό ντοκυμαντέρ για το Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου.


Ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄ βγαίνει από το σπίτι του Γιώργου Κουρτζή στο Κιόσκι, όπου είχε φιλοξενηθεί κατά την επίσκεψή του στη Λέσβο το 1937 (φωτογραφία από το αρχείο Κουρτζή)

Μέρος των συλλογών του Πνευματικού Ιδρύματος Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου» έχει τεκμηριωθεί και ψηφιοποιηθεί αρχειονομικά και ηλεκτρονικά, στο πλαίσιο του έργου «Συλλογή, τεκμηρίωση και δημιουργία ψηφιακής συλλογής της πολιτιστικής - πολιτισμικής παράδοσης της Σάμου», ενώ αντίστοιχο έργο έχει γίνει για μέρος της συλλογής της Δημοτικής Πινακοθήκης Χίου, στο πλαίσιο του έργου «Τεκμηρίωση και Ψηφιοποίηση της Συλλογής Νίκου Γιαλούρη και άλλων καλλιτεχνών της Δημοτικής Πινακοθήκης Χίου».
Ένα πολύ ενδιαφέρον έργο, το οποίο βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, είναι η αρχειονομική τεκμηρίωση και ψηφιοποίηση του Αρχείου Τοπικού Τύπου. Πρόκειται για μέρος της συλλογής του κ. Αντώνη Πλάτωνα και περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό εφημερίδων που εκδόθηκαν στη Λέσβο από το 1909 μέχρι και το 1977. Η συλλογή είναι προς το παρόν προσβάσιμη για το κοινό και την ευρύτερη ερευνητική κοινότητα μόνο μετά από επίσκεψη στο χώρο της εταιρείας, καθώς δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί η διαδικασία ψηφιοποίησης και ηλεκτρονικής τεκμηρίωσης.
Το πιο πρόσφατο έργο στο οποίο συμμετέχει η «Εργάνη», είναι αυτό της μελέτης του αρχαίου πλοίου «Σάμαινα», που υλοποιείται στο πλαίσιο του Κοινοτικού Προγράμματος Interreg από το δήμο Πυθαγορείου και αφορά στην πειραματική κατασκευή, ψηφιακή επεξεργασία και μοντελοποίηση του ξεχωριστού αρχαίου αυτού τοπικού τύπου πλοίου.
Ανάμεσα στα πιο πρόσφατα αποκτήματα της εταιρείας, είναι η επαγγελματική αλληλογραφία και διάφορα άλλα έγγραφα της Ελαιουργίας Καψιμάλη (1931 - 1953), προσωπική ή επαγγελματική αλληλογραφία διάφορων προσώπων (1906 - 1930 και 1925 - 1946 αντίστοιχα), προγράμματα κινηματογράφου και θεατρικών παραστάσεων (1906 - 1946), ψηφοδέλτια, πολιτικά προγράμματα και αποφάσεις πολιτικών επιτροπών (1929 - 1944), επαγγελματικά έγγραφα της Ηλεκτρικής Εταιρίας Μυτιλήνης (1926 - 1936) κ.λπ..