Δελτίον της Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών
Τόμος ΚΓ΄
Μυτιλήνη 2010, σελ. 379

Ο 23ος τόμος των «Λεσβιακών», της περιοδικής έκδοσης της Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών, έχει τίτλο «Μικρασιάτες πρόσφυγες και Μουσουλμάνοι της Λέσβου πριν και μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης (1923)» και κυκλοφορεί ως ένα ειδικό αφιέρωμα για τον προσφυγικό ελληνισμό της Μικρασιατικής Καταστροφής. Στεγάζει τρεις εκτεταμένες εργασίες και δύο ανέκδοτα έγγραφα. Οι εργασίες «έρχονται να καλύψουν ένα μεγάλο κενό, που αφορά στο γεγονός του ξεριζωμού και της προσφυγιάς του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας, τις μουσουλμανικές ιδιοκτησίες στη Λέσβο κατά τη δεκαετία 1914 - 1993 και την ανταλλάξιμη περιουσία των μουσουλμάνων κατοίκων της Μυτιλήνης».
Πιο συγκεκριμένα, δημοσιεύεται η εργασία της Άρτεμης Μυλοπτέρη, φιλολόγου, με τίτλο «Η εγκατάσταση των Μικρασιατών προσφύγων στη Λέσβο κατά την περίοδο 1914 - 1920», η οποία υποβλήθηκε το 2004 στο Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου για την απόκτηση μεταπτυχιακού διπλώματος. Αντικείμενο της όλης μελέτης είναι η εγκατάσταση και η περίθαλψη των Μικρασιατών προσφύγων στη Λέσβο κατά το χρονικό διάστημα 1913 - 1919.
Η δεύτερη εργασία είναι της Χαράς Καραβία και έχει τίτλο: «Η Ανταλλάξιμη Περιουσία των Μουσουλμάνων της Λέσβου: Το παράδειγμα της πόλης της Μυτιλήνης». Υποβλήθηκε και αξιολογήθηκε ως διπλωματική εργασία το 2006 για την απόκτηση μεταπτυχιακού τίτλου ειδίκευσης στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Μέσα από τη μελέτη των ιστορικών τεκμηρίων που υπάρχουν στο αρχείο της Ανταλλάξιμης Περιουσίας της Κτηματικής Υπηρεσίας Λέσβου, η μελετήτρια προσεγγίζει την ακίνητη περιουσία που οι μουσουλμάνοι της Μυτιλήνης αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν κατά την περίοδο 1914 - 1922 και την τύχη της στη συνέχεια. Ολόκληρη η έρευνα επικεντρώθηκε στην πόλη της Μυτιλήνης.
Η τρίτη εργασία, του Αβραάμ Ιντζεβίδη, υποστηρίχθηκε ως πτυχιακή εργασία στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου το 2004. Ο τίτλος της είναι «Μουσουλμανικές ιδιοκτησίες στη Λέσβο. Οι μεταγραφές στο Υποθηκοφυλακείο Μυτιλήνης (1913 - 1923)» και καταγράφει τις μεταβιβάσεις ακινήτων κατοίκων της Μυτιλήνης, όπως αυτές εμφανίζονται στα βιβλία Μεταγραφών του Υποθηκοφυλακείου της πόλης από το 1913 μέχρι το 1923.

Στο Παράρτημα δημοσιεύονται δύο ανέκδοτα έγγραφα, που σχετίζονται άμεσα με τις παραπάνω μελέτες. Το πρώτο είναι από το Αρχείο του Στρατή Αναγνώστου και ανήκει σε κάποιον άγνωστο ιστοριοδίφη, ο οποίος έζησε ως αυτόπτης μάρτυρας τα γεγονότα της Μικρασιατικής Καταστροφής.
Το δεύτερο ανήκει στο Αρχείο Σάββα Κωφόπουλου και προέρχεται από έναν τυπωμένο εκλογικό κατάλογο του Δήμου Μυτιλήνης. Χρονολογείται στα 1920, καθώς τυπώθηκε για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των εκλογών του Νοεμβρίου του ίδιου έτους.
Για το περιεχόμενο του τόμου, ο Στρατής Αναγνώστου, ο Θανάσης Καλαμάτας και η Μαρία Σταματογιαννοπούλου, που έχουν γράψει ένα εξαιρετικό εισαγωγικό σημείωμα, σημειώνουν:
«Όπως γίνεται φανερό, η συναγωγή και η έκδοση σ’ έναν τόμο μελετών και ανέκδοτων εγγράφων, που αναφέρονται στην περίοδο πριν και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, είναι ένα εγχείρημα άκρως σημαντικό. Πρώτα απ’ όλα, μελέτες όπως οι εδώ δημοσιευόμενες, καρπός πνευματικού μόχθου των συγγραφέων, συνεισφέρουν πολλά στη σύγχρονη ιστοριογραφική έρευνα και προωθούν την ιστορική γνώση. Τούτο συμβαίνει διότι και οι τρεις μελέτες δε στηρίζονται απλώς σε βιβλιογραφικά δεδομένα. Τουναντίον, κάμουν ευρύτατη χρήση αρχειακού υλικού, εγγράφων και μαρτυριών, γεγονός που τις καθιστά πρωτότυπες. Κατά δεύτερο λόγο, η θεματολογία τους θα λέγαμε ότι καθιστά περισσότερο ορατά τα όρια, εντός των οποίων οφείλει να κινείται και να ανασυντίθεται ο ιστορικός χωροχρόνος. Η πολλαπλότητα και η πολυμορφία των πηγών που καταθέτουν οι δημοσιευμένες εδώ μελέτες, είναι γεγονός ότι δείχνουν στην ιστορική έρευνα τον τρόπο, πώς να ξεφεύγει από ιδεολογικές περιχαρακώσεις και να μελετά τα ιστορικά γεγονότα και πώς να αξιολογεί ένα γεγονός, όπως αυτό της Μικρασιατικής Καταστροφής και της συνακόλουθης υποχρεωτικής ανταλλαγής των πληθυσμών της Ελλάδας και της Τουρκίας, χάρη στο οποίο επιτεύχθηκε η πραγμάτωση, με τον πιο οδυνηρό βέβαια τρόπο, του θεμελιώδους αιτήματος “της πολιτικής του εθνικού κέντρου”, της “σύμπτωσης του κράτους με το έθνος”, με μόνη τραγική διαφορά ότι “οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολής εντάχθηκαν στο ελληνικό κράτος απογυμνωμένοι από τα ιστορικά εδάφη, που αποτελούσαν τον κύριο στόχο της Μεγάλης Ιδέας”, (Πασχάλης Κιτρομηλίδης, “Προβλήματα της εθνικής ολοκλήρωσης”, Φιλολογική Καθημερινή, 14/21 Αυγούστου 1980).»