Η οικονομική κρίση και τα παρεπόμενά της δεν είναι φαινόμενο που πρωτοπαρουσιάστηκε το 1929 και το οποίο βιώνουμε και πάλι στις μέρες μας. Στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα η δυτική Ευρώπη και η Αμερική είχαν επίσης δοκιμαστεί από διαδοχικές οικονομικές κρίσεις που προκάλεσαν μετά το 1871 διεθνή ύφεση, από την οποία δεν έμεινε αλώβητη και η Ελλάδα.
Η διεθνής ύφεση έπληξε πρωτίστως το διεθνές εμπόριο· ξεκίνησε με την κατάρρευση των τιμών χονδρικής πώλησης, για να επιφέρει στη συνέχεια την εκτίναξη των τελωνειακών δασμών, τη συρρίκνωση των αγορών, την πτώση των χρηματιστηρίων και το κλείσιμο τραπεζών.
Άμεση επίπτωση της διεθνούς ύφεσης στην Ελλάδα ήταν να μειωθούν οι εξαγωγές σταφίδας, που ήταν το κύριο εξαγωγικό της προϊόν, πράγμα που επέφερε αντίστοιχα τον περιορισμό των εισαγωγών, για να συνεχιστεί το ντόμινο των επιπτώσεων με τη συρρίκνωση των τελωνειακών εσόδων, την εξάντληση των συναλλαγματικών αποθεμάτων της χώρας και τις αλλεπάλληλες υποτιμήσεις της δραχμής.
Μπροστά στον κίνδυνο της πλήρους απαξίωσης του εθνικού νομίσματος οι ελληνικές κυβερνήσεις της εποχής επέβαλαν με νόμο την αναγκαστική κυκλοφορία της δραχμής.
Ειδικότερα η κυβέρνηση του Χαρίλαου Τρικούπη, προκειμένου να αναθερμάνει την οικονομία και ν’ αποφύγει την έκρηξη της ανεργίας, ακολούθησε την πολιτική της «φυγής προς τα εμπρός», «πάση θυσία, έστω και δι’ ελλείμματος».
Έθεσε σ’ εφαρμογή ένα πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων και πραγματοποίησε μια σειρά δημοσίων έργων, πρωτοφανούς μεγέθους και ύψους δαπάνης, όπως κατασκευή δρόμων, σιδηροδρομικών γραμμών, λιμενικών και αποξηραντικών έργων, διάνοιξη της διώρυγας Κορίνθου κ.ά..
Με την πραγματοποίηση αυτού του προγράμματος αντιμετωπίστηκε επιτυχώς το πρόβλημα της απασχόλησης και άλλαξε η αγροεμπορευματική δομή της χώρας, συγχρόνως όμως διογκώθηκε το εξωτερικό χρέος με τη σύναψη αλλεπάλληλων δανείων από μεγάλους τραπεζικούς οίκους της Αγγλίας, Γαλλίας και Γερμανίας.
Το 1893 το ονομαστικό ποσό των δανείων που είχε συνάψει η Ελλάδα ανερχόταν στα 640 εκατομμύρια χρυσά φράγκα και για την εξυπηρέτηση αυτού του χρέους η χώρα είχε φτάσει στο σημείο να συνάπτει συνεχώς νέα δάνεια και να διαθέτει ολόκληρο το ποσό των νέων δανείων για την αποπληρωμή των τόκων και των χρεωλυσίων.
Οι δανειστές της Ελλάδας άρχισαν πλέον να ανησυχούν για τη δυνατότητα της χώρας να εκπληρώσει τις οικονομικές της υποχρεώσεις και να επεξεργάζονται σχέδια επιβολής διεθνούς οικονομικού ελέγχου στις προσόδους του ελληνικού κράτους.
Απεσταλμένοι από την Αγγλία και τη Γαλλία έρχονται το 1892 στην Ελλάδα για να ελέγξουν τα δημόσια οικονομικά της. Ο γαλλο-αγγλικός ανταγωνισμός γύρω από τον έλεγχο των δημοσίων οικονομικών της Ελλάδας εξελίσσεται σε μια μάχη γνωμοδοτήσεων, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει κρίση αξιοπιστίας της Ελλάδος, με τους Γάλλους δανειστές να καταγγέλλουν τον Χαρ. Τρικούπη πως εξαπάτησε τον απεσταλμένο της Αγγλίας παρουσιάζοντας τη δημοσιονομική κατάσταση της χώρας ως ανθηρή. «Η Ελλάς φέρεται αναποφεύκτως προς χρεωκοπίαν» διαδίδουν οι Γάλλοι στους χρηματιστηριακούς κύκλους του εξωτερικού.
Τελικά οι Άγγλοι συμφωνούν να παραχωρήσουν νέο δάνειο στον Τρικούπη με όρους: «ατιμωτικούς» για την εθνική κυριαρχία και ανεξαρτησία της χώρας, όπως καταγγέλλει η αντιπολίτευση. Ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄, όμως, αρνείται να επικυρώσει τη σύναψη του δανείου και ο Χαρ. Τρικούπης οδηγείται σε παραίτηση.
Η «βασιλική» κυβέρνηση του οικονομολόγου Σωτηρόπουλου, που διαδέχτηκε την κυβέρνηση Τρικούπη, κατόρθωσε τελικά να συνάψει από τον οίκο «Χάμπρο» του Λονδίνου το νέο δάνειο, με εξαιρετικά τοκογλυφικούς όρους· αλλά η κρίση αξιοπιστίας εντείνεται ακόμα περισσότερο, με τους Γάλλους δανειστές να κατηγορούν τη σύναψη του νέου δανείου, του γνωστού ως «δανείου κεφαλαιοποιήσεως», ως «δολίαν χρεωκοπίαν» της Ελλάδας.
Ακολουθεί η καταψήφιση στη Βουλή της κυβέρνησης Σωτηρόπουλου και ο σχηματισμός της τελευταίας κυβέρνησης του Χαρ. Τρικούπη στις 30 Οκτωβρίου του 1893. Ο Χαρ. Τρικούπης, αφού απέτυχε να συνάψει νέο δάνειο, προκειμένου να εξυπηρετήσει τα παλιά χρέη, αναγκάζεται να κηρύξει το ελληνικό κράτος σε κατάσταση πτώχευσης ως προς τις πληρωμές στο εξωτερικό. Την επίσημη ανακοίνωση της πτώχευσης έκανε από το βήμα της Βουλής στις 10 Δεκεμβρίου του 1893 με την ιστορική φράση «δυστυχώς επτωχεύσαμεν».
Παρίσι, Λονδίνο και Βερολίνο, μετά την κήρυξη της πτώχευσης, ζητούν «επί πίνακι» την κεφαλήν του Χαρ. Τρικούπη και αξιώνουν εδώ και τώρα την επιβολή διεθνούς οικονομικού ελέγχου στις προσόδους του ελληνικού δημοσίου.
Ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος (ΔΟΕ) επιβλήθηκε τελικά στην Ελλάδα το 1898, αφού μεσολάβησε ο ελληνοτουρκικός πόλεμος και η ήττα του 1897, η «εθνική καταισχύνη», όπως ονομάστηκε. Η Ελλάδα υποχρεώθηκε να πληρώσει πολεμική αποζημίωση 95 εκατομμυρίων χρυσών φράγκων, ποσό που προσφέρθηκαν να δανείσουν οι παλιοί δανειστές της υπό τον όρο να ρυθμιστούν και όλα τα ανεξόφλητα παλιά χρέη και να δεχθεί η Ελλάδα τον ΔΟΕ.
Το β΄ μέρος τη μεθεπόμενη Τετάρτη: «Είμαστε πτωχοί ως χώρα ή “πτωχοί τω πνεύματι”;»