Θα περιγραφούν οι δύο κατ’ εξοχήν διαταραχές της σωματικής αύξησης όσον αφορά στο βάρος. Αναφέρομαι στην παχυσαρκία και στη νευρική ανορεξία. Εδώ εντάσσεται και η βουλιμία.
Γενικά η παχυσαρκία και η ανορεξία έχουν ανάλογους μηχανισμούς ψυχολογικής, συναισθηματικής διαταραχής, που αφορούν κυρίως στη σχέση γονιών - παιδιών και τις αντιλήψεις για το σωματικό «εγώ». Αναφερόμαστε σε περιπτώσεις όπου έχουν αποκλεισθεί παθολογικά, ορμονικά, κληρονομικά αίτια, παθήσεις του εγκεφάλου και άλλα αίτια, όπως π.χ. μειωμένη κινητικότητα από παραλύσεις, ή ακόμα και κοινωνικά αίτια, π.χ. πρότυπα μόδας (Τουίνκι και Σούμο).
Στην ψυχολογική ανορεξία και παχυσαρκία διαταράσσεται η όρεξη και στην παχυσαρκία υπάρχει κατά κανόνα παθητικότητα και πολυφαγία, ενώ στην ανορεξία υπερδραστηριότητα.
Είναι ενδιαφέρον ότι η στάση των γονιών και της κοινωνίας στα δύο προβλήματα είναι διαφορετική. Το παχύσαρκο παιδί θεωρείται ως υγιές και οι γονείς καμαρώνουν για το αποτέλεσμα που εκλαμβάνεται ως φροντίδα και ευημερία. Το πολύ-πολύ η παχυσαρκία να θεωρηθεί υπερβολή και δεν ανησυχεί όσο πρέπει γιατί έχουμε την αίσθηση ότι μπορούμε να τη σταματήσουμε αν το θελήσουμε. Απλά θεωρούμε ότι η παχυσαρκία οφείλεται σε κακές διατροφικές συνήθειες. Αντίθετα η απίσχνανση δίνει το κοινωνικό μήνυμα της αρρώστιας, της παραμέλησης, του στιγματισμού και εμπνέει ανησυχία. Είναι περισσότερο ντροπή για την οικογένεια και οδηγεί περισσότερο στους γιατρούς. Το στρουμπουλό παιδί θεωρείται υγιέστερο και το τσίμπημα στο μάγουλο του ευτραφούς παιδιού δημιουργεί ευφορία και ικανοποίηση. Αντίθετα, η θέα του αδύνατου, σωληνωμένου παιδιού έλκει μαζί της αρκετά συναισθήματα λύπης, ενοχής, ανησυχίας και φόβου. Βέβαια, η αλήθεια είναι πως και η παχυσαρκία συνδέεται με κίνδυνο για τη ζωή μέσω απώτερων διαταραχών, κυρίως καρδιαγγειακών.
Το παχύσαρκο παιδί, επιφανειακά υποταγμένο σε μια καταπιεστική μητέρα, μετατρέπεται σε τύραννο. Αντικαθιστά τη συναισθηματική του πείνα που δεν καλύπτεται από την ανασφαλή μητέρα, με συμβολική σωματική πείνα. Αυξάνει το βάρος του για να επιβληθεί με τον όγκο του, γίνεται επιθετικό το ίδιο και ανασφαλές και φοβάται ασυνείδητα ότι αδυνατίζοντας θα χάσει τον έλεγχο στη σχέση. Ο φαύλος κύκλος εγκαθίσταται όταν το άγχος, η κατάθλιψη και τα συμπλέγματα κατωτερότητας οδηγούν σε άλλη καταπιεστική, ανεπιτυχή δίαιτα. Οι γονείς, αγανακτισμένοι από την έλλειψη - όπως λένε - θέλησης του παιδιού, το επιτιμούν, το κομπλεξάρουν περισσότερο, του λένε πικρά λόγια και το αποτρέπουν από την προσπάθεια. Ο φυσιολογικός μηχανισμός της πείνας-όρεξης απορρυθμίζεται τελικά και η απελπισία καταλαμβάνει όλους. Παράπονο και γκρίνια είναι επωδοί των διαταραγμένων σχέσεων του παχύσαρκου παιδιού με την οικογένεια. Παππούδες και γονείς εμπλέκονται συχνά και αλληλοκατηγορούνται.
Η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας προϋποθέτει εκτός από τα μηχανικά, φυσικά και διανοητικά μέτρα, ψυχοθεραπεία ατομική και οικογενειακή.
Η ψυχογενής ανορεξία τώρα, είναι ιατρικά βαρύτερη και πιο θορυβώδης κατάσταση. Κυρίως αφορά σε κορίτσια της εφηβείας και οδηγεί σε βαριές συχνά διαταραχές και επικινδυνότητα για τη ζωή. Είναι μία ιδιαίτερη νόσος, με βιολογικές επιπτώσεις στην υγεία και τη σωματική διάπλαση, το ορμονικό και γεννητικό σύστημα του παιδιού (τριχοφυΐα). Συχνά συνοδεύεται από βουλιμία.
Φυσικά, συχνά οι κοπέλες επιδιώκουν το αδυνάτισμα για την επιτυχία τους στις ρομαντικού και αιθέριου ιδεώδους σχέσεις, επηρεασμένες από τη μόδα και άλλοτε για να αντιδράσουν στην παχυσαρκία της μητέρας. Ενίοτε, με το αδυνάτισμα αρνούνται τη θηλυκότητα και εξυπηρετούν ένα παρεξηγημένο φεμινισμό και τρέχουσες ιδέες unisex. Όταν οι αντιλήψεις για το σημαντικό «εγώ» γίνουν ακραίες και οι σχέσεις του κοριτσιού με τον εαυτό του και τη μητέρα του διαταραχθούν βασικά, όταν το βάρος πέσει καθοριστικά, τότε η βοήθεια από τους ειδικούς είναι αναπόφευκτη.
Η απομάκρυνση του παιδιού από το σπίτι, η νοσηλεία του και η ψυχοθεραπεία που αποσκοπεί στην εσωτερική αποκατάσταση των διαταραγμένων γνωστικών λειτουργιών και εγκατάσταση καινούργιων ψυχολογικών μηχανισμών, καθώς και στην πειθαρχημένη, αυστηρή βιολογική διατροφική υποστήριξη, οδηγούν σε θεραπεία. Το ανορεκτικό παιδί, υποταγμένο συνήθως και υποδειγματικό μέχρι την εφηβεία του, αντιδρά κάποια στιγμή με μία παθολογική εναντίωση και επαναστατικότητα στους γονείς. Σ’ αυτούς που έχουν εξαναγκαστική και άκαμπτη φροντίδα και έλεγχο στη διατροφή και την εν γένει ζωή των παιδιών τους.
Η διατροφή του παιδιού είναι συχνά το θέατρο που παίζεται στο βουβό ή αντίθετα θορυβώδη σκηνικό των ανθρώπινων οικογενειακών και κοινωνικών σχέσεων.
Συγκρούσεις, τραυματικά βιώματα, ελλείμματα της ζωής των γονιών, ανεκπλήρωτοι πόθοι και φιλοδοξίες τους, φόβοι, ανασφάλειες και υπερβολική προσκόλληση στα παιδιά μπορούν να κρύβονται πίσω από την παχυσαρκία ή την απίσχνανση ή τη βουλιμία.
Η χοληστερίνη, από την άλλη, και οι καρδιοπάθειες έχουν την αιτία τους στις συνήθειες διατροφής της παιδικής ηλικίας.
Ένα παχύσαρκο παιδί έχει διπλάσιο αριθμό λιποκυττάρων από ένα φυσιολογικό. Και τα κύτταρα αυτά επιμένουν να υπάρχουν στον ενήλικα και να πεινούν σε πείσμα των ινστιτούτων αδυνατίσματος.
Η απλή αναφορά στους ψυχολογικούς συντελεστές των διαταραχών της διατροφής ελπίζουμε να είναι ερέθισμα για όλους μας για ένα γενικότερο διάλογο επικοινωνίας ανάμεσά μας.