Πριν από λίγες ημέρες κυκλοφόρησε ο πρώτος τόμος ενός πολύ ενδιαφέροντος βιβλίου, το οποίο έχει ιδιαίτερη σπουδαιότητα για τη διάσωση της πολιτιστικής παράδοσης της Λέσβου και ειδικότερα της Αγιάσου. «Το Αγιασώτικο Καρναβάλι» ο τίτλος του και ο Παναγιώτης Κουτσκουδής ο συγγραφέας του. Υπεύθυνος του τομέα Πολιτισμού, αλλά και Τουρισμού και Περιβάλλοντος του δήμου Αγιάσου, με σημαντική προσφορά στην πολιτισμική και όχι μόνο ιστορία της Λέσβου, γενικός γραμματέας του Αναγνωστηρίου «Η Ανάπτυξη» και αυτός που ανέλαβε να… βάλει σε τάξη το πλούσιο σχετικό αρχειακό υλικό που είχε στα χέρια του για την ιστορία του παγανιστικού αυτού εθίμου, με ρίζες στην αρχαιότητα…

Κύριε Κουτσκουδή, ο πρώτος τόμος του «Αγιασώτικου Καρναβαλιού» είναι πλέον τυπωμένος και αποτελεί ένα σημαντικό τεκμήριο της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου. Πώς ξεκίνησε η ιδέα για τη συγγραφή του βιβλίου και πώς τελικά ολοκληρώθηκε το εγχείρημα;
«Η ιδέα της καταγραφής του υλικού είχε αρχίσει να γεννιέται πριν από μια δεκαετία περίπου. Ξεκίνησα έτσι να συγκεντρώνω ό,τι είχε σχέση με τα ήθη και τα έθιμα γύρω από το καρναβάλι, σατιρικά κείμενα, τραγούδια και λοιπές παραδόσεις. Συνέβαλε πολύ η προϋπηρεσία που είχα τόσο από το δήμο Αγιάσου, όσο και από το Αναγνωστήριο. Το 2005 και αφού είχα, πλέον, μαζέψει υλικό έκτασης 500 σελίδων περίπου, υπέβαλα ένα αίτημα στο Αναγνωστήριο για χρηματοδότηση του εγχειρήματος, παραχωρώντας στο ίδρυμα και τα δικαιώματα. Έτσι, αφού η απάντηση από το Αναγνωστήριο ήταν θετική, ξεκίνησε ένας αγώνας για την έκδοση του υλικού στο οποίο, πρέπει να σημειώσω, συνέχισε να προστίθεται καινούργιο, αφού η έρευνα δεν τελειώνει ποτέ. Το υλικό που έχει μαζευτεί, τελικά, φτάνει περίπου τις 1.500 σελίδες. Από αυτές, οι 816 αποτελούν τον πρώτο τόμο, ενώ ο δεύτερος θα είναι λίγο μικρότερος. Πρέπει να σημειώσω ότι οφείλω πολλά, για τη βοήθειά τους, τόσο στον πρόεδρο του Αναγνωστηρίου, Κλεάνθη Κορομηλά, όσο και στον αγαπητό και εκλεκτό φίλο Ηλία Παπαπορφυρίου, από το Λουτράκι της Κορίνθου, που βοήθησαν να συγκεντρωθούν χορηγίες για να εξασφαλιστεί το απαιτούμενο ποσό για την πρώτη έκδοση, με σημαντικότερη αυτή του Χρήστου Ντουνιά από την Κόρινθο, με καταγωγή από το Πέραμα της Γέρας.»
Τι πληροφορίες για το έθιμο του Καρναβαλιού συγκεντρώνει ο πρώτος αυτός τόμος;
«Πρόκειται για δύο ενότητες αδιαίρετες μεταξύ τους, που αποτελούν μια αναδρομή στα αρχαία και τα πρωτόγονα “ευετερικά” λαϊκά δρώμενα, τα έθιμα δηλαδή που αποσκοπούν στο να κερδίσουν την εύνοια των θεϊκών δυνάμεων, ώστε να εξασφαλιστεί η καλοχρονιά και η καλοσοδειά, απαραίτητες για την επιβίωση της κλειστής αγροτοκτηνοτροφικής κοινότητας. Μέσα από αυτές τις παγανιστικές λατρευτικές τελετές δημιουργήθηκαν οι πρωτοβάθμιες μορφές του ελληνικού καρναβαλιού, επιβιώσεις των οποίων φτάνουν μέχρι την εποχή μας. Στο βιβλίο γίνεται μια εκτεταμένη αναφορά στη διονυσιακή λατρεία και το θέατρο και στη συνέχεια στις γιορτές των Λατίνων, στην εποχή που ήρθε ο χριστιανισμός στη Λέσβο και έδωσε μάχη για να επικρατήσει, και τέλος στην Τουρκοκρατία, οπότε και ξεκινάει ουσιαστικά η ιστορία του Αγιασώτικου Καρναβαλιού. Προσπαθώ, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου να εξηγήσω ποια έθιμα έφτασαν σε μας με την ανταλλαγή των πληθυσμών, αποτελώντας τη μήτρα από την οποία γεννήθηκαν τα καρναβαλικά έθιμα που διασώζονται μέχρι σήμερα. Ο πρώτος τόμος φτάνει μέχρι το 1984, όταν και σταμάτησε να έχει την επιμέλεια των εκδηλώσεων το Αναγνωστήριο.»

Μοναδικό
Πόσο σημαντικό είναι το Καρναβάλι της Αγιάσου; Πώς πήρε τη σημερινή του μορφή;
«Είναι πασίγνωστο ότι η Αγιάσος είναι η μάνα του λεσβιακού πολιτισμού, αφού διαθέτει μια τεράστια ιστορία. Εξάλλου, εδώ επιβιώνουν και διασώζονται πολλά ήθη και έθιμα, ως αποτέλεσμα της λατρείας και της διατήρησής τους. Το Αγιασώτικο Καρναβάλι πήρε τη σημερινή του μορφή μετά τον πόλεμο. Σήμερα, άλλωστε, εκτός από σατιρικό λόγο στην ντοπιολαλιά, παρουσιάζει και εμφάνιση αρμάτων, συνδυάζοντας τον έμμετρο σατιρικό λόγο με σκηνικό θέαμα και αποτελώντας ένα ιδιαίτερο είδος λαϊκού θεάτρου. Πρόκειται για μια μορφή καρναβαλιού μοναδική σε πανελλαδική κλίμακα, γι’ αυτό έχει τύχει και του ενδιαφέροντος πολλών ερευνητών. Δεν είναι τυχαίο το ότι υπάρχουν και πολλές εκδόσεις που έχουν δει το φως - εκδόσεις του Αναγνωστηρίου σε συνεργασία με ανθρώπους των επιστημών.»
Ο ίδιος τι βιώματα έχετε από τις καρναβαλικές εκδηλώσεις του χωριού σας;
«Ασχολούμαι με το έθιμο του Καρναβαλιού από παιδί, αφού όλοι στην οικογένειά μου ανήκαν στον κύκλο των καρναβαλιστών. Επηρεάστηκα, ωστόσο, σε μεγάλο βαθμό από τον Αντώνη Μηνά και τον Παναγιώτη Κουνή, μεγάλους δασκάλους του λαϊκού πολιτισμού, δίπλα στους οποίους πήρα τα πρώτα μου βιώματα. Τα πρώτα δικά μου βήματα στο έθιμο έγιναν όταν ήμουν 17 ετών, οπότε και συμμετείχα σε καρναβαλικό συγκρότημα της Καθαράς Δευτέρας. Ουσιαστική προσφορά άρχισα να έχω από το 1985, όταν για πρώτη φορά διοργανώθηκαν καρναβαλικές εκδηλώσεις υπό την αιγίδα του νεοσύστατου καρναβαλικού συλλόγου «Ο Σάτυρος» - πρόεδρος του οποίου έχω υπάρξει επί τρεις συνεχόμενες θητείες -, αφού μέχρι τότε αυτές τις διοργάνωνε το Αναγνωστήριο. Γράφω εδώ και χρόνια σάτιρα μαζί με τον Αντώνη Μηνά, συμμετέχω στο στήσιμο των σκηνικών των εκδηλώσεων, ενώ από το 2007 έχω τη γενική ευθύνη της καρναβαλικής επιθεώρησης του Αναγνωστηρίου. Θα μπορούσα να πω ότι από το 1985 και έπειτα συμμετέχω ενεργά και αδιάλειπτα στις καρναβαλικές εκδηλώσεις, κλείνοντας φέτος 30 περίπου χρόνια στο Αγιασώτικο Καρναβάλι.»

Μια ζωή... Αναγνωστήριο
Είχατε πολιτισμικά ερεθίσματα και από την οικογένειά σας;
«Πολλά. Όλη η οικογένειά μου είχε συμμετοχή στα πολιτισμικά δρώμενα της Αγιάσου. Η μητέρα μου, Μυρσίνη, που απεβίωσε πρόσφατα, ήταν ενεργό στέλεχος του Αναγνωστηρίου και συμμετείχε στο ερασιτεχνικό θέατρο, από τις πρώτες γυναίκες της Αγιάσου που ανέβηκαν στο σανίδι στις “οπερέτες” και από τις πρώτες που εμφανίστηκαν με παντελόνια. Ήταν μια γυναίκα μποέμισσα και αντισυμβατική και πολύ ζωντανός άνθρωπος, που έχει μάλιστα τιμηθεί από το Αναγνωστήριο. Ο πατέρας μου, Μιχάλης, υπήρξε κι αυτός ένας “αθόρυβος” άνθρωπος του πολιτισμού, ενώ ο παππούς μου ήταν διακεκριμένο μέλος του Αναγνωστηρίου. Διέθετε, μάλιστα, εκπληκτική μνήμη, χάρη στην οποία διέσωσε ένα τεράστιο υλικό παραδοσιακών τραγουδιών και παραμυθιών, γι’ αυτό τον φώναζαν και “παραμυθά”. Με αυτό το υλικό από μνήμης του παππού μου, η θεία μου Ειρήνη Κουτσκουδή - Σιδερή έχει γράψει το βιβλίο “Στης Αγιάσου τις ανηφοριές”.»
Τι θα επακολουθήσει της έκδοσης; Πότε να αναμένουμε το δεύτερο τόμο του έργου;
«Αυτή την Τρίτη, ο πρώτος τόμος θα παρουσιαστεί στο αμφιθέατρο “Αντώνης Τρίτσης” του Πνευματικού Κέντρου του δήμου Αθηναίων, σε μια συνδιοργάνωση του Αναγνωστηρίου και του Φιλοπρόοδου Συλλόγου Αγιασωτών της Αθήνας. Μέσα στο Φεβρουάριο, επίσης, το Σάββατο της Αποκριάς, θα γίνει η παρουσίασή του και στο Αναγνωστήριο, στα πλαίσια της καρναβαλικής επιθεώρησης. Ο δεύτερος τόμος είναι κι αυτός ήδη έτοιμος, μένουν μόνο η ένταξη του απαιτούμενου υλικού, οι διορθώσεις και η σελιδοποίηση. Σημαντικό είναι ότι θα περιλαμβάνει εκατοντάδες φωτογραφίες, που προέρχονται από το προσωπικό μου αρχείο. Αν όλα πάνε καλά, θα κυκλοφορήσει προς το τέλος του χρόνου.
Θα ήθελα να κλείσω με ένα σχόλιο - με το οποίο κλείνω και το δεύτερο αυτό τόμο - που χαρακτηρίζει την ανιδιοτελή και παθιασμένη προσπάθεια που καταβάλλουμε όλοι όσοι διακονούμε το λαϊκό μας πολιτισμό, αγωνιζόμενοι να τον κρατήσουμε αμόλυντο από τον ανελέητο βομβαρδισμό της ντόπιας και ξένης υποκουλτούρας: “Σίσυφοι ες αεί… Όσοι μείναμε βράχοι ριζιμιοί σ’ αυτή την ακριτική γωνιά της πατρίδας μας, που σα μάνα αναβλύζει το γάργαρο νερό του λαϊκού μας πολιτισμού, είμαστε ταγμένοι να μην την αφήσουμε να στερέψει. Γιατί το ζωογόνο νάμα της μάς κρατά στη ζωή, όπως το νάμα της πηγής του Ακροκόρινθου, για το οποίο θυσιάστηκε ο Σίσυφος. Τάμα βαρύ, μα που αξίζει ν’ αγωνίζεσαι για να το πραγματώσεις. Στον αγώνα μας αυτό μοιάζει να μας βαραίνει ες αεί η κατάρα του μυθολογικού ήρωα. Αν κουραστούμε κι εγκαταλείψουμε, θα ’ρθει η καταστροφή. Αν ατσαλωθούμε κι αντέξουμε, θα ’ρθει η λύτρωση…»