Στα κρύα και σκοτεινά βάθη των ωκεανών ζουν αλλόκοτοι γίγαντες. Οι συνθήκες που επικρατούν εδώ έχουν συντελέσει σε μια εκρηκτική αύξηση του μεγέθους των ζώων - ένα φαινόμενο που οι επιστήμονες ονομάζουν αβυσσαίο γιγαντισμό.

Ο ωκεάνιος βυθός είναι ένας κόσμος που κατοικείται από μερικά από τα πιο ιδιόμορφα όντα της φύσης. Τεράστια μάτια, μεγάλοι κυνόδοντες, φωτεινά όργανα και αλλόκοτες αποφύσεις είναι πράγματα συνηθισμένα στα σκοτεινά και κρύα νερά. Υπάρχει πάντως ένα ειδικό χαρακτηριστικό που έχει εξαπλωθεί ιδιαίτερα εδώ: Τα όντα του ωκεάνιου βυθού είναι γίγαντες σε σχέση με τα συγγενικά τους που ζουν σε άλλα περιβάλλοντα.
Όταν μιλάμε βέβαια για γίγαντες, δεν εννοούμε με βάση το ανθρώπινο μέτρο σύγκρισης, αλλά σε σχέση με τα συγγενικά τους είδη τα οποία κατοικούν στα ρηχά νερά. Για παράδειγμα, το τυπικό μέγεθος για τις θαλάσσιες αράχνες των ρηχών νερών είναι μερικά εκατοστά. Στα νερά όμως του ωκεάνιου βυθού, το μήκος τους ξεπερνάει συχνά τα 50 εκατοστά. Στη ζωογεωγραφία, τον επιστημονικό κλάδο που ασχολείται με την εξάπλωση των ζώων και το πώς αυτή επηρεάζει την εμφάνιση και τη συμπεριφορά τους, γίνεται λόγος για αβυσσαίο γιγαντισμό, δηλαδή για την τάση τα ζώα να έχουν μεγαλύτερο μέγεθος όσο βαθύτερα ζουν στους θαλάσσιους βυθούς.

Μεγάλος και αργός
Το να είσαι μεγάλος σε μέγεθος έχει τα καλά του - τα μεγαλύτερα ζώα έχουν, κατά κανόνα, πολύ λιγότερους εχθρούς από τα μικρά, ενώ μπορούν επίσης να ρυθμίζουν ευκολότερα τη θερμοκρασία του σώματός τους. Ένα μεγάλο σώμα χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να ζεσταθεί, αλλά επίσης και για να κρυώσει. Το μέγεθος, όμως, έχει και τα μειονεκτήματά του: ένα μεγαλόσωμο ζώο χρειάζεται πολλή ενέργεια - επομένως και τροφή - για να συντηρηθεί.
Το περιβάλλον του ωκεάνιου βυθού διαφέρει από το περιβάλλον των ρηχών νερών σε πολλά σημεία. Είναι πιο σκοτεινό και πιο κρύο, αλλά ταυτόχρονα ιδιαίτερα σταθερό - η θερμοκρασία δεν παρουσιάζει μεγάλη διακύμανση και τα νερά δεν αναταράσσονται από κύματα και ρεύματα. Στα ήρεμα νερά, οι γιγαντιαίες θαλάσσιες αράχνες και τα οφιουροειδή μπορούν με μεγαλύτερη ευκολία να κουμαντάρουν τα μακριά τους πόδια, ενώ τα τεράστια ψάρια, όπως το σπαθόψαρο, μπορούν να «γλιστρούν» ανεμπόδιστα. Το οικοσύστημα του ωκεάνιου βυθού είναι επίσης πολύ πιο απλό. Δεν υπάρχουν καθόλου ή σχεδόν καθόλου υδρόβια φυτά, ενώ και το πλήθος των ζωικών ειδών είναι μικρότερο. Τα αποθέματα τροφής είναι αρκετά περιορισμένα, ταυτόχρονα όμως και ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα ζώα γι’ αυτά τα αποθέματα είναι μικρότερος απ’ ό,τι κοντά στην επιφάνεια.


Κάτω από τεράστιες υδάτινες μάζες, στο βυθό του ωκεανού ζώα σαν το θαλάσσιο ισόποδο αποκτούν τεράστιο μέγεθος. Το ζώο είναι 13 φορές μεγαλύτερο απ’ ό,τι οι χερσαίοι συγγενείς του

Οι γίγαντες ζουν πολύ
Το 2006, ο Αμερικανός ζωολόγος Craig McLain πραγματοποίησε μια εκτενή έρευνα για το μέγεθος των θαλάσσιων σαλιγκαριών, σε σχέση με την κατανομή τους, και ισχυρίζεται ότι έχει εντοπίσει κάποιους αποφασιστικούς παράγοντες.
Είδη που είναι μεγάλα σε μέγεθος, μικραίνουν, εφόσον υπάρχει λιγότερη διαθέσιμη τροφή. Μικρά είδη, όμως, μεγαλώνουν και εξελίσσονται σε γίγαντες, καθώς δε χρειάζεται πια να κρύβονται από τα αρπακτικά, κι έτσι έχουν περισσότερες δυνατότητες και χρόνο να μετακινούνται και να αποθηκεύουν ενέργεια. Το κρύο νερό συντελεί στην πιο αργή ανάπτυξή τους, από την άλλη όμως ζουν πολύ περισσότερο, γι’ αυτό και έχουν χρόνο για να μεγαλώσουν πολύ. Πολλά ζώα του βυθού ξεπερνούν τα 100 χρόνια ζωής, ενώ ορισμένα μπορούν να φτάσουν και τα 200. Φαίνεται λοιπόν ότι τα ζώα του βυθού έχουν λύσει τουλάχιστον το πρόβλημα της μακροζωίας.


Κάβουρας με ξυλοπόδαρα



Ο ιαπωνικός κάβουρας-αράχνη είναι το μεγαλύτερο καρκινοειδές του κόσμου. Το σώμα του φτάνει τα 40 εκατοστά και μπορεί να ζυγίζει μέχρι και 20 κιλά, ενώ η συνολική διάμετρός του μπορεί να φτάσει και τα τέσσερα μέτρα. Αυτό το μέγεθος, όμως, δε δημιουργείται από τη μια μέρα στην άλλη. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι τα πιο μεγάλα ζώα του είδους μπορεί να ξεπερνούν και τα 100 χρόνια ζωής.
Οι κάβουρες-γίγαντες ζουν στα βαθιά νερά του βορειοδυτικού Ειρηνικού, γύρω από την Ιαπωνία. Ψαρεύονται αρκετά, γι’ αυτό και γνωρίζουμε ότι είναι συνηθισμένοι σε βάθος περίπου 300 μέτρων - φτάνουν όμως μέχρι και τα 800 μέτρα.
Οι κάβουρες αυτοί έχουν κάποιους συγγενείς σε πιο ρηχά νερά, που είναι όλοι τους πολύ μικρότεροι, συνήθως πέντε - δέκα εκατοστά. Οι κάβουρες-γίγαντες είναι πολύ ειρηνικοί, γι’ αυτό τους συναντά κανείς και σε ενυδρεία. Το νερό όμως πρέπει να είναι πολύ ήρεμο, γιατί όταν υπάρχουν ρεύματα δεν μπορούν να κινήσουν τα μακριά τους πόδια. Το περιβάλλον του βυθού είναι ιδανικό γι’ αυτούς.


Μυστηριώδη καλαμάρια-γίγαντες πολεμούν με φάλαινες


Τα γιγαντιαία καλαμάρια είναι τα απόλυτα θαλάσσια τέρατα και αποτελούν μάλλον το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αβυσσαίου γιγαντισμού. Εδώ και αιώνες, έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο σε θρύλους και αφηγήσεις ναυτικών. Επιστημονικά, όμως, αναγνωρίστηκαν για πρώτη φορά στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν ένας μεγάλος αριθμός από αυτά ξεβράστηκε στην ακτή του Newfoundland.
Τα γιγαντιαία καλαμάρια έχουν οκτώ κοντά και δυο πολύ μακριά πλοκάμια. Συγγενικά τους είδη υπάρχουν πολλά, παντού στους ωκεανούς· είναι συνήθως σχετικά μικρά ζώα, τα οποία έχουν μήκος από μερικά εκατοστά μέχρι και ένα μέτρο, ή ίσως και λίγο παραπάνω. Σε ακραία όμως περιβάλλοντα, υπάρχουν τα γιγαντιαία καλαμάρια, τα οποία δίνουν στη λέξη γίγαντας νέο περιεχόμενο. Υπάρχουν διάφορες θεωρίες σχετικά με το πόσο μεγάλα μπορεί να γίνουν· έχουν βρεθεί δείγματα τα οποία προέρχονται από καλαμάρια μήκους έως και άνω των 15 μέτρων, ενώ υπάρχουν διηγήσεις που κάνουν λόγο ακόμη και για καλαμάρια μήκους 50 μέτρων! Όπως και οι συγγενείς τους, τα κολοσσιαία καλαμάρια είναι αρπακτικά. Αιχμαλωτίζουν το θήραμά τους με τα τεράστια πλοκάμια τους, τα οποία δεν είναι εξοπλισμένα μόνο με βεντούζες αλλά και με άγκιστρα, σα γαμψά νύχια, προκειμένου να πιάνουν γερά το θήραμά τους. Τρέφονται με μεγάλα ψάρια, αλλά μπορούν να τα βάλουν και με καρχαρίες και φάλαινες φυσητήρες, που συχνά έχουν μεγάλες ουλές από τις βεντούζες και τα νύχια αυτών των γιγάντων.
Δε γνωρίζουμε πόσα χρόνια ζουν αυτά τα καλαμάρια, καθώς πρόκειται για μυστηριώδη ζώα, που ελάχιστες φορές είχαμε την τύχη να συναντήσουμε.

* ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ 'SCIENCE ILLUSTRATED'