«Ο Προφήτης Ηλίας», ο Θεσβίτης που τιμάται στις 20 Ιούλη, με κόκκινα μεγαλογράμματα είναι, η θαυμάσια και με τη βυζαντινή παράδοση, εικόνα που βρίσκεται στη συλλογή του Εκκλησιαστικού Βυζαντινού Μουσείου Μυτιλήνης, στον αυλόγυρο της εκκλησιάς του Αγίου Θεράποντα (ύψος 98, πλάτος 56 και πάχος 2,5 εκατοστά).

«Σπήλαιον και ο προφήτης Ηλίας έσω καθήμενος έχων την χείρα του εις το κατασάγονόν του και ακουμβίζων εις το γόνατόν του· και επάνω του σπηλαίου ένας κόρακας βλέπω προς αυτόν και βαστών ψωμί εις το στόμα του» (Βασιλ. Γ΄, ιζ΄, 6 «και οι κόρακες έφερον αυτώ άρτους το πρωί και κρέα το δείλη, και εκ του χειμάρρου έπινεν ύδωρ»).
Έτσι είναι ζωγραφισμένος ο Ηλίας στην εικόνα του μουσείου. Σ’ ένα μεγάλο γαλαζόχρωμο βουνό με οχτώ κορυφές, δεντράκια και συννεφάκια στις πλαγιές, ανοίγεται αυγόσχημο σπήλαιο με μαύρο φόντο, όπου κάθεται ο Ηλίας, γέροντας, ασπρομάλλης, με τα μαλλιά αλυσιδωτά στο δεξί ώμο, ασπρογένης, γλώσσες από φλόγες γύρω από το κεφάλι και χρυσό φωτοστέφανο. Ασκητικό πρόσωπο με βιβλική σκεπτόμενη έκφραση στα μάτια, το δεξί χέρι ακουμπά στο κατασάγονο και τ’ αριστερό στο ίδιο γόνατο. Φορά ωχροκάστανο χιτώνα, με βυζαντινές πτυχές, κι από πάνω μηλωτή, γούνα, προβιά με δέρμα από πρόβατο βυσσινιά, με ασπρογάλαζα αλυσιδωτά κρόσσια στις άκρες. Γυμνοπόδαρος πατά σε ασπροκάστανο ανοιχτό κάμπο, απ’ όπου βγαίνουνε μικροθάμνοι. « … πλησίον του χειμάρρου Κισσών, ενταύθα την σήμερον δείκνυται, και το σπήλαιον του Ηλιού, όπου και ευκτήριος οίκος, και κατ’ έτος, κατά την ετήσιον μνήμην του Προφήτου, γίνεται μεγάλη πανήγυρις, παρά των περιοίκων Αράβων.» Η άσπρη μακρουλή γενειάδα ακουμπά στη γουναρικοπροβιά, που είναι δεμένη κόμπο στο στήθος. Έτσι που είναι ακουμπισμένο το μισόγυμνο δεξί του χέρι στο κατασάγονο φαίνεται να στοχάζεται. Ο Ηλίας κατέφυγε σ’ ένα σπήλαιο στο βουνό Χωρήβ, όπου άκουσε τη φωνή του Θεού στον «ήχο λεπτού αέρος», που τον διάταζε να γυρίσει στο έργο του. Ήταν «άνθρωπος δασύτριχος» κι αγαπούσε το ύπαιθρο. Φορούσε δερμάτινη ζώνη και «την μηλωτήν αυτού» (Βασ. Β΄, α΄, 8), που ήτανε κατασκευασμένη από δέρματα ζώων. Καθώς βλέπουμε την εικόνα, δεξιά ψηλά στο σπήλαιο, είναι ζωγραφισμένος ο μαυροκόρακας με ψωμάκι στο ράμφος του να το προσφέρει στον Ηλία.
Η εικόνα, εκτός από το κεντρικό θέμα, τον Προφήτη Ηλία στο σπήλαιο, έχει και πέντε μικροπαραστάσεις από το συναξάρι του. Στην πάνω ζώνη από το κεφάλι του, δεξιά κι αριστερά από το βουνό, στις γωνίες «Η πυρφόρος ανάβασις του προφήτου Ηλίου», σε χρώμα ρόδινο αμάξι πύρινο και άλογα πύρινα, στη μέση της άμαξας ο Ηλίας ν’ ανεβαίνει στον ουρανό και ο Ελισσαίος από κάτω του να τον βλέπει· με το ένα του χέρι να τραβά τη μηλωτή του Ηλιού, χωρισμένη από τον Ηλία, και με το άλλο βαστά χαρτί που λέγει: «Πάτερ, πάτερ, άρμα Ισραήλ και ιππεύς αυτού» (Βασιλ. Δ΄, β΄, 9-14). Από την άλλη μεριά «Η σφαγή», «Ο Προφήτης Ηλίας έσφαξεν τους ιερείς της ΑΙΣΧΥΝΗΣ», ποταμός και στο χείλος του άνθρωποι δεμένοι, βασταζόμενοι από στρατιώτες, και ο προφήτης Ηλίας, που βαστά ξίφος τους αποκεφαλίζει.



Στην κάτω μεριά, από τα πόδια του προφήτη, τρία διαχωρίσματα με ισάριθμες μικροπαραστάσεις από θαύματά του. Στο αριστερό διαχώρισμα με χρυσή κάθετη λωρίδα, που χωρίζει από την άλλη παράσταση, «Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ ΕΛΘΩΝ ΕΙΣ ΣΑΡΕΦΑ ΤΗΣ ΣΙΔΩΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΧΗΡΑΝ», σπίτι και μια γυναίκα βαστά αγγεία, και ο προφήτης Ηλίας στεκάμενος μπροστά της τα ευλογεί. Εκεί ανταμώθηκε με μια χήρα που η πιστότητά της κίνησε το χέρι του Θεού και «το πιθάριον του αλεύρου δεν εκενώθη, ουδέ το ρωγίον του ελαίου ηλαττώθη». Στη μέση «ΕΝΘΑ ΑΠΕΘΑΝΕΝ Ο ΥΙΟΣ ΤΗΣ ΧΗΡΑΣ», όταν αργότερα ο γιος της χήρας αρρώστησε και πέθανε, ο Ηλίας προσευχήθηκε στο Θεό και το παιδί «ανέζησε». Στο δεξιό διαχώρισμα «Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΣΤΗΣΕ ΤΟΝ ΥΙΟΝ ΤΗΣ ΧΗΡΑΣ». Ο Κύριος κάλεσε τον Ηλία κοντά Του «και ανέβη ο Ηλίας με ανεμοστρόβιλον εις τον ουρανόν» και «το πνεύμα του Ηλία επανεπαύθη επί τον Ελισσαιέ». Στην Καινή Διαθήκη πολλές φορές αναφέρεται ο Ηλίας. Επίσης τον ανταμώνουμε στο βουνό της Μεταμόρφωσης με τον Μωυσή και τον Χριστό.
Στην εικόνα του μουσείου, κάτω από τη γούνα του Ηλία και πάνω από την τελευταία μικροπαράσταση υπάρχει επιγραφή με μαύρα μεγαλογράμματα, που γράφει: «† ΔΕΗΣΙΣ ΤΩΝ ΔΟΥΛΩΝ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΓΟΥΝΑΡΑΔΩΝ αψξ 1760».

Ξεχωριστή τιμή
Ο Προφήτης Ηλίας τιμάται ξεχωριστά στον τόπο μας, στις βουνοκορφές, όπου υπάρχουνε τα ερημοκκλήσια του, γιατί στο βουνό πέρασε τη ζωή του κι αναλήφτηκε στους ουρανούς. Υπάρχει όμως και η λαϊκή παράδοση που λέει ότι ο προφήτης ήτανε στην αρχή ναυτικός. Κι επειδή δεινοπάθησε στη θάλασσα και κιντύνεψε να πνιγεί, αποφάσισε να φύγει μακριά απ’ αυτή. Θέλησε να βρει τόπο που να μην ξέρουνε τι είναι θάλασσα και τι καράβια. Έβαλε το κουπί στον ώμο του και τράβηξε. Ρωτούσε, κι όταν του απαντούσανε «κουπί», συνέχιζε την πορεία του. Κάποτε έφτασε σε βουνοκορφή, όπου του απαντήσανε πως είναι «ξύλο» ή φουρναρόφτυαρο, που φουρνίζουμε τα ψωμιά. Τότε κατάλαβε πως οι άνθρωποι εκεί δεν ξέρανε από θάλασσα και πλεούμενα, κι έμεινε κοντά τους.
Με τη συχωρεμένη μάνα μου Έλλη πήγαμε στο ιστορικό μοναστήρι του Προφήτη Ηλία, όπου το σπήλαιο που τρεφόταν από τον κόρακα. Κοντά στα Γεροσόλυμα: «Από Ιερουσαλήμ προς μεσημβρίαν, και της αγίας Βηθλεέμ προς βορράν, μίαν ώραν αφιστάμενον εκατέρωθεν, καθώς και από τον άγιον Γεώργιον Μπετζά προς δυσμάς είναι μοναστήριον ωραιότατον, επ’ ονόματι του προφήτου Ηλιού του Θεσβίτου, οικοδομημένον με σχήμα τετράγωνον, με τείχη υψηλά και δυνατά, και με μικράν πόρταν σιδηράν, διά την κακίαν των ωμοτάτων Αράβων· έχει Εκκλησίαν μεγάλην και θαυμαστήν, και με τρούλον πάντερπνον, βασταζομένην από τέσσερα μόνον ποδαρικά, μέσα εις την οποίαν είναι και ο τάφος του Οσίου Ηλιού Μητροπολίτου Βηθλεέμ, του κτίσαντος το ιερόν τούτο μοναστήριον· εις τα πέριξ του μοναστηρίου ευρίσκονται πολλά ελαιόδενδρα, αντίκρυ όμως της κατά την οδόν πόρτας του μοναστηρίου, είναι μία ελαία, και υποκάτω αυτής εις μίαν πέτραν φαίνεται τυπωμένον το σχήμα του ιερού σώματος του Προφήτου Ηλιού, και είναι ο τόπος οπού εκοιμάτο, και ελθών ο «Άγγελος Κυρίου, ήγειρεν αυτόν, και είπεν αυτών ανάστα, φάγε και πίε, ότι μακρά η οδός από σου, όταν κατέσφαξε τους ιερείς της Αισχύνης, και έφευγεν από προσώπου της Ιεζάβελ».
Σ’ όλη την Ελλάδα υπάρχουνε τρία μοναστήρια αφιερωμένα στην Προφήτη Ηλία, 24 οικισμοί-χωριά, και κορυφές σε βουνά Άνω Όλυμπος, Βορά, Ταΰγετος, Γκιώνα, Όσσα, Αραχναίο, Όθρυς, Χορτιάτης, Πάρος. Στη Λέσβο πάνω από το Χάλικα και στον Όλυμπο, μ’ εκκλησάκια. Στην Πόχη, κοντά στην Άντισσα, στη γιορτή του Προφήτη Ηλία γίνονται βοσκοπανηγύρι και βοσκοεκλογές.