«Η μονιμότητα και η ακινησία
είναι ίδιον των νεκρών»
(Ηράκλειτος)

Κάθε κοινωνία διαθέτει ένα «κεφάλαιο» πνευματικών και ηθικών στοιχείων που προέρχονται από την παράδοσή της ή τις πολιτιστικές ανταλλαγές της με άλλες κοινωνίες. Απ’ αυτό το «κεφάλαιο» αντλεί ο κάθε άνθρωπος μέλος της κοινωνίας τις αρχές και τις αξίες που θα προσδιορίσουν και τον ίδιον ως πνευματική και ηθική οντότητα και θα καθορίσουν τον κοινωνικό του ρόλο, ως άνθρωπο και πολίτη.
Στη διαδικασία αυτής της εσωτερίκευσης των πνευματικών και ηθικών στοιχείων βασικό παιδαγωγικό ρόλο παίζει το οικογενειακό περιβάλλον, το εκπαιδευτικό σύστημα, καθώς και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον των συναναστροφών και της εργασίας.
Η τελική διαμόρφωση της προσωπικότητας του κάθε ανθρώπου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το ποιες αρχές και αξίες θα επιλέξει, πώς θα τις ιεραρχήσει στη συνείδησή του, ποιο θα είναι το εύρος της αξιακής του κλίμακας και βεβαίως από τη δύναμη και τη συνέπεια με την οποία αυτές οι αρχές και αξίες θα διέπουν τις πράξεις της ζωής του.
Σε παλιότερες εποχές, η μεταβίβαση από την κοινωνία στο άτομο και η οικειοποίηση του πολιτιστικού αποθέματός της από τα μέλη της ήταν σε μεγάλο βαθμό ελεγχόμενη και περισσότερο διασφαλισμένο το αποτέλεσμα. Στο μεγαλύτερό τους ποσοστό τα νέα μέλη της κοινωνίας εναρμονίζονταν με τις κρατούσες σε ευρεία κοινωνική κλίμακα αρχές και αξίες.
Κι αυτό επιτυγχανόταν όχι τόσο χάρη στην τελειότητα του εκπαιδευτικού συστήματος, αλλά κυρίως διότι ήταν ανύπαρκτες ή περιορισμένης εμβέλειας οι αντίρροπες δυνάμεις που μπορούσαν να ασκήσουν κάποια επίδραση, κατά τρόπο ανεξέλεγκτο και σε αντίθετη κατεύθυνση απ’ αυτήν που σκόπευε η οργανωμένη κοινωνία.
Σήμερα έχει ανατραπεί εντελώς η παλιά τάξη πραγμάτων και έχει πλήρως χαθεί ο έλεγχος των δυνάμεων που ασκούν παιδευτική επίδραση σε ανηλίκους και ενηλίκους. Κι αυτό διότι έχει διαρραγεί το κέλυφος των επί μέρους κοινωνιών και οι άνθρωποι ζουν και κινούνται πλέον σε μια παγκόσμια κοινωνία· καθημερινά βομβαρδίζονται από ένα πλήθος πληροφοριών, που ανατρέπουν συνεχώς όσα γνώριζαν και όσα πίστευαν πριν από λίγο χρόνο.
Ζούμε σ’ έναν ταχύτατα μεταβαλλόμενο κόσμο, σε έναν κόσμο χωρίς σύνορα, όπου οι παλιές βεβαιότητές μας έχουν χαθεί, όπου τα πάντα αμφισβητούνται και τα πάντα είναι ρευστά. Όπου τρόποι ζωής και πρότυπα, βιοθεωρίες και κοσμοθεωρίες έρχονται και παρέρχονται μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Μέσα σ’ αυτό το καθεστώς δεν μπορούν να υπάρξουν απόλυτες και αιώνιες αλήθειες, ούτε πάγιες αρχές, ούτε μόνιμες αξίες και επομένως ούτε σταθερά εκπαιδευτικά συστήματα με σκοπούς, περιεχόμενο, μέθοδο και μέσα που μπορούν να θεσπιστούν άπαξ και διά παντός.
Αυτό δε σημαίνει ότι η οικογένεια και η Πολιτεία πρέπει να παραιτηθούν από τον παιδαγωγικό τους ρόλο και να απεμπολήσουν το χρέος τους απέναντι στους νέους, να τους βοηθήσουν ώστε να γίνουν ικανοί ν’ ανταποκριθούν στις ανάγκες του μέλλοντος, της δικής τους ζωής, της κοινωνίας και του πλανήτη όπου θα ζήσουν.
Για να επιτευχθεί όμως αυτός ο παιδαγωγικός σκοπός μέσα στο σύγχρονο κόσμο, όπου τα πάντα ανατρέπονται κι αλλάζουν, η οικογένεια, και πρωτίστως η Πολιτεία, πρέπει να αποκτήσουν την ικανότητα να προσαρμόζουν ταχύτατα το εκπαιδευτικό τους σύστημα στις συνθήκες της σύγχρονης ζωής, να παρακολουθούν τις εξελίξεις και να προετοιμάζουν για το μέλλον τους νέους που εκπαιδεύουν. Και για να ανταποκρίνεται το εκπαιδευτικό σύστημα με αμεσότητα και επάρκεια στις απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής, απαραίτητος όρος είναι η συνεχής μετεκπαίδευση των εκπαιδευτικών, ώστε να ανανεώνουν και να βελτιώνουν συνεχώς το μορφωτικό και παιδαγωγικό τους εξοπλισμό.
Αντί λοιπόν να... θρηνούμε πως δεν αναγνωρίζουμε πια τα παιδιά μας, πως δεν τους καταλαβαίνουμε και δε μας καταλαβαίνουν, αντί να προσπαθούμε να τους χειραγωγήσουμε με βάση τις δικές μας πεποιθήσεις, τις αρχές και τις αξίες, πιο χρήσιμο και αποτελεσματικό θα ήταν να τους βοηθήσουμε ν’ ανακαλύψουν τις δικές τους αξίες και να δημιουργήσουν το δικό τους κόσμο μέσα στον οποίο αυτοί θα ζήσουν. Κι αυτός ο κόσμος θα δημιουργηθεί με υλικά που αυτοί θα επιλέξουν και θα χτιστεί με τις δικές τους αρχές. Εμείς το μόνο που έχουμε να τους προσφέρουμε είναι να ενδυναμώσουμε την κριτική τους ικανότητα, να καλλιεργήσουμε την ευαισθησία και την καλαισθησία τους, να αναπτύξουμε τις δημιουργικές τους ικανότητες και τη συνείδηση κοινωνικής ευθύνης, ώστε να συνεισφέρουν στην ποιοτική εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας και του πολιτισμού της. Εάν καταφέρουμε να τους κάνουμε ελεύθερους και σκεπτόμενους ανθρώπους, υγιείς ψυχικά και σωματικά, θα βρουν το δρόμο τους προς την ευτυχία, αφού αυτό είναι και το ζητούμενο στην εφήμερη ζωή του ανθρώπου.