Η πρώτη Θεία Λειτουργία μετά από 88 χρόνια στην Παναγιά του Πόντου, την σκαρφαλωμένη στην απόκρημνη πλαγιά του όρους Μελά, σκόρπισε συγκίνηση στους χιλιάδες πιστούς, που συγκεντρώθηκαν από τα πέρατα της γης, για να προσκυνήσουν στο Ναό που προσεύχονταν οι πρόγονοι τους. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, ο πρώτος προκαθήμενος της Ορθοδοξίας που λειτούργησε στο ιστορικό Μοναστήρι της γης του Πόντου, κόμπιασε πολλές φορές καθώς μιλούσε. Εμφανώς συγκινημένος, είπε στους προσκυνητές πως με τη θεία λειτουργία «ηνώθη και πάλιν, μετά από εννέα περίπου δεκαετίας, η αγιοτόκος και αγιοτρόφος γη του Πόντου με τον ουρανόν!».

 

Οι πιστοί δακρυσμένοι αναζητούσαν με το βλέμμα, ίσως στις μορφές των αγίων στις τοιχογραφίες του καθολικού της Μονής, γνώριμα πρόσωπα. Εκείνα για τα οποία άκουγαν να τους διηγούνται οι γονείς τους. Για τους θρύλους, τους αγίους και τα ιερά του Πόντου, για την Παναγιά την Σουμελά. Μάτια δακρυσμένα αλλά ορθάνοιχτα, περιεργάζονταν το χώρο, κοντοστέκονταν στην εικόνα της Παναγίας, κοιτούσαν προς τον Πατριάρχη, γλιστρούσαν μέσα από τα ανοίγματα στην καταπράσινη κοιλάδα, γεμάτη από μαύρα έλατα, φουντουκιές, πλατάνια και ένα χαλί από φτέρες. Τα αρώματα του δάσους, μπερδεύονταν ξανά ύστερα από χρόνια με το ευωδιαστό θυμίαμα της λειτουργίας. Το θρόισμα των φύλλων των δένδρων και το κελάιδισμα των πουλιών, γινόντουσαν ένα με τις ψαλμωδίες, που μετά από δεκαετίες σιωπής, αντηχούσαν και πάλι στην κοιλάδα κάτω από το Μοναστήρι.

«Σταματούν τα δάκρε…»
«Σήμερα ζούμε ένα κορυφαίο θρησκευτικό και ιστορικό γεγονός. Σήμερα σταματούν “τα δάκρε της Παναΐας” καθώς υποδέχεται εδώ πολυάριθμα τα παιδιά της “εκ δυσμών, και βορρά, και θαλάσσης, και εώας”», είπε στην ομιλία του, ο Οικουμενικός Πατριάρχης.
Η εικόνα της Παναγίας της Αθηνιώτισσας -πιστό αντίγραφο της αυθεντικής που βρίσκεται στη νέα Μονή του Βερμίου- βρήκε και πάλι τη θέση της, λίγα μέτρα από το σπήλαιο όπου κατά την παράδοση, ανακαλύφθηκε, στο Καθολικό της Μονής, λες και η θέση της, την περίμενε να γυρίσει.
Με ευλάβεια οι πιστοί προσκύνησαν την Παναγιά του Πόντου. Με ευλάβεια ανέβηκαν το όρος Μελά. Κάποιοι που θέλησαν να ανέβουν πεζοί, ξεκίνησαν κατά το έθιμο από τη Ματσούκα, το κοντινότερο χωριό, με το πρώτο φως, και πήραν το δρόμο για το Μοναστήρι. Για συντροφιά τους, είχαν τον ήχο από τα γάργαρα νερά του ποταμού Πυξίτη. 
Λίγο πριν το Μοναστήρι, άκουγες τον ήχο της λίρας. Του Κεμεντζέ. Άκουγες τραγούδια. Έβλεπες Τούρκους να παίζουν και Έλληνες να τραγουδούν στον ήχο της λίρας.
Υπό τους ήχους της λίρας, υποδέχθηκαν και τον Πατριάρχη, φτάνοντας λίγο μετά τις 9 το πρωί στο Μοναστήρι. Μόλις εισήλθε σε αυτό, από το στενό πέρασμα μέσα από το βράχο, ο Πατριάρχης κοντοστάθηκε και κοίταξε τα κτίρια της Μονής, το Καθολικό, τη θέα, τους πιστούς που είχαν κατακλύσει το χώρο. Να σημειωθεί πως μόνο 500 πιστοί είχαν λάβει την ειδική άδεια εισόδου προκειμένου να παρακολουθήσουν από κοντά τη θεία λειτουργία. Οι υπόλοιποι την παρακολούθησαν χωρίς προβλήματα από γιγαντοοθόνες, που είχαν τοποθετηθεί σε πλατείες στο μήκος της διαδρομής από τη Ματσούκα στη Μονή.

«Άξιος»
«Άξιος» φώναξαν οι συγκεντρωμένοι και ο Πατριάρχης ευλόγησε τον κόσμο και φτάνοντας στο σημείο όπου θα γινόταν η θεία λειτουργία, προσκύνησε την ιερή εικόνα της Παναγίας. Ακολούθως εισήλθε στο Καθολικό, όπου ενδύθηκε τα ιερά άμφια και μετά τη δοξολογία, ξεκίνησε η θεία λειτουργία με την συμμετοχή του Μητροπολίτη Δράμας, Παύλου, και του Επισκόπου Τύχωνα από την Εκκλησία της Ρωσίας. Παρέστησαν συμπροσευχόμενοι οι Μητροπολίτες Νεαπόλεως, Βαρνάβας, και Μεσσηνίας, Χρυσόστομος, καθώς και κληρικοί από την Ελλάδα, τη Ρωσία και τη Γεωργία.
Απέναντι από το σημείο όπου τοποθετήθηκε η Αγία Τράπεζα, ήταν ο χώρος του Αγιάσματος. Η φυσική πηγή που έλυσε το πρόβλημα υδροδότησης της Μονής όταν οι ιδρυτές της, Βαρνάβας και Σωφρόνιος,  έκτισαν το Καθολικό και τα πρώτα κελιά. Το Αγίασμα, που θεωρείται και από τους Χριστιανούς αλλά και από τους Μουσουλμάνους, θεραπευτικό, στάζει από το γρανιτένιο βράχο. Πολλοί πιστοί περιμένουν να τους βρέξει έστω και μια σταγόνα για ευλογία.
Οι  εξωτερικοί τοίχοι του Καθολικού της Μονής, είναι καλυμμένοι από αγιογραφίες και χαραγμένοι από χιλιάδες πιστούς, που στο πέρασμα του χρόνου, προσκύνησαν στο Μοναστήρι. Σαν να ήθελαν να μνημονεύονται καθημερινά με αυτόν τον τρόπο. «Αλέξανδρος Παπαδόπουλος, 1874», «Δέσποινα», «Δημήτριος, 1888», αλλά και τουρκικά ονόματα. Ανθρώπων που είτε σεβόντουσαν το ιερό και το ευλαβούνταν, είτε με τον τρόπο αυτό, έδειχναν ότι δεν υπολόγιζαν το Ναό των Χριστιανών. Όπως και να έχει, τα χαράγματα αυτά είναι αναπόσπαστο στοιχείο των τοιχογραφιών, μια φωνή από το παρελθόν.

Μαρτυρίες
«Ήρθα από την Αυστραλία, για να προσευχηθώ στο Μοναστήρι που ερχόντουσαν οι γονείς μου. Οι γονείς της γυναίκας μου. Οι γονείς τους», μας είπε ο κ. Τάσος, ο οποίος μαζί με την σύζυγο του, έκαναν το μεγάλο ταξίδι της επιστροφής. «Δεν το περίμενα ότι θα ζήσω, για να λειτουργηθώ εδώ και από τον Πατριάρχη μας. Δεν το περίμενα. Πριν ανέβουμε, πήγαμε στην Τραπεζούντα. Ψάξαμε και βρήκαμε το σπίτι των γονιών της γυναίκας μου. Χτυπήσαμε. Μας άνοιξαν, μας κάλεσαν να το δούμε. Κλάψαμε. Και τώρα εδώ. Στα χνάρια των προγόνων μας. Στα βήματα των γονιών μας. Στη γη που μέσα της φιλοξενεί τα λείψανα των οικογενειών μας. Δεν το περίμενα ποτέ να έρθω εδώ και να λειτουργηθώ», κατέληξε ιδιαίτερα συγκινημένος ο κ. Τάσος, ιδιοκτήτης μεγάλης επιχείρησης στη μακρινή νησιωτική ήπειρο.
«Ας είναι η Παναγία η Σουμελιώτισσα, η Αθηνιώτισσα Παναγία, η Παναγία του Ευαγγελιστού Λουκά, η Κυρία του Πόντου, εγγυήτρια καλλιτέρων ημερών δια τους δύο λαούς, οι οποίοι συναντώνται σήμερον εις το εδώ εορτάζον πανίερον σέβασμά της!». «Εκεί ατέν προσκύναναν Χριστιανοί και Τούρκοι. Το προσκύνημά μας αυτό ας είναι μία επί πλέον γέφυρα επικοινωνίας και εμπιστοσύνης ανάμεσα εις τους δύο λαούς», είπε ο Οικουμενικός Πατριάρχης, ο οποίος έκλεισε την ομιλία του με ένα μήνυμα ειρήνης και αδελφοσύνης. «Οι χριστιανοί συνερεύσαμεν εδώ ως άγγελοι ειρήνης και φιλίας. Η Παναγία μάς ενώνει. Το προσκύνημα μας ας είναι μία ακόμη γέφυρα εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο λαών», είπε ο Οικουμενικός Πατριάρχης και συγκινημένος περιέγραψε τη σημασία που έχει για τους Ορθοδόξους, η σημερινή λειτουργία.
«Σήμερα ζούμε ένα κορυφαίο ιστορικό και θρησκευτικό γεγονός. Σήμερα σταματούν τα δάκρυα της Παναγίας. Σήμερα ο Πόντος γίνεται όντως Εύξεινος, υποδεχόμενος τους προσκυνητές από την Ελλάδα, τη Ρωσία, τη Γεωργία, την Ουκρανία. Η αγιοτόκος γη του Πόντου ηνώθηκε με τον ουρανόν», είπε ο κ. Βαρθολομαίος ενώπιον των πιστών, στους οποίους επετράπη η είσοδος στο χώρο της λειτουργίας. Ανάμεσα τους και ο Μυτιληνιός Πρέσβης της Ελλάδας στην Άγκυρα, Φωτής Ξύδας, ο οποίος μάλιστα την ιστορική αυτή μέρα, σε έναν ιστορικό τόπο, κλήθηκε από τον Πατριάρχη να διαβάσει το «πιστεύω…».

Τα μετά
Ένα αρχιερατικό εγκόλπιο πρόσφερε την Κυριακή το απόγευμα, ο μητροπολίτης Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως, Βαρνάβας, στον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, του  οποίου οι πέτρες είναι βγαλμένες από τα βουνά του Πόντου.
«Εκτιμώ τα ανοίγματα της τουρκικής κυβέρνησης και μάλιστα της παρούσης του πρωθυπουργού κ. Ερντογάν, η οποία κάνει περισσότερα από κάθε άλλη για τις μειονότητες και για το Πατριαρχείο», επεσήμανε ο Οικουμενικός Πατριάρχης, Βαρθολομαίος, απαντώντας σε προσφώνηση του Πρέσβη της Ελλάδος στην Άγκυρα, Φωτή Ξύδα. «Όσα ζήσαμε σήμερα και όσα ζούμε τα τελευταία χρόνια, είπε, δεν είναι επίτευγμα δικό μου ή του Πατριαρχείου, αλλά είναι “Θεού το δώρο”».
Ο Πατριάρχης  εξέφρασε την ελπίδα ότι «με τη χάρη του Θεού και με τη δική μας συνετή και σώφρονα συμπεριφορά, θα καθιερωθεί και θα επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο, η Θεία Λειτουργία στη Μονή Σουμελά, όπως γίνεται επί δέκα χρόνια στην Καππαδοκία και σε άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας». «Είμαστε περισσότερο αισιόδοξοι, παρά στο παρελθόν, για την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης», κατέληξε ο κ. Βαρθολομαίος.
Ο Πρέσβης της Ελλάδας στην Άγκυρα, Φωτής Ξύδας προσφωνώντας τον Πατριάρχη, τόνισε: «Αναδύεται καθόλη την πατριαρχεία Σας, μια ευωδιά ειρήνης, αγάπης και του αληθινού νοήματος της Ορθοδοξίας. Αυτό εκτιμάται σε όλο τον κόσμο και το σπουδαιότερο εκτιμάται εδώ στην Τουρκία. Γι’ αυτό και καταφέρατε πολύ σημαντικά πράγματα, που μας ενδυναμώνουν και ενισχύουν το ρόλο της Ορθοδοξίας. Η Ελληνική Πολιτεία, πρόσθεσε, είναι ευγνώμων προς τις τουρκικές Αρχές, οι οποίες συνέλαβαν το μήνυμα σας για ειρήνη και επιτρέπουν την τέλεση Λειτουργιών σε πατρογονικές εστίες.  Ως έθνος, ως Ορθόδοξοι, είμαστε ευγνώμονες προς εσάς Παναγιότατε και ελπίζουμε ο Θεός να σας δίνει χρόνια και πολύ σύντομα να επαναλειτουργήσει η Θεολογική Σχολή της Χάλκης», κατέληξε ο Έλληνας Πρέσβης.