Η Ελλάδα είναι η πιο σεισμογενής χώρα της Ευρώπης, έχουν δε γίνει πολλοί καταστρεπτικοί και φονικοί σεισμοί εδώ, κατά διάφορες χρονικές περιόδους. Οπωσδήποτε, λοιπόν, τόσο οι σεισμολόγοι μας, όσο και η Πολιτεία πρέπει να έχουν διδαχθεί πολλά από τους δικούς μας σεισμούς. Όμως, θα ήθελα να διατυπώσω το κύριο δίδαγμα από τον πρόσφατο φονικό σεισμό της Ιταλίας, το οποίο πρέπει να αποκομίσει η χώρα μας.
Με ωρολογιακή βόμβα παρομοίασε ένας σεισμολόγος τη Λ’ Άκουιλα σε μία εκπομπή, ενώ ένας άλλος τη χαρακτήρισε «μία πόλη χτισμένη σε λάθος τόπο». Αυτός ο «λάθος τόπος» κατοικείται αδιάλειπτα εδώ και περίπου επτάμισι αιώνες, όμως τώρα έφτασε το τέλος του, αφού η καταστροφή είναι σχεδόν ολική και ίσως οι κάτοικοι της περιοχής να μην επιστρέψουν στις εστίες τους, αλλά να μετοικήσουν αλλού. Αυτό ακριβώς που έγινε και με το σεισμό της δικιάς μας πολύπαθης Ζακύνθου και Κεφαλονιάς, στον καταστρεπτικό σεισμό των 7,2 Ρίχτερ το 1953, με 455 νεκρούς.
«Δε σκοτώνει ο σεισμός, σκοτώνουν τα κτήρια». Αντί, λοιπόν, για δακρύβρεχτα και ανέξοδα λόγια του αέρα, ας διοχετεύσουμε ένα κομματάκι της αυτάρεσκης ευαισθησίας μας στον επιστημονικό έλεγχο της στατικής επάρκειας των παλιών κτηρίων, δημόσιων και ιδιωτικών, σε όλη την Ελλάδα. Θα ήθελα εδώ να γίνω πιο λεπτομερής, γιατί πολλοί από τους σεισμόπληκτους της Ιταλίας είναι εξοργισμένοι, γιατί πιστεύουν πως ο τραγικός απολογισμός θα ήταν πολύ μικρότερος εάν είχαν τηρηθεί οι κανονισμοί αντισεισμικής θωράκισης στην ανέγερση κτηρίων. Ας μην ξεχνάμε ότι ακόμα και καινούργια κτήρια, σε ορισμένες θέσεις καταστράφηκαν, ενώ σε άλλες δεν έπαθαν τίποτε. Τι έφταιξε λοιπόν;
Τρεις δείκτες καθορίζουν τους όρους δόμησης των κτηρίων σε όλη την Ελλάδα μετά το 1985, χρονιά που άρχισε να ισχύει στην πράξη ο νέος Αντισεισμικός Κανονισμός. Πρόκειται για τους «συντελεστές» σεισμικότητας» (0,16, 0,24 και 0,36), μέσω των οποίων οι πολιτικοί μηχανικοί υπολογίζουν «το ποσοστό της επιτάχυνσης του εδάφους στο σεισμό» και οι οποίοι προέκυψαν έπειτα από σεισμολογικές μελέτες που έγιναν από ειδικούς επιστήμονες σε κάθε περιοχή της Ελλάδας.
Όλη η Ελλάδα είναι χωρισμένη σε τρεις ζώνες. Η πρώτη είναι ζώνη χαμηλής σεισμικότητας (συντελεστής 0,16), η δεύτερη μεσαίας σεισμικότητας (συντελεστής 0,24), και η τρίτη είναι ζώνη υψηλής σεισμικότητας (συντελεστής 0,36). Πιο επικίνδυνη περιοχή θεωρείται το Ιόνιο, γι’ αυτό και έχει τον υψηλότερο συντελεστή. Όσο πιο μεγάλος είναι ο συντελεστής, τόσο πιο ενισχυμένη πρέπει να είναι η κατασκευή: με περισσότερες κολώνες, περισσότερα σίδερα, μεγαλύτερες πλάκες, αλλά και περισσότερες διατομές. Πριν πέσουν το μπετά, εκτός από το συντελεστή σεισμικότητας, ο μελετητής του κτηρίου πρέπει να λάβει υπόψη του τόσο το σκοπό για τον οποίο γίνεται το κτήριο (υπάρχει ο συντελεστής σπουδαιότητας), αλλά και την ποιότητα του εδάφους (φαίνεται με ειδικές τιμές). Όλες αυτές οι παράμετροι είναι τυποποιημένες (δε χρειάζεται, δηλαδή, να γίνει καμμία γεωλογική μελέτη) και υπάρχουν σε πίνακες στο νέο Αντισεισμικό Κανονισμό.
Πρέπει να σημειωθεί ότι ο πολιτικός μηχανικός δε φοβάται το μέγεθος του σεισμού, αλλά την τιμή της επιτάχυνσης του εδάφους.
Έτσι, εάν για παράδειγμα το κτήριο προορίζεται για σχολείο ή νοσοκομείο, ο συντελεστής σπουδαιότητας είναι μεγαλύτερος. Επίσης, αν το έδαφος είναι κακής ποιότητας, τότε και η τιμή είναι μεγαλύτερη.
Στη συνέχεια, συντελεστές και τιμές αθροίζονται από τον πολιτικό μηχανικό και με βάση αυτό το άθροισμα γίνεται η τελική μελέτη. Όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε τη μεγάλη σημασία που έχει και η ποιότητα των χρησιμοποιούμενων πάσης φύσεως οικοδομικών υλικών.
Έξι είναι οι κατηγορίες των σπιτιών που υπάρχουν σήμερα στην Ελλάδα, από πλευράς αντισεισμικής προστασίας και ασφάλειας.
1) Το 1954 και μέχρι το 1985 ίσχυσε στην Ελλάδα ο πρώτος (παλαιός πλέον) Αντισεισμικός Κανονισμός. Όσα κτήρια χτίστηκαν αυτή την περίοδο, θέλουν ενδελεχή έλεγχο από πολιτικό μηχανικό και, πολύ πιθανόν, ενίσχυση.
2) Το 1985 έγιναν «πρόσθετες διατάξεις» στον παραπάνω Αντισεισμικό Κανονισμό, ώστε οι κατασκευές να γίνουν περισσότερες ασφαλείς. Αυτός ο βελτιωμένος Κανονισμός ίσχυσε μέχρι τις 30 Ιουνίου 2001. Τα κτήρια που χτίστηκαν την περίοδο αυτή χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή στις περιπτώσεις προσθηκών σ’ αυτά, που στις περισσότερες περιπτώσεις είναι αυθαίρετες. Επίσης, μετά από ισχυρό σεισμό, απαιτείται έλεγχος από πολιτικό μηχανικό, για τυχόν βλάβες που έχουν γίνει.
3) Από τις 30 Ιουνίου 2001 και μέχρι σήμερα, είναι σε ισχύ ο Νέος Αντισεισμικός Κανονισμός (ΝΕ.Α.Κ.), ο οποίος προβλέπει την κατασκευή πολύ ανθεκτικών, σε ισχυρό σεισμό, αντισεισμικών κτηρίων. Το 2003 έγιναν μερικές ακόμα τροποποιήσεις-βελτιώσεις στο ΝΕΑΚ, ώστε να γίνει ακόμα καλύτερος. Τα κτήρια αυτής της περιόδου είναι τα πλέον ασφαλέστερα στην περίπτωση ενός καταστροφικού σεισμού. Για τα κτήρια αυτής της περιόδου, το πιθανότερο πρόβλημα στην περίπτωση μεγάλου σεισμού, είναι οι παράνομες προσθήκες, οι επεκτάσεις, αλλά και οι επεμβάσεις (γκρέμισμα) σε φέροντα στοιχεία. Αυτές οι επεμβάσεις γίνονται συνήθως αυθαίρετα, χωρίς μελέτη, προκειμένου να αυξηθεί ο ελεύθερος χώρος. Εδώ χρειάζεται επειγόντως νέα μελέτη από πολιτικό μηχανικό.
4) Τα πέτρινα κτήρια, όπως έχει γίνει σε πολλούς σεισμούς, έχουν πληγεί πολύ. Τα κτήρια αυτά χρειάζονται αρκετές επεμβάσεις, όπως π.χ. κατάλληλες επεμβάσεις στα δοκάρια, για να αυξηθεί η ακαμψία και η αντοχή τους, καθώς και η κατάλληλη ενίσχυση των θεμελίων τους. Εξαίρεση αποτελούν ορισμένες παλιές πέτρινες κατασκευές σε μερικά μέρη της χώρας μας, οι οποίες έχουν γίνει από μαστόρους που ήξεραν εμπειρικά την αντισεισμική τέχνη.
Εδώ επίσης πρέπει να γίνει και ο διαχωρισμός των πέτρινων κτηρίων: α) Όσα από αυτά είναι χτισμένα με πηλό (χώμα, λάσπη), είναι πάρα πολύ επικίνδυνα σε περίπτωση ισχυρού σεισμού, δεν επιδέχονται καμμιά επέμβαση και όσοι κατοικούν σ’ αυτά πρέπει να τα εγκαταλείψουν. β) Όσα από αυτά είναι χτισμένα με κονίαμα είναι περισσότερο ασφαλή από τα προηγούμενα, αλλά χρειάζονται άμεσες και αρκετές επεμβάσεις. Στις δυο πιο επικίνδυνες κατηγορίες ανήκουν όσα σπίτια έχουν πανωσηκώματα και τα αυθαίρετα που χτίστηκαν μέσα σε μία νύχτα. Αναλυτικότερα:
5) Πανωσηκώματα: Σ’ αυτή την κατηγορία ανήκουν τα κτήρια στα οποία, για παράδειγμα, ο ιδιοκτήτης έχτισε νόμιμα τρεις ορόφους, τους οποίους στη συνέχεια αύξησε (χωρίς την έγκριση της Πολεοδομίας) σε πέντε (!). Αυτά τα σπίτια είναι από τις πιο επικίνδυνες περιπτώσεις. Εδώ χρειάζονται επειγόντως οι κατάλληλες επεμβάσεις (ενίσχυση σε κολώνες, τοιχοποιία κ.ά.).
6) Αυθαίρετα που χτίστηκαν μέσα σε μία νύχτα: Εδώ οι ειδικοί σηκώνουν τα χέρια ψηλά. Τα κτήρια αυτά είναι τα πλέον ευάλωτα, η δε ενίσχυσή τους είναι δύσκολη, γιατί το καθένα από αυτά αποτελεί ιδιαίτερα περίπτωση. Αποτελούν «πέτρινα φέρετρα».
Κλείνοντας, θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι το κόστος αποκατάστασης των ζημιών από τον πρόσφατο σεισμό της Ιταλίας, σε 15 - 20 χρόνια, φτάνει τα 20 δισ. ευρώ. Ποσό πολύ μεγάλο, για μία χώρα της οποίας η οικονομία έχει τα μαύρα της χάλια, λόγω της σημερινής κρίσης.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών, τρωτά σε επικείμενο σεισμό είναι το 65% των δημόσιων κτηρίων και το 55% των σχολείων. Η Πολιτεία έχει ελέγξει ένα μικρό μέρος αυτών των κτηρίων. Όσον αφορά τα ιδιωτικά κτήρια, το 75% από αυτά είναι τρωτά. Καταλαβαίνετε τι θα γίνει στην περίπτωση ενός καταστρεπτικού φονικού σεισμού.
Η φυσική καταστροφή της Ιταλίας - μία «μεσαία» στατιστικά σε παγκόσμιο επίπεδο ετήσια τραγωδία - μας κεντρίζει να σκεφτούμε ότι η οικονομική κρίση δεν είναι ό,τι πιο οδυνηρό μπορεί να μας προκύψει σ’ έναν πλανήτη, που σείεται υπέργεια και υπόγεια, σωριάζοντας μαθηματικά και ανθρώπινα μοντέλα.

* Ο Γεώργιος Μ. Χουτζαίος είναι φυσικός - μαθηματικός, τ. πάρεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Αθηνών.