Τι είναι πρόληψη;
Η πρόληψη είναι μία διαδικασία εκπαίδευσης των παιδιών και των νέων σε προσωπικές και κοινωνικές δεξιότητες για να αντεπεξέρχονται στις προκλήσεις και τις δυσκολίες της ζωής. Η εκπαίδευση αυτή ενδυναμώνει τα άτομα ώστε να μπορούν να διαχειρίζονται καθημερινές δύσκολες καταστάσεις, να αντιστέκονται στις πιέσεις, να αναγνωρίζουν τις ικανότητές τους και να επιλέγουν θετικές στάσεις ζωής. Γενικότερα, η πρόληψη είναι μια θετική διαδικασία (διεργασία), η οποία ενισχύει τα άτομα και τα συστήματα να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις των γεγονότων της ζωής και τις αλλαγές, δημιουργώντας και ενισχύοντας τις συνθήκες που προάγουν υγιείς συμπεριφορές και τρόπους ζωής.

Πότε είναι καλό να ξεκινά η πρόληψη;
Για την πρόληψη των εξαρτήσεων δεν αρκεί μονάχα η σωστή και έγκυρη ενημέρωση για τις ουσίες και τους κινδύνους που συνεπάγεται η χρήση τους.
Συνήθως θεωρούμε ότι η πρόληψη είναι αναγκαία όταν τα παιδιά μεγαλώσουν και έρθουν σε επαφή με τους κινδύνους. Η αλήθεια όμως είναι ότι για να είναι αποτελεσματική η πρόληψη χρειάζεται να ξεκινά από τα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου, γιατί τότε δημιουργούνται οι βάσεις για την ανάπτυξη μιας υγιούς προσωπικότητας.
Η εκπαίδευση των παιδιών σε δεξιότητες ζωής, όπως το να φροντίζουν και να νοιάζονται για τον εαυτό τους, να επικοινωνούν ουσιαστικά με τους γύρω τους και να αναζητούν εναλλακτικές λύσεις για τα προβλήματά τους, τους δίνει μεγαλύτερες πιθανότητες να αντιμετωπίσουν τη ζωή με αξιοπρέπεια, ειλικρίνεια, δύναμη, αγάπη και ρεαλισμό - μένοντας μακριά από τις εξαρτήσεις.

Γιατί οι άνθρωποι καταφεύγουν στις εξαρτήσεις;
Υπάρχουν πολλοί λόγοι που οι άνθρωποι καταφεύγουν στις εξαρτήσεις. Μερικοί από αυτούς είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση, το αίσθημα ανεπάρκειας, η ανία, η έλλειψη νοήματος και στόχων στη ζωή, τα αρνητικά πρότυπα και η αρνητική πίεση των συνομηλίκων.
Ο πιο βασικός είναι η αδυναμία του ατόμου να αντιμετωπίσει τον πόνο και τα δύσκολα συναισθήματά του, όπως μοναξιά, λύπη, απογοήτευση.
Αυτό που κινητοποιεί το νέο να κάνει χρήση ουσιών είναι η πεποίθηση ότι μέσω της χρήσης θα καταφέρει να αλλάξει τη διάθεσή του, θα καταφέρει να νιώσει καλύτερα και θα επιτύχει την επίλυση των προβλημάτων του. Μέσα από τη χρήση ο νέος βρίσκει απάντηση-λύση και διέξοδο σε όλα αυτά που τον δυσκολεύουν και τον ταλανίζουν στην πορεία της ζωής του. Στην πραγματικότητα όμως οδηγείται σε ένα φαύλο κύκλο με περισσότερα προβλήματα, παρά στην επίλυση αυτών.
Οπότε, γίνεται αντιληπτό ότι η χρήση ουσιών, καθώς και όλες οι σχέσεις εξάρτησης, είναι ένα σύμπτωμα πίσω από το οποίο υπάρχει ένας άνθρωπος που δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τα προβλήματα στη ζωή του. Έτσι, για τους ίδιους λόγους κάποιοι άνθρωποι μπορεί να καταφύγουν στα ναρκωτικά, άλλοι στο αλκοόλ και άλλοι να εκδηλώσουν παραβατική συμπεριφορά ή να εμφανίσουν ψυχικές ασθένειες.
Όλοι οι άνθρωποι νιώθουν πόνο και δύσκολα συναισθήματα. Γιατί δεν καταφεύγουν όλοι στις εξαρτήσεις;
Οι δυσκολίες είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας. Όλοι κάποια στιγμή ερχόμαστε αντιμέτωποι με τη ματαίωση, την αποτυχία ή την απώλεια και βιώνουμε δύσκολα και επώδυνα συναισθήματα. Εκείνοι που δεν καταφεύγουν στις εξαρτήσεις είναι όσοι έχουν αποκτήσει έγκαιρα την ικανότητα να διαχειρίζονται δύσκολα συναισθήματα και καταστάσεις ζωής. Είναι εκείνοι που δεν εγκαταλείπουν τις προσπάθειές τους και παίρνουν υποστήριξη από το περιβάλλον τους (οικογενειακό, φιλικό) τη δεδομένη δύσκολη στιγμή.

Πώς μπορούμε να προλάβουμε τις εξαρτήσεις;
Σύμφωνα με τον ορισμό της πρόληψης, η εκπαίδευση των παιδιών και των νέων σε προσωπικές και κοινωνικές δεξιότητες συμβάλλει στην επιτυχή αντιμετώπιση, των προκλήσεων και των δυσκολιών της ζωής. Η εκπαίδευση αυτή ενδυναμώνει τα άτομα ώστε να μπορούν να διαχειρίζονται καθημερινές δύσκολες καταστάσεις, να αντιστέκονται στις πιέσεις, να αναγνωρίζουν τις ικανότητές τους και να επιλέγουν θετικές στάσεις ζωής.

Ποιοι μπορούν να συμβάλουν στην πρόληψη των εξαρτήσεων;
Η πρόληψη δεν είναι υπόθεση μόνο των ειδικών. Όλοι μπορούμε με τον τρόπο μας και από τη δική μας θέση να συμβάλουμε στην πρόληψη έχοντας το ρόλο του ενήλικα-υποστηρικτή για τα παιδιά και τους νέους. Με άλλα λόγια, να τους ακούμε, να τους εμπιστευόμαστε και να είμαστε δίπλα τους όποτε το χρειαστούν, να τους επιτρέπουμε να βρουν τη θέση τους στον κόσμο, να τους ενθαρρύνουμε να παίρνουν τη ζωή τους στα χέρια τους και να πιστεύουν στον εαυτό τους. Αφορά όλους μας γιατί δυστυχώς ή ευτυχώς κανείς από εμάς δεν μπορεί να προστατέψει τα παιδιά και τους νέους από το να νιώσουν μοναξιά, αγωνία και στενοχώρια. Μπορούμε όμως να τους βοηθήσουμε να πιστέψουν στον εαυτό τους και να δώσουν νόημα στη ζωή τους.

* Η Γιώτα Ψύρρα είναι ψυχολόγος, M.Sc., στέλεχος πρόληψης.