Το ταξίδι της ζωής είναι ταυτόσημο με την αναζήτηση της ευτυχίας. Από τη γαλήνια εμβρυϊκή ζωή μέσα στον προστατευτικό αμνό της μητέρας, από το χαμένο παράδεισο του Αδάμ και της Εύας μετά τον τραυματικό και επώδυνο εκδιωγμό, αρχίζει η περιπέτεια της αναζήτησης της ευτυχίας.
Σε μια ιστορική αναδρομή θα δούμε ότι το ιδεώδες της ευτυχίας είναι διαφορετικό από εποχή σε εποχή. Παλαιότερα, την αναζήτησή της καθόριζαν κυρίως βιολογικοί, κοινωνικοί και θρησκευτικοπολιτικοί, καθώς και αισθητικοί παράγοντες. Στον πολιτισμό των Αιγυπτίων, το Μινωικό, τον Ελληνικό πολιτισμό, θα δούμε ότι τα πλαίσια της αναζήτησης της ευτυχίας καθορίζονταν κυρίως από τους περιορισμούς και τις δυνατότητες του πολιτισμού.
Μιλάμε σήμερα για μια χαοτική κοινωνία, για μια ρευστή εποχή, για μια μεταβατική περίοδο γεμάτη σύγχυση για τις ανθρώπινες αξίες. Αναρωτηθήκαμε μήπως αυτό είναι αποτέλεσμα της μεγάλης ελευθερίας και ποικιλίας που υπάρχει στην αναζήτηση της ευτυχίας; Όμως, σε μία εποχή όπου η μισή ανθρωπότητα πεθαίνει από χοληστερίνη και η άλλη μισή από πείνα, το παράδοξο φαινόμενο της σιαμαίας σχέσης ευτυχίας και δυστυχίας κυριαρχεί.
Σκοπός μου δεν είναι η φιλοσοφική θεοκρατική ή κοινωνική προσέγγιση του θέματος. Ως γιατρός θεωρώ ότι η ευτυχία είναι έννοια ταυτόσημη με την υγεία και δε νομίζω ότι απλά για να είναι κανείς ευτυχής δεν πρέπει να είναι δυστυχής.
Για την ευτυχία χρειάζεται ψυχική υγεία, που καθορίζεται ενεργητικά από την αναζήτηση ψυχικής αρμονίας, ικανοποίησης, χαράς, επαγγελματικής και κοινωνικής καταξίωσης και σεξουαλικής δραστηριότητας.
Στα ζώα η αναζήτηση της ευτυχίας αποσκοπεί ενδεχομένως μόνο στην κάλυψη των ζωτικών-βιολογικών τους αναγκών. Στον άνθρωπο, όμως, μέσα από μία εξελικτική διαδικασία του εγκεφάλου του, αναπτύχθηκαν ανάγκες πρόβλεψης, προγραμματισμού και ικανοποίησης μέσα από τη σκέψη, την επιστήμη, την τέχνη. Εδώ η ευτυχία γίνεται καθαρά ανθρώπινη ψυχοσωματική κατάσταση.
Πώς, όμως, εξηγείται η τεράστια διαφορά και ιδιαιτερότητα με την οποία κάθε ανθρώπινο πλάσμα ζητά διαφορετικά την ευτυχία;
Τα παιδικά χρόνια και η ανάπτυξη της προσωπικότητας καθορίζουν τι ψάχνει το άτομο να βρει στη ζωή και γιατί. Στο παρελθόν μας βρίσκεται ο τρόπος που βλέπουμε το μέλλον. Θα αναφερθώ σε τύπους προσωπικότητας για να δείξω τη σχετικότητα της ευτυχίας ανάλογα με το ποιοι είμαστε.
Τα πρόσωπα που χρησιμοποιώ είναι φανταστικά, όμως οι προσωπικότητες που αντιπροσωπεύουν, υπαρκτές.
Ο Νίκος είναι ένας νεαρός τοξικομανής. Στα παιδικά του χρόνια έζησε με μία υπερπροστατευτική μητέρα που τον κράτησε σε ψυχολογική εξάρτηση μέχρι την εφηβεία και με έναν καταπιεστικό αφέντη πατέρα που τον έκανε να αντιδρά επιθετικά σε κάθε μορφή εξουσίας. Τα ναρκωτικά είναι η λύση γι’ αυτόν στην αναζήτηση της ευτυχίας. Εξάρτηση από την ουσία όπως από τη μητέρα του και εναντίωση/επιθετικότητα σε κάθε μορφή προσωπικής κοινωνικής καταπίεσης πατρικής εξουσίας.
Ο Κώστας είναι ένας ψυχαναγκαστικός ασθενής. Για να νιώσει καλά, για να χαλαρώσει και να αισθανθεί κοντά στη δική του ευτυχία, πρέπει όλα να είναι τακτοποιημένα, ρυθμισμένα και ασφαλή. Κάθε εκκρεμότητα, κάθε ρίσκο, κάθε πιθανότητα αποτυχίας και τιμωρίας τον αποδιοργανώνει. Γι’ αυτό, ενώ είναι πανέξυπνος, δεν καταφέρνει να διακριθεί. Διστάζει να πάρει ευθύνες γιατί φοβάται την αποτυχία. Η σιγουριά είναι για αυτόν ταυτόσημη έννοια με την ευτυχία.
Στα παιδικά του χρόνια ο Κώστας έμαθε από τη μητέρα του έναν υπερβολικό καθωσπρεπισμό. Όλα έπρεπε να είναι υπό έλεγχο και να λειτουργούν απόλυτα σωστά. Δεν έπρεπε να δώσει αφορμή σε κανέναν και όλα έπρεπε να γίνουν σωστά. Αλλιώς η μητρική αγάπη θα χανόταν και η μοναξιά με το φόβο της γονικής κριτικής περίμενε τον Κώστα. Έγινε μία τελειοθηρική υπερεγωτική προσωπικότητα. Γι’ αυτόν ευτυχία είναι η αποδοχή, η τελειότητα των πράξεών του και η ηρεμία της συνείδησής του.
Ο Μιχάλης είναι ένας τυπικός νευρωτικός άνθρωπος. Όλα μέσα του μπλέκονται και συγκρούονται. Δυσκολεύεται να πάρει αποφάσεις και μια έντονη ανάγκη να ικανοποιήσει τα ένστικτα και τις παρορμήσεις του συγκρούεται με μία πολύ αυστηρή συνείδηση που δεν του το επιτρέπει. Έτσι, συνέχεια βρίσκεται σε διλήμματα, δε φχαριστιέται με τίποτα και η ευτυχία έχει χαθεί γι’ αυτόν μέσα σε μια ανεξήγητη καθημερινή διαδικασία άγχους και μελαγχολίας.
Ο Μιχάλης έζησε τα παιδικά του χρόνια σε μια οικογένεια γεμάτη συγκρούσεις. Ένας συνεχής ανταγωνισμός ανάμεσα στους ρόλους της μητέρας και του πατέρα. Ένας εξοντωτικός πόλεμος, όπου το γήπεδο ήταν ο μικρός Μιχάλης, που χαμένος και παραμελημένος πηγαινοερχόταν ανάμεσα στους γονείς σαν μπαλάκι τού πινγκ-πονγκ, χωρίς να μπορεί να ακουμπήσει κάπου την ταλαίπωρη παιδική του ψυχούλα. Είναι μια νευρωσική προσωπικότητα. Γι’ αυτόν ευτυχία είναι μία κατάσταση χωρίς άγχος.