ΘΕΣΕΙΣ

Τα τελευταία χρόνια, η κρίση η οποία ξέσπασε έχει οδηγήσει σε καθημερινές ανατροπές όσων γνωρίζαμε μέχρι τώρα. Ξεκίνησαν με τα αρνητικά πρόσημα στο ρυθμό ανάπτυξης και άρα στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών και τα υπέρογκα τοκοχρεολύσια που οδήγησαν σε μειώσεις μισθών και όλων των κοινωνικών παροχών και υπηρεσιών, σε ανεργία, σε ανατροπή των εργασιακών σχέσεων, σε ανασφάλεια για το «αύριο» σε μια εποχή που όλα τα θεωρούσαμε δεδομένα.
Η κρίση που έχει σαν αιτία την απληστία των αγορών και του ανεξέλεγκτου χρηματιστηριακού κεφαλαίου, είναι μεγάλη σα σεισμός και συγκλονίζει τουλάχιστον τον ανεπτυγμένο κόσμο. Στο τσουνάμι που δημιούργησε ο σεισμός αυτός έπεσε η χρόνια τώρα παραπαίουσα ελληνική οικονομία και διαλύθηκε σαν καρυδότσουφλο, συμπαρασύροντας και την κοινωνία.
Όσοι χρόνια πριν μιλούσα(ν)με για κρίση της ελληνικής οικονομικής και κοινωνικής ζωής σε όλα τα πεδία και για την ανάγκη άμεσων και μεγάλων αλλαγών, είχα(ν)με αντιμετωπιστεί τουλάχιστον με περιφρόνηση, αφού οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης και η διάχυτη οικονομική ευημερία σκέπαζαν τα πάντα. Πολιτικοί και συνδικαλιστές, εργοδότες και εργαζόμενοι, δημόσιοι υπάλληλοι και ελεύθεροι επαγγελματίες, ζούσαμε σε ένα όνειρο που φαινόταν ότι δε θα είχε τέλος. Και όμως…
Τώρα, αφού μας ξέβρασε το τσουνάμι, ζαλισμένοι, προσπαθούμε να περισώσουμε ό,τι μπορούμε για να επιβιώσουμε. Όμως ο σεισμός που προκάλεσε το τσουνάμι δε σταμάτησε και εμείς είμαστε εντελώς ανοχύρωτοι ως κοινωνία για να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα που συνεχίζουν να συσσωρεύονται. Δεν είχαμε και δεν έχουμε ισχυρούς θεσμούς, δεν είχαμε και δεν έχουμε κανόνες λειτουργίας που θα μας βοηθούσαν να αντιδράσουμε οργανωμένα. Οι κανόνες στη χώρα μας ήταν για τους «ανόητους» και τους αδύναμους, οι υπόλοιποι, οι δυνατοί και οι έξυπνοι ήταν (είναι) υπεράνω νόμου. Άλλωστε, γιατί όχι, αφού παραβατικότητα και ατιμωρησία πήγαιναν χέρι - χέρι.

Αυτά τώρα τελείωσαν. Είμαστε υποχρεωμένοι να ανασυνταχθούμε παίρνοντας γενναίες αποφάσεις, ανατρέποντας τις συνήθειές μας. Συνήθειες που ξέραμε ότι ήταν σε βάρος του συμπολίτη μας, του γείτονα, του ασθενέστερου, των παιδιών μας των ίδιων. Όμως αδιαφορούσαμε για το κοινωνικό σύνολο και το δημόσιο συμφέρον, τυφλωμένοι από άκρατο ωχαδελφισμό και εγωισμό, από τον αθέμιτο πλουτισμό. Πρώτα το «προσωπικό συμφέρον», που το βαφτίσαμε «κοινωνική πρόοδο» βασισμένη στη διόγκωση των υλικών επιθυμιών.
Αν και ξέρουμε ότι πρέπει να δουλέψουμε με όραμα και σύστημα, αρνούμαστε να αλλάξουμε. Όλοι ξέραμε και συζητούσαμε ότι ο δημόσιος τομέας είναι «καταπιεστικός», σπάταλος, αντιπαραγωγικός, δέσμιος των συμφερόντων και διεφθαρμένος, ότι ο ιδιωτικός τομέας είναι κρατικοδίαιτος, φοροφυγάς, φοροκλέπτης και διαπλεκόμενος, η παιδεία μας έχει τα χάλια της και γι’ αυτό ευημερεί η παραπαιδεία, ότι η υγεία χωλαίνει ενώ το φακελάκι ανθεί, ότι η δικαιοσύνη δε λειτουργεί, ότι τα πανεπιστήμιά μας λειτουργούν με πολλά προβλήματα, ότι, ότι, ότι. Για τη βραχυπρόθεσμη ικανοποίησήη μας ως άτομα, θυσιάσαμε την κοινή και μακροχρόνια ευημερία μας ως πολίτες.
Το ερώτημα που τίθεται σήμερα, είναι ότι αφού ξέρουμε τα προβλήματα και τα παραδεχόμαστε στις κατ’ ιδίαν συζητήσεις, τι μας εμποδίζει να τα ανατρέψουμε όλα αυτά; Όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι η πολιτική που ακολουθείται σήμερα είναι αδιέξοδη γιατί μας βουλιάζει κάθε μέρα και περισσότερο, αλλά ξέρουμε επίσης ότι ακόμη και αν σήμερα μας χάριζαν όλα τα χρέη, η σημερινή κατάσταση δεν μπορεί να συνεχιστεί γιατί συσσωρεύει νέα.

Το ερώτημα είναι τι κάνουμε. Σίγουρα ως χώρα πρέπει να κινηθούμε σε δύο επίπεδα:
- Το δεύτερο επίπεδο είναι το διεθνές, ώστε να αλλάξει η πολιτική που βάζει τις αγορές και τα κέρδη τους πάνω από τους πολίτες και την πραγματική οικονομία, που μπορεί και πρέπει να καλύψει τις ανάγκες τους. Σύνθετο και δύσκολο εγχείρημα, που προϋποθέτει εμείς ως χώρα να το πιστέψουμε και να το κάνουμε καθημερινή μας πράξη και να βρούμε συμμάχους που να θέλουν να κινηθούν προς αυτή την κατεύθυνση.
- Το πρώτο και κύριο επίπεδο είναι οι δικές μας πράξεις, που δεν μπορεί παρά να έχουν 2 στόχους: την ευημερία των πολιτών και την πραγματική οικονομία. Η ευημερία σημαίνει εξάλειψη της φτώχειας και της ανεργίας, σημαίνει καλές υπηρεσίες υγείας και παιδείας, σημαίνει πολιτισμό και υγιές περιβάλλον. Η επίτευξη των στόχων αυτών βασίζεται πολύ στην κοινή προσπάθεια για ένα δημόσιο τομέα παραγωγικό, στην υπηρεσία του πολίτη, με τους εργαζομένους και τους πολιτικούς τους προϊσταμένους αφοσιωμένους στην υπεράσπιση του δημόσιου συμφέροντος. Ο πολίτης πρέπει να απολαμβάνει τις δημόσιες υπηρεσίες που δικαιούται χωρίς να χρειάζεται να λαδώσει ή να ταλαιπωρηθεί. Από την άλλη πλευρά, η πραγματική οικονομία πρέπει να παράγει ανταγωνιστικά αγαθά και υπηρεσίες, τηρώντας το νόμο, τους κανόνες υγιεινής και ασφάλειας, σεβόμενη το περιβάλλον και τον πολιτισμό, συμβάλλοντας στην ευημερία των πολιτών και όχι ζώντας σε βάρος τους.
Είναι βέβαιο ότι δεν μπορούμε να ζούμε σ’ έναν κόσμο χωρίς ασφάλεια για το «αύριο». Η ασφάλεια αυτή δε θα μας χαριστεί, αλλά θα την κατακτήσουμε.
Χρειαζόμαστε ένα κοινό όραμα. Πρέπει να προχωρήσουμε σε ανατροπές με στόχο την ανθρώπινη ευημερία και την ποιότητα ζωής, την κοινωνική δικαιοσύνη, τη βιώσιμη ανάπτυξη, την προστασία του δημόσιου συμφέροντος.
Για όλα τα παραπάνω χρειαζόμαστε έναν οδικό χάρτη, ένα σχέδιο για να το ακολουθήσουμε χτίζοντας ένα νέο μέλλον, το μέλλον της συλλογικής ευημερίας.

* Ο Γιάννης Σπιλάνης είναι επίκουρος καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου.