Το οικονομικοπολιτικό σκηνικό στην ανατολική Μεσόγειο αλλάζει σημαντικά, καθώς η Αραβική Άνοιξη που ακόμα συνεχίζεται, η εντεινόμενη κρίση στη Μέση Ανατολή και οι οξύτατοι ενεργειακοί ανταγωνισμοί μεταβάλλουν το περιβάλλον της περιοχής. Οι επιπτώσεις της περίφημης Αραβικής Άνοιξης δεν έχουν κοπάσει ακόμα, οι διαδηλώσεις δηλαδή στη Μέση Ανατολή και τη βόρεια Αφρική, οι εξεγέρσεις στην Τυνησία και την Αίγυπτο, η εμφύλια σύρραξη στη Λιβύη, οι εξεγέρσεις στο Μπαχρέιν, τη Συρία και την Υεμένη, μεγάλες διαδηλώσεις στην Αλγερία, το Ιράν, το Ιράκ, την Ιορδανία, το Μαρόκο και το Ομάν, μικρότερες οργανωμένες διαμαρτυρίες στο Τζιμπουτί, το Κουβέιτ, το Λίβανο, τη Μαυριτανία, τη Σαουδική Αραβία και το Σουδάν, ενεργοποίησαν την ούτως ή άλλως εύφλεκτη περιοχή της βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής.

Οι εξελίξεις στην Αίγυπτο που βρίσκεται στα πρόθυρα εμφυλίου, είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες, κάνοντας ακόμα πιο σύνθετο το παιχνίδι στην ενεργειακή σκακιέρα της ανατολικής Μεσογείου. Ένα παιχνίδι, που η Ελλάδα παρά τα όποια προβλήματά της θα πρέπει να παραμείνει στους βασικούς παίκτες, εάν θέλει να βλέπει μια ουσιαστική ελπίδα ανάκαμψης σε οικονομικό επίπεδο αλλά και προκειμένου να αποφύγει γεωπολιτικές περιπέτειες.

Έως σήμερα, η Ελλάδα και η Κύπρος φαίνεται να ευνοούνται από την κρίση στις σχέσεις μεταξύ του Ισραήλ και της Τουρκίας (επεισόδιο με το πλοίο «Μαβί Μαρμαρά»), ενδυναμώνοντας τις στρατηγικές σχέσεις τους με το Ισραήλ. Ειδικότερα η Κύπρος έχει κοινά ενεργειακά συμφέροντα με το Ισραήλ και έχει ορίσει την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) της, και έχουν αρχίσει οι ενέργειες για την άντληση των ενεργειακών αποθεμάτων που διαθέτει ο υποθαλάσσιος χώρος στα χωρικά ύδατά της. Στο ενεργειακό «τρίγωνο» Ελλάδας - Κύπρου - Ισραήλ για τους υδρογονάνθρακες επιδιώκει να ενταχθεί και η Τουρκία, αναδεικνύοντας τους έντονους ανταγωνισμούς μεταξύ κρατών, αλλά και μονοπωλίων.

Η αμερικανική εταιρεία Noble Energy ερευνά το 70% των υδρογονανθράκων του οικοπέδου 12 (εντός της κυπριακής ΑΟΖ) μετά από άδεια της Κύπρου, ενώ το υπόλοιπο 30% έχει παραχωρηθεί στις ισραηλινές εταιρείες Delek και Avner. Επίσης, ο γαλλικός ενεργειακός κολοσσός Total υπέγραψε συμφωνία με την κυπριακή κυβέρνηση για έρευνες (φυσικό αέριο και πετρέλαιο) στα οικόπεδα 10 και 11. Συμφωνίες για έρευνες έχουν εξασφαλίσει επίσης η ρωσική Gazprom, καθώς και η ιταλική κοινοπραξία Eni, για οικόπεδα που βρίσκονται εντός της κυπριακής ΑΟΖ. Η Τουρκία ανησυχεί για τις στρατηγικές συμμαχίες που διαμορφώνονται στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και επιδιώκει να έχει μερίδιο στα οφέλη από την εκμετάλλευση των ενεργειακών κοιτασμάτων. Η γεωστρατηγική της θέση και η μεγάλη εσωτερική αγορά καθιστούν την Τουρκία βασικό ενεργειακό παίκτη στην ανατολική Μεσόγειο. Σημαντικές για την Τουρκία είναι και οι εξελίξεις στη Συρία, καθώς η δημιουργία ενός ανεξάρτητου κουρδικού κράτους μέσα στην τουρκική επικράτεια θα είναι καταστροφική για αυτήν.

Το Ισραήλ, η Ρωσία, η Τουρκία και το Ιράν έχουν ιδιαίτερα σημαντικά συμφέροντα στη Συρία. Τα συμφέροντα της Ρωσίας στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου είναι ιδιαίτερα μεγάλα για οικονομικούς, πολιτικούς και γεωστρατηγικούς λόγους. Επίσης, σημαντικά είναι και τα συμφέροντα για τις ΗΠΑ, λόγω των ισχυρών τους διασυνδέσεων με το Ισραήλ και την Τουρκία. Μάλιστα, πρόσφατα δημοσιεύματα στον ισραηλινό Τύπο αναφέρουν ότι υπάρχουν παρασκηνιακές επαφές ανάμεσα σε Τουρκία και Ισραήλ, για την κατασκευή αγωγού που θα μεταφέρει μέσω Τουρκίας και στη συνέχεια μέσω Ελλάδας το φυσικό αέριο από το κοίτασμα «Λεβιάθαν», στην Ευρώπη. Τα παραπάνω σενάρια υποστηρίζουν ότι η κατασκευή του συγκεκριμένου αγωγού μπορεί να εξομαλύνει τις σχέσεις Τουρκίας - Ισραήλ. Την εξομάλυνση των σχέσεων Τουρκίας - Ισραήλ θέλουν και οι ΗΠΑ.

Οι όποιες εξελίξεις όμως στην Αίγυπτο είναι δυνατόν να ανατρέψουν τους συσχετισμούς που στήθηκαν τα τελευταία χρόνια και οι εξελίξεις που συμβαίνουν στην Αίγυπτο μετά τον πραξικοπηματικό παραμερισμό του προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι από την ηγεσία της χώρας, ήταν λίγο - πολύ αναμενόμενες. Την ίδια στιγμή με τις υποκινούμενες από το στρατό διαδηλώσεις στήριξης της παράνομης μεταβατικής κυβέρνησης Μανσούρ από μέρος της εκκοσμικευμένης μερίδας του πληθυσμού, η αντίδραση των Αδελφών Μουσουλμάνων μέχρι τώρα καθιστά σαφές ότι οι Ισλαμιστές έχουν σχεδιάσει και ακολουθούν την τακτική της πολιτικής ανυπακοής για να επιτύχουν την επαναφορά τού Μόρσι στην εξουσία. Αντί να μειώνουν την αποφασιστικότητα των διαδηλωτών, οι αυξανόμενες δολοφονίες Ισλαμιστών διαδηλωτών από τις δυνάμεις καταστολής «ρίχνουν λάδι στη φωτιά».

Η πολιτική ανυπακοή είναι το μέσο το οποίο οι Ισλαμιστές μετέρχονται επί του παρόντος, χωρίς να αποκλείεται το ενδεχόμενο κλιμάκωσης της βίας και του εξοπλισμού των Ισλαμιστών, ιδιαίτερα εάν αυξηθούν τα θύματα στις τάξεις τους. Η ηγεσία των Ισλαμιστών γνωρίζει ότι δεν είναι σε θέση τώρα να αναπτύξει ένοπλο αγώνα, καθώς δε φαίνεται να διαθέτει ούτε τον εξοπλισμό ούτε την υποδομή-οργάνωση για κάτι τέτοιο. Αντίθετα, η τακτική της πολιτικής ανυπακοής φαίνεται πιο «οικονομικός» τρόπος για να διεκδικήσουν τους στόχους τους. Η αιγυπτιακή κρίση, όμως, έχει τις ρίζες της πολύ βαθύτερα από το πρόσφατο πολιτικό χάος. Με τον επικεφαλής του Ανώτατου Συνταγματικού Δικαστηρίου να αναλαμβάνει την προεδρία της χώρας έπειτα από εντολή του στρατού, η νέα κυβέρνηση θα αποτελέσει ένα συνασπισμό συμφερόντων που θα αντιμετωπίσει πολλές από τις προκλήσεις που οδήγησαν στην πτώση του Μοχάμεντ Μόρσι.

Ο πληθυσμός της Αιγύπτου έχει διογκωθεί πολύ πέρα από τις δυνατότητες που έχει το κράτος για να καλύψει τις ανάγκες του και ακόμα και μια ισχυρή κυβέρνηση θα δυσκολευτεί να διασφαλίσει επαρκείς προμήθειες βασικών αγαθών, ιδίως σε καύσιμα και σιτάρι. Πίσω από το ερώτημα για την πολιτική δομή που θα αναδυθεί από την κρίση αυτής της εβδομάδας, το βασικό δεδομένο παραμένει: η οικονομία της Αιγύπτου παραπαίει. Την ίδια ώρα, η εξάρτηση της Αιγύπτου από το εξωτερικό για προμήθεια σιτηρών και καυσίμων αυξάνεται. Η εγχώρια παραγωγή πετρελαίου έφτασε στα υψηλότερα επίπεδα το 1996 και η χώρα έγινε για πρώτη φορά καθαρός εισαγωγέας το 2007.

Τα κρατικά επιδόματα για καύσιμα αποτελούν ένα τεράστιο βάρος για τα δημοσιονομικά και κατά το 2012, η αδυναμία να αποπληρωθούν οι προμηθευτές και το έλλειμμα των εισαγωγέων σε ξένο συνάλλαγμα οδήγησε σε τεράστιες ελλείψεις και αύξηση των τιμών σε όλη τη χώρα. Εν τω μεταξύ, ενώ οι προηγούμενες αιγυπτιακές κυβερνήσεις είχαν καταφέρει να κερδίσουν στήριξη από ξένες χώρες που ενδιαφέρονταν για τη διατήρηση της σταθερότητας στην Αίγυπτο, η οποία αποτελεί το συνδετικό κρίκο μεταξύ Μέσης Ανατολής και βόρειας Αφρικής και το διαχειριστή της Διώρυγας του Σουέζ, η χώρα έχει καταστεί περιφερειακή στις στρατηγικές ανάγκες των μεγάλων δυνάμεων.

Το αποτέλεσμα είναι πως, αν και η Αίγυπτος έχει καταφέρει να εξασφαλίσει κάποια περιορισμένη χρηματοδότηση από τοπικές δυνάμεις όπως το Κατάρ, το Ιράκ, η Σαουδική Αραβία και η Λιβύη, παραμένει εγκλωβισμένη σε διαπραγματεύσεις με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για μια ευρύτερη και πιο βιώσιμη χρηματοδότηση.

Δεν αποκλείεται, βέβαια, η νέα κυβέρνηση να βρει ένα επίπεδο σταθερότητας που η απομονωμένη ηγεσία της Μουσουλμανικής Αδελφότητας αδυνατούσε να διατηρήσει λόγω των συγκρούσεων με τους πρώην κυβερνητικούς συμμάχους και την εχθρική στάση της δικαστικής εξουσίας. Ωστόσο, η απόφαση του στρατού να εκδιώξει το Μόρσι αντανακλά την αστάθεια που ενυπάρχει στο πολιτικό σύστημα της Αιγύπτου και δεν αποκλείεται να απομακρύνει τη χώρα ακόμα περισσότερο από την εύνοια των αγορών ή των δυτικών δυνάμεων.

Μια τέτοια απομάκρυνση, όμως, θα φέρει την Τουρκία ακόμα πιο κοντά στα όνειρά της να κυριαρχήσει στον ισλαμικό κόσμο και να αποτελέσει το μοναδικό διαπραγματευτή εκ μέρους του με τη Δύση. Αυτή η περίπτωση είναι και η πιο απειλητική για την Ελλάδα, γνωρίζοντας ότι τα συμφέροντά μας είναι αντικρουόμενα. Η Ελλάδα θα πρέπει να παρακολουθεί από κοντά τις εξελίξεις, ελπίζοντας σε μια παρέμβαση των δυτικών δυνάμεων προκειμένου, αν όχι να λυθεί το πρόβλημα, τουλάχιστον να σταθεροποιηθεί η κατάσταση. Οποιαδήποτε άλλη εξέλιξη θα μας οδηγήσει με μαθηματική ακρίβεια σε γεωπολιτικές ανακατατάξεις άμεσα σχετιζόμενες με τα εθνικά συμφέροντά μας.