ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Γράμματα - Τέχνες- Πολιτισμός
Επιμέλεια: Παναγιώτης Σκορδάς
Εκδόσεις Αιολίδα
Μυτιλήνη, σελ. 344

Η ωραία και μακρά παράδοση των Φιλολογικών Ημερολογίων συνεχίζεται. Μετά το Λεσβιακό Ημερολόγιο 2011 και τη θερμή υποδοχή του από το αναγνωστικό κοινό, φυσικά ακολούθησε το Λεσβιακό Ημερολόγιο 2012. Και το «φυσικά» ακολουθεί όχι το χρόνο, που ούτως ή άλλως δε χάνει ποτέ τη σειρά του, αλλά την ποιότητα, την αισθητική, το περιεχόμενο, την ουσία και τον τύπο· τα κείμενα αλλά και τις ζωγραφιές, τα σκίτσα και τις φωτογραφίες· το χαρτί, το μέγεθος, το σχήμα· την ιεράρχηση των χαιρετισμών: από Θεού άρξασθαι, του οικουμενικού πατριάρχη Βαρθολομαίου και του Μυτιλήνης Ιακώβου· και της Πολιτείας, του περιφερειάρχη Βορείου Αιγαίου, Αθανασίου Γιακαλή, και του δημάρχου Λέσβου, Δημητρίου Φωκίωνος Βουνάτσου.
Στα σχόλια και στα εικαστικά του Χρόνη Μπότσογλου πρέπει να σταθούμε για την εύγλωττη και συναισθηματικά απεικονισμένη Λέσβο, όπως προκύπτει από τις «ζωγραφιές»· σα να ’ναι μάτι του Θεού το μάτι του ζωγράφου, βλέπει από ψηλά και «πέρα από τα σχέδια», και γεωμετρεί και αποτυπώνει στον καμβά τοπία της ψυχής του, βουνά γυμνά καστανά ή πράσινα, τοπία ψημένα ή χλοερά, θάλασσες γαλάζιες και χρυσές με βυθισμένο τον ήλιο μέσα τους, δρόμους ευθείς, καμπυλωτούς, διακλαδούμενους, και το «απέναντι βουνό της Λαφιώνας», μ’ εκείνη τη χοντρή υπομονετική βαλίτσα, μπροστά στο παράθυρο, κάτω από το περβάζι, που περιμένει έτοιμη για το ταξίδι· και το τραπέζι με τους φίλους και τον Βαν Γκογκ (ζωγραφική αδεία) να πίνει ούζο στη Μυτιλήνη! Ή να περπατάει, σαν τον άγγελο της Αστυπαλαίας στο γνωστό κολάζ του Ελύτη. Κι όλα τα παλαιά στην παλαιά τους τάξη.
Το Ημερολόγιο εγκαινιάζει και μια νέα λογοτεχνική στήλη για πρωτότυπη δημιουργία. Επίσημη πρώτη, το διήγημα του «μπάρμπα-Βιβλίου», Γιώργου Καρτέρη, με την ευφυή και επιτυχή αντικαπνιστική εκστρατεία του. Ακολουθούν οι επετειακές σελίδες «1912 - 2012. 100 χρόνια ελεύθερου βίου», με τα ενδιαφέροντα κείμενα των Στρατή Τζιμή, Στρατή Αλ. Μολίνου, Γεωργίου Θ. Παπαπαναγιώτου.

Την ενότητα «Ιστορία» απαρτίζουν τα κείμενα του Άρη Κυριαζή για την «Αχερώνη» και ποικίλες παραλλαγές του ονόματός της, του Ακίνδυνου Παλαιολόγου για τον ιεράρχη Διονύσιο Μηνά, το χαρακτήρα, τη μόρφωση, το ψυχικό σθένος, τους αγώνες και το έργο του, του Στρατή Μπαλάσκα για το τι «αποκαλύπτει η κατεδάφιση ενός αρχοντόσπιτου». Η «Ιστορία της Εκπαίδευσης» περιλαμβάνει το κείμενο του Δημήτρη Μπούμπα, «Αρχιτεκτονική και Παιδεία στη Μυτιλήνη του Μεσοπολέμου», δηλαδή σχέδια σχολείων που επιτέλους απέκτησε η ελληνική κοινωνία· της Σταυρούλας Λυκιαρδοπούλου - Κονταρά την «Εμφάνιση και διάδοση του δημοτικισμού στην Τουρκοκρατούμενη Λέσβο»· από το Αρχείο του Κώστα Μίσσιου ανασύρονται «Επτά σχολικές τάξεις και μια νεανική συντροφιά της Μυτιλήνης των πέντε πρώτων δεκαετιών του 20ού αι.», πανομοιότυπα, κλασσικά, στημένες, μαθητές, μαθήτριες και καθηγητές, όλοι με τα ονόματά τους, κοιτάζουν το μέλλον προσβλέποντας στη σύναξη του 2012! Στην ενότητα «Δοκίμιο», το κείμενο του Γιάννη Κωνσταντέλλη «Μυτιλήνη: Μια πόλη στη λογοτεχνία», φέρνει στην επιφάνεια «τη μνήμη μιας πόλης που έκλεισε μέσα στις εποχές της τις ηλικίες μας», «μια αόρατη πόλη στα σπλάχνα της μνήμης», μια πόλη που αναδύεται ωραία μέσα από τα ποικίλα λογοτεχνικά κείμενα, «αλλιώς ωραία» που λέει και ο Ελύτης, με του οποίου την αναφορά τελειώνει το δοκίμιο, κάνοντας γέφυρα προς το επόμενο της υποφαινομένης: «Οδυσσέας Ελύτης, Σταγόνες φως μες στο σκοτάδι», που παρουσιάστηκε στο Συνέδριο των Βρυξελλών, ιαματικό, φωτεινό και ελληνικό. Και η ενότητα κλείνει με τον Αθανάσιο Ι. Καλαμάτα «Η περίπτωση του Βενιαμίν Λεσβίου σε σχέση με τον Αθανάσιο Πάριο». Η «Μουσική Παράδοση» ανοίγει με το Δημήτρη Β. Κοφτερό, ο οποίος δίνει μικρόφωνα στο σπουδαίο σαντουριέρη Γιώργο Χατζέλλη «Βέβα» και στο Φώτη Βασιλόγλου, για τους «Παραδοσιακούς οργανοπαίχτες στο Μεσοπόλεμο του 20ού αι.». Στο γενικό τίτλο «Εθνοβοτανική και Εθνομυκολογία» περιλαμβάνεται το κείμενο του Αριστείδη Σγατζού «Ταυτότητες μυκήτων και ανθρώπων», με τα παραδοσιακά ονόματα μανιταριών στη Λέσβο. Ακολουθεί η ενότητα «Συμβολή στη Λεσβιακή Βιβλιογραφία», την οποία επιμελείται ο άξιος και ακούραστος επιμελητής του Ημερολογίου, Παναγιώτης Σκορδάς. Πρόκειται για έναν πλούσιο θησαυρό εκδόσεων των ετών 2009 έως 2010 και τα συμπληρώματά τους, δείγμα της ανθηρής υπερδραστηριότητας του νησιού.

Με ενδιαφέρον διαβάζουμε το αφιέρωμα του Κώστα Γ. Μίσσιου στο «Γιάννη Κοντή και το “Λεσβιακό Πολύπτυχό” του», όπου και η αναφορά των Μίμη Ελευθεριάδη και Κώστα Βαλέτα. Ο Νίκος Παπαδέλλης γράφει για τις «Τρεις γενιές Ελευθεριάδη στην Πέτρα», ο Παναγιώτης Παρασκευαΐδης «Όψεις της Λεσβιακής Κριτικής από το 19ο αιώνα έως τις μέρες μας». Ένα μικρό αφιέρωμα στη «Μνήμη Παντελή Αργύρη, 10 χρόνια από το θάνατό του», με κείμενα του Παναγιώτη Δ. Μιχαηλάρη «Ο ιστορικός Παντελής Αργύρης», του Μάκη Αξιώτη «Παντελής Αργύρης Γλαφυρός - Οξύς», του Δημήτρη Καραπιπέρη «Ο Παντελής που γνώρισα, ο Παντελής που θυμάμαι», του Χρίστου Τραγέλλη «Μικρές στιγμές με τον Παντελή». Στα κείμενα αυτά, ο καθένας, από τη δική του σκοπιά και με τις δικές του εμπειρίες, συμβάλλει στην ανασύνθεση του πορτραίτου του απουσιάζοντος μεν, αλλά πάντοτε παρόντος φίλου και πνευματικού ανθρώπου που εξακολουθεί να ζει ανάμεσά μας και να μας κοιτάζει μέσα από τις φωτογραφίες του, αποπνέοντας - για να παραλλάξω τη φράση του Μπότσογλου «εμπειρία του βιωμένου χώρου» - την εμπειρία του βιωμένου χρόνου, δίνοντας ένα παράπλευρο νόημα στη φράση του. Προς το τέλος, «η Λέσβος, οι άνθρωποι, ο χρόνος, οι ιστορίες τους», σα μικρές πινελιές από παλιές φωτογραφίες, αφίσες, σφραγίδες, κάρτες, διαφημίσεις, ανακοινώσεις, θεατρικά προγράμματα, κείμενα, γραμματόσημα. Κατακλείδα, το «μεταίχμιο, από το 2011 στο 2012», με την υπερχρεωμένη Ελλάδα μέσα από τις γελοιογραφίες του Γιάννη Κακαρώνη, του Αντώνη Κυριαζή και του Μάκη Αξιώτη.
Πέφτουν σαν τίτλοι τα «Βιογραφικά» και κατεβάζουν αυλαία τα «Περιεχόμενα». Το ασπρόμαυρο παρελθόν τελείωσε. Το οπισθόφυλλο παίρνει τη θέση του κι εμείς αντιμέτωποι με το έγχρωμο, ενθουσιαστικό εξώφυλλο, ξαναγυρίζουμε στην αρχή του Ημερολογίου και, σε πείσμα των άχαρων καιρών μας, πιάνουμε το έτος, που ήδη άρχισε, από την αρχή. Το Λεσβιακό Ημερολόγιο 2012 με το περιεχόμενό του μας υπενθύμισε πως, ό,τι κι αν γίνεται, η ζωή συνεχίζεται με τα βάσανά της, τις αναποδιές της, τις προσωρινές χαρές της, τα μεγαλεία της, τους καημούς της, τις οδυνηρές μνήμες της. Κι επειδή η μνήμη πονεί, όταν υπάρχει, υπάρχουμε κι εμείς. Και το Ημερολόγιο σ’ αυτό επιμένει.

Ανθούλα Δανιήλ
Δρ. Νεοελληνικής Φιλολογίας, συγγραφέας