Λέσβος και Μυτιληναίων Αιγιαλός

Δεκαπενθήμερες επισημάνσεις

Στο τρίτο κείμενο για τον Πρύλι, παραθέτω τρεις σχετικές αναφορές νεοελληνικών βιβλίων:
Α) «Ωγυγία ή Αρχαιολογία», Βιέννη 1815, του καθηγητή της Ελληνικής στην Ακαδημία της Αυστρίας Αθανασίου Σταγειρίτου: «Ίσσα. Νύμφη της Λέσβου· εξ ης εγέννησεν ο Ερμής τον Μάντιν Πρύλιν». Β) «Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια», Παύλου Δρανδάκη, Πυρσός, Αθήνα 1926: «Πρύλις Υιός του Ερμού και της Νύμφης Ίσσης όστις, μάντις ων άριστος, προείπεν εις τους Έλληνας την διά του Δουρείου Ίππου άλωσιν της Τροίας». Γ) «Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια», Χάρη Πάτση, Αθήνα 1966: «Ίσσα. Είναι επώνυμη ηρωίδα της πόλης Ίσσας στη Λέσβο. Την αγάπησε ο Ερμής ή ο Απόλλων, ίσως και οι δύο μαζί. Πιστεύεται ότι ο γιος της Πρύλις, μάντης στη Λέσβο, είχε πατέρα τον Ερμή».
Κατά τον Διόδωρο Σικελιώτη (90 - 20 π.Χ.) ο Πελασγός Ξάνθος, ο γιος του Αιολείδη Τριόπου, από το Άργος, μέσω Λυκίας, πρώτος εποίκησε το νησί: «περαιωθείς εις Λέσβον ούσαν έρημον την μεν χώραν τοις λαοίς εμέρισε, την δε νήσον από των κατοικούντων αυτήν Πελασγίαν ονόμασε, το προ του καλουμένην Ίσσαν». (Ιστορ. 5, 81).

Το Παλαιόκαστρο Ίσσας, των 320m, βρίσκεται 3Km βόρεια-βορειοανατολικά των Παρακοίλων και 1,61Km νότια-νοτιοδυτικά της Ξηροκαστρινής (250m). Η κορυφή Ίσσας, ο Κάστελος (662m), βρίσκεται 2,13Km δυτικά-βορειοδυτικά του Παλιόκαστρου και 2,5Km ανατολικά της τρίτης σε ύψος κορυφής του νησιού, του Προφήτη Ηλία των 800m, από όπου φαίνεται σε 11 χιλιόμετρα η αρχαία Άντισσα, η έναντι της Ίσσας.
Οι κορυφές Κάστελου - Παλαιόκαστρου - Ξηροκαστρινής δεσπόζουν στις κορυφές ορθογωνίου τριγώνου με το Παλαιόκαστρο στην ορθή γωνία και τον Κάστελο στην άκρη της μεγάλης πλευράς. Ο Κάστελος και το αμέσως λίγο χαμηλότερο Καρύδι δίνουν ένα σχήμα στο βουνό της Ίσσας που μοιάζει σαν πηγούνι και λαιμό ανθρώπινο με καρύδι.
Το 1890, ο αρχαιολόγος Robert Koldewey γράφει ότι από την περιοχή Καμάρα των Παρακοίλων «ανεβαίνοντας κανείς τη βόρεια πλαγιά φθάνει στον αντίπερα λόφο, το γνωστό ως “Τα Ίσσα” σε ένα στάβλο και ένα πηγάδι που ονομάζεται “Πήγαδος” και καλύπτεται από παλιά αμπέλια. Και στον Πήγαδο βρίσκεται μία από τις αρχαίες πέτρες πιεστηρίων. Συνέχεια προς τα κάτω εμφανίζεται το “Παλαιόκαστρο”, εκεί υπάρχουν ερείπια ενός κτηρίου με πολλά μικρά δωμάτια, όπου δεν βρίσκονται ορατοί πλίνθοι, έτσι δεν μπορεί κανείς να προσδιορίσει το χρόνο κατασκευής. Επίσης τα τείχη συνίστανται από πολυγωνικά στρώματα λίθων μεσαίου μεγέθους που δεν δημιουργούν την εντύπωση μοντέρνου κτίσματος». Στο σχέδιό του, που παρατίθεται στο κείμενό μας, διακρίνονται εννέα δωμάτια. («Die antiken Baureste der Ιnsel Lesbos», S. 39, Berlin 1890).

Το 1978, ο αρχαιολόγος Ιωάν. Κοντής αναφέρει ότι «το τοπωνύμιο Ίσσα δίνεται σήμερα σ’ ολόκληρο το βουνό», όπου βρίσκονται ο Κάστελος, το Καρύδι, ο Πήγαδος και το Παλαιόκαστρο, στην «ορεινή θέση βορειοδυτικά από τα Παράκοιλα και δυτικά-νοτιοδυτικά από την Ξεροκαστρινή» και γράφει ότι ο Koldewey «σχεδίασε την κάτοψη ενός οικοδομήματος με δωμάτια που είχαν το σχήμα των κλειστών μεγάρων της Θερμής, της Αρίσβης κ.λπ.». («Λέσβος και η Μικρασιατική της περιοχή», σελ. 314 - 315, Αθήνα 1978).
Το 1992, ο φίλος Μάκης Αξιώτης γράφει ότι στο Παλαιόκαστρο στη νότια πλευρά του «δίπλα στον κάθετο βράχο έχει λαξευτεί σκάλα, που οδηγεί μέσα στο οχυρό. Κοντά δέκα σκαλοπάτια στο “πέρασμα”, που ήταν ασφαλώς η πύλη του οχυρού. Οδηγούσε στα κτίσματα που τα θεμέλιά τους ξεχωρίζουν καλά, κοντά σε τούτη την πλευρά του πλατώματος. Τοίχοι πάχους 80 εκ. σχηματίζουν ορθογώνια διαμερίσματα, αρκετά για να χαρακτηρισθεί όλο το πλάτωμα οχυρωμένος οικισμός» και ότι την ΝΑ πλευρά του Κάστελου που βλέπει στο πλάτωμα, την «οχύρωσαν από βράχο σε βράχο, με ένα τείχος πάχους 2 και μήκους 30m περίπου». («Περπατώντας τη Λέσβο», τ. Α΄. σ. 296-7).
Η Ίσσα, η πρώτη πρωτεύουσα της Λέσβου, περιμένει την πρώτη ανασκαφή της, που θα αναδείξει τον πλούσιο θησαυρό που κρύβει μέσα της, αντάξιο των ονομάτων των κτητόρων της, του θεού Ερμή, της γηγενούς κύριας Νύμφης Ίσσας και του Μάντι Πρύλι.